Το νερό αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα αγαθά του οικοσυστήματος αφού αφενός είναι απαραίτητο για την λειτουργία των φυτικών και ζωικών οργανισμών και αφετέρου χρησιμοποιείται για την άρδευση των καλλιεργειών και για την επεξεργασία πολλών τροφίμων. Το νερό που καταναλώνεται απευθείας από τον άνθρωπο ή χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων θα πρέπει είναι σύμφωνο με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας που αναφέρονται στο «νερό ανθρώπινης κατανάλωσης». Το πόσιμο νερό μπορεί να προέλθει από την επεξεργασία του υπόγειου, του επιφανειακού ή του θαλασσινού νερού. Η διαδικασία επεξεργασίας που ακολουθείται σχετίζεται τόσο με την πηγή προέλευσης του νερού όσο και με την αρχική ποιότητά του. Κατά κανόνα τα υπόγεια ύδατα υφίστανται την λιγότερη κατεργασία σε σχέση με τις άλλες δύο πηγές προέλευσης πόσιμου νερού αφού το υπέδαφος λειτουργεί ως ένα φυσικό φίλτρο που απομακρύνει ή εμποδίζει τις ανεπιθύμητες επιμολύνσεις. Παρότι, το νερό είναι πολύτιμο και απαραίτητο συστατικό για την διατήρηση της ζωής, πολλές φορές μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την υγεία του ανθρώπου. Τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί πολλά περιστατικά πρόκλησης ασθενειών και γαστρεντερικών περιστατικών από την κατανάλωση νερού το οποίο είχε επιμολυνθεί με βιολογικούς και χημικούς κινδύνους όπως τα παθογόνα βακτήρια, οι μύκητες, τα πρωτόζωα, οι ιοί, οι φυσικά απαντώμενες χημικές ενώσεις, τα χημικά πρόσθετα και οι χημικές ουσίες βιομηχανικής, οικιακής και γεωργικής προελεύσεως.Στις μέρες μας έχουν αναπτυχθεί διάφορα εργαλεία και στρατηγικές για την διαχείριση των κινδύνων και των επικίνδυνων συμβάντων από την πηγή άντλησης του νερού μέχρι το τελικό σημείο κατανάλωσης. Δύο από τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα είναι το σύστημα HACCP ή πρότυπο ISO22000 και τα Σχέδια Ασφάλειας Νερού.
Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας διπλωματικής διατριβής είναι η περιληπτική παρουσίαση των ενδεχόμενων κινδύνων και επικίνδυνων συμβάντων από την λεκάνη απορροής έως την βρύση του καταναλωτή καθώς επίσης και η ανάπτυξη ενός ενδεικτικού συστήματος HACCP και ενός Σχεδίου Ασφάλειας Νερού. Επιπροσθέτως, κρίθηκε αναγκαία η ανασκόπηση της εφαρμογής του συστήματος HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς επίσης και η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής του HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού στην ποιότητα και την ασφάλεια του πόσιμου νερού καθώς επίσης και την διαφύλαξη της δημόσιας υγείας. Επίσης, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην σύνοψη των οφελών και των δυσκολιών ανάπτυξης και εφαρμογής του συστήματος HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού καθώς επίσης και στην αναφορά προτεινόμενων λύσεων και ευκαιριών ανάπτυξης για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του συστήματος HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού.
Μεθοδολογία: Οι πληροφορίες συλλέχθηκαν από εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση ερευνητικών εργασιών και πρακτικών εφαρμογών του συστήματος HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού σε εταιρείες ύδρευσης. Αρχικά, δόθηκε έμφαση σε ερευνητικές εργασίες οι οποίες ανέλυαν όλους τους ενδεχόμενους κινδύνους και τα επικίνδυνα συμβάντα που μπορούν να εμφανιστούν σε ένα δίκτυο άντλησης επεξεργασίας και διανομής πόσιμου νερού. Εν συνεχεία, με βάση τους προσδιοριζόμενους κινδύνους και σε συνδυασμό με θεωρητικές και πρακτικές εφαρμογές συστημάτων HACCP και Σχεδίων Ασφάλειας Νερού, έγινε προσπάθεια να αποτυπωθεί η διαδικασία αναπτύξεως αντιπροσωπευτικών ενδεικτικών συστημάτων HACCP και Σχεδίων Ασφάλειας Νερού σε εταιρείες υδροδότησης. Τέλος, ακολούθησε μια αναλυτική βιβλιογραφική ανασκόπηση όλων εκείνων των ερευνητικών εργασιών που αναφέρονταν στα οφέλη και τις δυσκολίες ανάπτυξης των δύο προαναφερόμενων συστημάτων σε εταιρείες ύδρευσης τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αποτελέσματα: Σε όλο το δίκτυο άντλησης, επεξεργασίας και διανομής πόσιμου νερού μπορούν να εμφανιστούν ποικίλοι βιολογικοί, χημικοί και φυσικοί κίνδυνοι. Η πιθανότητα και η συχνότητα εμφάνισης καθώς επίσης και η σοβαρότητά τους διαφέρει από περιοχή σε περιοχή και από εποχή σε εποχή. Επομένως, κάθε σύστημα HACCP και Σχέδιο Ασφάλειας Νερού θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε εταιρείας υδροδότησης. Σε γενικές γραμμές οι κίνδυνοι που εμφανίζονται στις λεκάνες απορροής και στο δίκτυο διανομής είναι οι πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμοι. Μερικά από τα οφέλη της ανάπτυξης του συστήματος HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού είναι η βελτίωση της ποιότητας του νερού, η αποτελεσματικότερη αποτίμηση των κινδύνων, η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών και των εργαζομένων σε θέματα ασφάλειας πόσιμου νερού, η ταχύτερη αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών και η βελτίωση της συμμόρφωσης με την νομοθεσία. Στον αντίποδα, η έλλειψη οικονομικών πόρων, η ανεπάρκεια σε υλικοτεχνικές υποδομές, η ποικιλομορφία και η ετερογένεια των κινδύνων, η πολυπλοκότητα του δικτύου άντλησης, επεξεργασίας και διανομής πόσιμου νερού, η περιορισμένη εμπειρία του προσωπικού και η κουλτούρα τόσο της κοινωνίας όσο και των εταιρειών ύδρευσης σε θέματα ασφάλειας πόσιμου νερού μπορούν να αποτελέσουν τροχοπέδη στην αποτελεσματική ανάπτυξη και εφαρμογή του συστήματος HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού.
Περιορισμοί της έρευνας: Παρότι, γίνονται συχνά αναφορές στην χρήση των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού και του HACCP στην διαχείριση της ασφάλειας του πόσιμου νερού, δυστυχώς δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες καταγραφές και αντίστοιχα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία για τις περισσότερες χώρες της υφηλίου. Ως εκ τούτου δεν μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητα των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού και του HACCP στην ποιότητα του πόσιμου νερού και στην διαφύλαξη της υγείας των καταναλωτών στις περισσότερες χώρες της υφηλίου. Επιπροσθέτως, η διαδικασία συγγραφής της παρούσας διπλωματικής εργασίας δυσχεράνθηκε ακόμη περισσότερο από την αδυναμία προσβάσεως σε επιστημονικά περιοδικά και βάσης δεδομένων οι οποίες ενδεχομένως θα περιείχαν χρήσιμες πληροφορίες για την εφαρμογή των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού και του HACCP σε ευρωπαϊκές εταιρείες ύδρευσης.
Πρακτικές εφαρμογές: Η παρούσα διατριβή θα μπορούσε να αποτελέσει μια παραίνεση για οποιαδήποτε εταιρεία ύδρευσης και αρμόδιο φορέα έχει την επιθυμία να εφαρμόσει το HACCP και τα Σχέδια Ασφάλειας Νερού αφού αναλύει διεξοδικά τα οφέλη της εφαρμογής τους τόσο με θεωρητικά στοιχεία όσο και με αριθμητικά δεδομένα. Επίσης, μέσω αυτής της εργασίας γίνονται κατανοητές οι κυριότερες δυσκολίες εφαρμογής των δύο στρατηγικών αντιμετώπισης των κινδύνων. Ακόμη, η συγκεκριμένη διατριβή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ένα εγχειρίδιο ανάπτυξης και εφαρμογής του HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού σε εταιρείες υδροδότησης αφού γίνεται μια προσπάθεια αποτίμησης των κινδύνων από την πηγή άντλησης μέχρι το τελικό σημείο κατανάλωσης.
Πρωτοτυπία: Η πρωτοτυπία της συγκεκριμένης διατριβής έγκειται στο γεγονός ότι μέχρι στιγμής δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια ανάλογη ερευνητική εργασία που να συγκρίνει και να συνοψίζει την αποτελεσματικότητα του HACCP και των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού σε εταιρείες υδροδότησης συνδυάζοντας ταυτόχρονα και θεωρητικά στοιχεία και αριθμητικά δεδομένα. Επιπροσθέτως, παρέχει μια αντιπροσωπευτική βάση δεδομένων για την συνολική αποτίμηση των ενδεχόμενων κινδύνων και επικίνδυνων συμβάντων σε όλο το δίκτυο άντλησης, επεξεργασίας και διανομής πόσιμου νερού καθώς επίσης και της μεθοδολογίας ανάπτυξης των Σχεδίων Ασφάλειας Νερού και του HACCP.
Περιέχει: 30 πίνακες, 27 διαγράμματα
Water is one of the most important assets of the ecosystem since it is necessary for the operation of plant and animal organisms and is used for the irrigation of crops and the processing of many foods. Water that is directly consumed by humans or used for food production shall comply with the provisions of the applicable legislation referring to "water for human consumption". Drinking water can be produced from the treatment of groundwater, surface water or seawater. The treatment process followed relates to both the source of water and its original quality. As a rule, groundwater undergoes less treatment than the other two sources of drinking water since the subsoil functions as a natural filter that removes or prevents undesirable contaminations. Although water is a valuable and indispensable ingredient for preserving life, it can often endanger human health. In recent years, many cases of illness and gastrointestinal incidents have been observed from drinking water contaminated with biological and chemical hazards such as pathogenic bacteria, fungi, protozoa, viruses, naturally occurring chemical compounds, chemical additives and industrial, household and agricultural chemicals. Nowadays, various tools and strategies have been developed to manage the risks and hazardous events from the source of water pumping to the end point of consumption. Two of the most commonly used are standard ISO22000 and Water Safety Plans.
Purpose: The purpose of this master thesis is the summary of the potential hazards and hazardous events from catchment to consumer tap as well as the development of an indicative HACCP system and Water Safety Plan. In addition, it has been considered necessary to the review of the implementation of HACCP and Water Safety Plan at global and European level; and the investigation of the effectiveness of the implementation of HACCP and Water Safety Plans in the quality and safety of drinking water as well as the safeguarding public health. Particular emphasis was also given to the summary of the benefits and difficulties of development and implementation of HACCP and Water Safety Plans as well as the proposed solutions and development of opportunities for more effective implementation of HACCP and Water Safety Plans.
Methodology: The information was gathered from a comprehensive literature review of research papers and practical applications of HACCP and Water Safety Plans in water companies. Initially, we focused on research papers that analyzed all potential hazards and hazardous events that may occur in a drinking water treatment and distribution network. Subsequently, based on the identified risks and in combination with the theoretical and practical applications of HACCP and Water Safety Plans, we have attempted to present the process of developing representative HACCP and Water Safety Plans schemes in water companies. Finally, a detailed literature review of all of the research work related to the benefits and difficulties of developing the two above-mentioned systems in water companies at both European and global level was followed.
Results: Various biological, chemical and physical hazards can occur throughout the potable water abstraction, treatment and distribution network. The probability and frequency of occurrence, as well as their severity, vary from region to region and from season to season. Therefore, any HACCP and Water Safety Plan should be tailored to the particular needs of each water company. In general, the hazards that occur in the catchment areas and in the water supply network are the most difficult to handle. Some of the benefits of developing the HACCP and Water Safety Plans are improved water quality, risks evaluated more effectively, raised awareness of consumers and employees in the field of drinking water safety, timely response to emergencies and improved compliance with the legislation. On the other hand, the lack of financial resources, the lack of infrastructure, the diversity and heterogeneity of risks, the complexity of the potable water abstraction, treatment and distribution network, the limited staff experience and the culture of both society and water companies on drinking water safety issues can hamper the effective development and implementation of HACCP and Water Safety Plans.
Research limitations: Although references to the use of Water Safety Plans and HACCP are often reported in the management of drinking water safety, unfortunately there are no documented records and correspondingly available scientific data for most countries in the world. Consequently, no useful conclusions can be drawn for the effectiveness of Water Safety Plans and HACCP on the quality of drinking water and the preservation of consumer health in most countries in the world. In addition, our effort has been made even more difficult by the lack of access to scientific journals and databases which may have contained useful information for the implementation of Water Safety Plans and HACCP in European water companies.
Practical implications: This thesis could act as an introductory handbook for any water company desires to implement HACCP and Water Safety Plans as it thoroughly analyzes the benefits of their application with both theoretical and numerical data. Also, through this thesis, the main difficulties of implementing the two risk management strategies are understood. Furthermore, this thesis could be used as a manual for the development and implementation of HACCP and Water Safety Plans in water companies after an effort has been made to assess the risks from the catchment to the final consumption point.
Originality: The originality of this master thesis is that no comparable research has been carried out so far to compare and summarize the effectiveness of HACCP and Water Safety Plans in water companies by combining both theoretical and numerical data. In addition, it provides a representative database for the overall assessment of potential hazards and hazardous events throughout the drinking water abstraction, treatment and distribution network, as well as the methodology for developing Water Safety Plans and HACCP.
