ABSTRACT
From the big amount of definitions for empathy that have been given during the last years, we come to the conclusion that it is the ability of understanding the human behavior, motives, needs and emotions as well as participating in emotional situations. It is a skill connected with altruistic behavior and a part of the emotional development of human beings. What happened during the last years is in the centre of scientific interest and the scientific results that prove its value are used by the family, education, working environment and psychotherapy.
The current study will deal with empathy from parents point of view, and more specifically it focuses on their opinions about the methods of
4
the development of empathy and the benefits that kids can have from it. More specifically, a presentation of the scientific results come first which prove the ways in which empathy can be cultivated in the family environment and its positive results. After that, interviews follow with parents who give their personal experiences and opinions about methods that they use for this purpose. So, in this study the qualitative approach is followed and the semi-structured interview is used as methodological tool. The sample consists of 15 parents, 10 Greeks and 5 from different nationality. So, we come to the conclusion that modern day parents evaluate in a positive way the skill of empathy in the emotional and social development of kids. Also, for the development of empathy they follow methods that are verified by the research in the field of psychology. The discussion on parents opinions and the comparison with the results of scientific research show that they are very close to each other. So, emotional connection with their kids, discussion and working out of the emotions in a friendly way, self-control and enrichment of the family environment with spiritual motives, and above all, the positive example of the parents are the main strategies that parents mention that they use for developing empathy. It becomes therefore obvious that modern day parents are in sync with the development in the field of psychology, as their opinions about methods of emotional development are based on many scientific studies. In addition, the current research show significant changes within family members relationships towards the more democratic way. Besides, modern day problems come up and the necessity of continual improvement of the family and education role becomes clear. In the end, a more systematic appliance of the educational programs is recommended for the development of empathy within family and school.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Μέσα από το πλήθος των ορισμών που έχουν δοθεί τα τελευταία χρόνια στην έννοια της ενσυναίσθησης, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για την ικανότητα της κατανόησης των κινήτρων συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, των αναγκών και των συναισθημάτων του και παράλληλα της συναισθηματικής συμμετοχής σε αυτά. Είναι μια ικανότητα συνυφασμένη με την αλτρουιστική συμπεριφορά και αποτελεί μέρος της γενικότερης συναισθηματικής ανάπτυξης του ατόμου. Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται στο κέντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος και τα σχετικά με τη χρησιμότητά της ερευνητικά αποτελέσματα αξιοποιούνται από την οικογένεια, την εκπαίδευση, τον εργασιακό τομέα και το χώρο της ψυχοθεραπείας.
Η συγκεκριμένη έρευνα εξετάζει την ενσυναίσθηση από την οπτική των γονέων, και πιο συγκεκριμένα εστιάζει στις απόψεις τους για τους τρόπους ανάπτυξής της στα παιδιά και τα οφέλη που μπορεί να προσπορίσει σε αυτά. Αναλυτικότερα, προηγείται η παρουσίαση αποτελεσμάτων ερευνών οι οποίες διερευνούν επιστημονικά τους τρόπους καλλιέργειας της ενσυναίσθησης στα πλαίσια της οικογένειας και τα θετικά της αποτελέσματα, ενώ ακολουθούν συνεντεύξεις με γονείς οι οποίοι καταθέτουν τις προσωπικές τους εμπειρίες και απόψεις σχετικά με τις μεθόδους που οι ίδιοι εφαρμόζουν για το σκοπό αυτό. Αξιοποιείται, λοιπόν, στην παρούσα εργασία η ποιοτική προσέγγιση και ως μεθοδολογικό εργαλείο χρησιμοποιείται η ημιδομημένη συνέντευξη σε δείγμα 15 ατόμων, 10 Ελλήνων και 5 διαφορετικής εθνικότητας. Η συζήτηση των ευρημάτων από τις συνεντεύξεις με τους γονείς και η αντιπαραβολή τους με τις επιστημονικές έρευνες φανερώνει μεγάλη σύγκλιση μεταξύ τους. Συνάγεται, λοιπόν, ότι οι σημερινοί γονείς αξιολογούν πολύ θετικά την ικανότητα της ενσυναίσθησης στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, και για την καλλιέργειά της επιστρατεύουν μεθόδους που η αποτελεσματικότητά τους επαληθεύεται από την έρευνα στο χώρο της ψυχολογίας. Η συναισθηματική εναρμόνιση, λοιπόν, με τα παιδιά τους, η συζήτηση και επεξεργασία των συναισθημάτων τους σε φιλικό κλίμα, ο καθορισμός ορίων στη συμπεριφορά, η τροφοδότηση με πνευματικά και καλλιτεχνικά ερεθίσματα, και πάνω από όλα, το καλό παράδειγμα των ίδιων των
3
γονέων, είναι οι βασικές στρατηγικές που αναφέρουν οι γονείς ότι χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους συναναστροφή με τα παιδιά για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Οι ίδιες μέθοδοι επαληθεύεται από την επιστημονική έρευνα ότι ευνοούν την ανάπτυξη της εν λόγω ικανότητας. Γίνεται κατανοητό , λοιπόν , πως οι σημερινοί γονείς βρίσκονται σε επαφή με τις εξελίξεις στο χώρο της ψυχολογίας, αφού οι απόψεις τους για τους τρόπους συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών υποστηρίζονται και από πλήθος σχετικών ερευνών. Παράλληλα, παρουσιάζουν ενδιαφέρον και χρησιμότητα οι αφηγήσεις των ίδιων, γιατί μας δίνουν μέσα από χειροπιαστά παραδείγματα τις αντιλήψεις και τις εμπειρίες τους για την αποτελεσματικότητα των παιδαγωγικών τους στρατηγικών και μια εικόνα για τους στόχους και την προβληματική της σημερινής οικογένειας. Επίσης, η παρούσα εργασία φανερώνει μέσα από την αναλύσεις των απόψεων των γονέων, σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας προς το δημοκρατικότερο, ενώ παράλληλα αναδεικνύει και προβληματισμούς σχετικά με σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα καθώς και την ανάγκη συνεχούς διεύρυνσης του ρόλου της οικογένειας και του σχολείου. Επιλογικά, προτείνεται συστηματικότερη εφαρμογή των προγραμμάτων για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης των παιδιών στην οικογένεια και το σχολείο.
Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης έχει προβληθεί ιδιαίτερα στο ευρύ κοινό των δυτικών χωρών στην εποχή μας, μέσα από μελέτες, διαλέξεις, βιβλία και εκπαιδευτικά προγράμματα. Μάλιστα, είναι αξιοπαρατήρητη η προσπάθεια που καταβάλλεται τα τελευταία χρόνια στον εκπαιδευτικό χώρο να εξισορροπηθεί η διανοητική με τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών μέσα από την εφαρμογή ανάλογων προγραμμάτων. Η ενσυναίσθηση συνιστά μια ικανότητα η οποία είχε ήδη αναγνωριστεί από τους δύο μεγάλους Έλληνες φιλοσόφους της αρχαιότητας, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ως θεμέλιο του ανθρώπιμου πολιτισμού. Μαζί με τις δεξιότητες της αυτεπίγνωσης, της αυτορρύθμισης, του χειρισμού των σχέσεων και της δημιουργίας κινήτρων για την κινητοποίηση του εαυτού μας συμβάλλει καθοριστικά στην απόκτηση συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων που βοηθούν τον άνθρωπο να γνωρίσει σε βάθος τον ψυχικό του κόσμο, να τιθασεύσει τα πάθη του, να κατανοήσει τους άλλους και να εναρμονιστεί συναισθηματικά μαζί τους, κερδίζοντας, πληρότητα, εμπιστοσύνη, συνεργατικότητα και καλύτερη διαχείριση των προβλημάτων του.
Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με την ικανότητα της ενσυναίσθησης, και ειδικότερα, θα διερευνήσουμε τις απόψεις των γονέων για τους τρόπους ανάπτυξής της στο παιδί, και τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται μέσα από την ενσυναισθητική αγωγή στον εκπαιδευτικό, συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα ανάπτυξης του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα , η έρευνα θα εστιάσει στις εμπειρίες, τις αντιλήψεις και τις στάσεις των γονέων σε αντιπαραβολή με τα επιστημονικά δεδομένα για τους τρόπους ανάπτυξης της ενσυναίσθησης, προκειμένου να απαντηθούν τα εξής ερευνητικά ερωτήματα: α). Ποιες είναι οι απόψεις των γονέων για τους τρόπους ανάπτυξης της ενσυναίσθησης στα παιδιά. β). Ποια, κατά τη γνώμη των γονέων, είναι τα οφέλη που αποκομίζουν τα παιδιά από την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης στον εκπαιδευτικό, συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα.
7
Όπως γίνεται κατανοητό, ή εργασία αυτή ακολουθεί την ποιοτική προσέγγιση και το καινούριο που κομίζει σε ένα θέμα, όπως είναι η ενσυναίσθηση, στο οποίο η έρευνα έχει ήδη οδηγήσει σε πλούσια συμπεράσματα, είναι να φωτίσει τις απόψεις των ίδιων των γονέων, με τη βοήθεια των αφηγήσεών τους , και να παράσχει έτσι πολύτιμα εμπειρικά στοιχεία και συμπεράσματα για τις στρατηγικές που εφαρμόζει η σύγχρονη οικογένεια στον τομέα της συναισθηματικής αγωγής των παιδιών. Ακόμη, μέσα από τη σύγκριση των απόψεων των γονέων με τα ερευνητικά δεδομένα από την επιστήμη της ψυχολογίας, διερευνάται η δυνατότητα της σημερινής οικογένειας να αφομοιώνει δημιουργικά τα πορίσματα της επιστήμης και να τα εντάσσει στην καθημερινή της πρακτική, καθιστώντας το απαιτητικό έργο της διαπαιδαγώγησης όσο το δυνατόν πιο αποδοτικό τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς.
Στα πλαίσια της επεξεργασίας, λοιπόν, των ερευνητικών ερωτημάτων που προαναφέρθηκαν η εργασία διαρθρώνεται ως εξής:
Στο 1Ο κεφάλαιο διασαφηνίζεται η έννοια της ενσυναίσθησης, παρουσιάζονται τα είδη της, αναλύεται η πορεία ανάπτυξής της στον άνθρωπο καθώς και οι παράγοντες που την επηρεάζουν, και παρουσιάζονται εν συντομία τα σπουδαιότερα μοντέλα συναισθηματικής νοημοσύνης και η σχέση τους με την ενσυναίσθηση.
Στο 2Ο κεφάλαιο παρουσιάζονται έρευνες που αποδεικνύουν την καθοριστική επίδραση των γονέων στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, αναδεικνύουν τις μεθόδους διαπαιδαγώγησης που βοηθούν στην επίτευξη αυτού του στόχου και επαληθεύουν τα ευεργετικά αποτελέσματα της ενσυναισθητικής αγωγής στα παιδιά.
Στο 3Ο κεφάλαιο παρουσιάζεται το μεθοδολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκπονείται η εργασία. Ειδικότερα, παρουσιάζεται η ποιοτική προσέγγιση ως μέθοδος διεξαγωγής της έρευνας και αιτιολογείται η χρήση της. Ακόμη, διασαφηνίζεται ο στόχος και διατυπώνονται τα ερευνητικά ερωτήματα. Στη συνέχεια, ορίζεται το δείγμα και το μεθοδολογικό εργαλείο συλλογής δεδομένων, η ημιδομημένη συνέντευξη. Τέλος, παρουσιάζεται η διαδικασία της έρευνας και ο τρόπος ανάλυσης των ευρημάτων.
Στο 4Ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έρευνα ολοκληρωμένη. Το υλικό από τις συνεντεύξεις δομείται γύρω από 2 θεματικούς άξονες και
8
έπειτα από κάθε θεματικό άξονα παρατίθενται αυτούσια αποσπάσματα από τις αφηγήσεις των γονέων που επαληθεύουν τα ευρήματα της εργασίας. Στη συνέχεια , παρατίθεται η συζήτηση των ευρημάτων μέσα από την αντιπαραβολή των ερευνητικών δεδομένων και των στοιχείων που προκύπτουν από τις συνεντεύξεις με τους γονείς. Αμέσως μετά, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας , τα οποία επιχειρούν να ερμηνεύσουν τα δεδομένα των συνεντεύξεων και να τα συνδέσουν με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Επίσης, αξιολογείται η εγκυρότητα της έρευνας και παρατίθενται περιορισμοί αλλά και προτάσεις για μελλοντικές εργασίες. Η έρευνα ολοκληρώνεται με τον επίλογο στον οποίο γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της εργασίας και προτείνονται εν συντομία τρόποι για τη συστηματικότερη καλλιέργεια της ενσυναίσθησης από την οικογένεια και το σχολείο, τις βιβλιογραφικές αναφορές και το παράρτημα. Στο παράρτημα μπορεί ο αναγνώστης να βρει όλες τις ερωτήσεις που συζητήθηκαν με τους γονείς καθώς και το μεγαλύτερο μέρος από τις συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν.
