Η ιστοριογραφία eos έκθεση ιδεών ανένας σοβαρός ιστορικός των εθνών και του εθνικισμού δεν 1 μπορεί να είναι στρατευμένος πολιτικός εθνικιστής. Ο εθνικισμός απαιτεί μεγάλη πίστη σε πράγματα που είναι αυταποδείκτως ψευδή». To εύστοχο αυτό χωρίο του Eric Hobsbawm μού ήρθε στον νου καθώς διάβαζατο άρθρο με τίτλο «1821» (The booh'journal, τεύχ. 6, Απρίλιος 1011), με το οποίο η Μαρία Ρεπούση κρίνει το ομότιτλο δραματοποιημένο ιστορικό ντοκυμανιέρ που προβλήθηκε πρόσφατα από την τηλεόραση του Σκάι. To περιεχόμενο του άρθρου της Ρεπούση δικαιώνει όσους αισθάνονται ότι ο εκσυγχρονισμός του μαθήματος της Ιστορίας στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ο εξοβελισμός των μύθων του εθνικού αφηγήματος από τα σχολικά βιβλία θα έπρεπε να έχει επιχειρηθεί με περίσκεψη και προσοχή, από ιστορικούς νηφάλιους, με ουσιώδη γνώση των ιστορικών πηγών, και όχι από περιπαθείς θεωριοκρατούμενους εθνοοΐ(επιυαοτές, έτσι ώστε να μην καούν και τα χλωρά μαζί με τα ξερά. ΤΟΥ Ν ΑΣΟΥ ΒΑΓΕΝΑ Ποιες ακριβώς όμως είναι οι απόψεις της Ρεπούση ως προς τους μύθους του εθνικού αφηγήματος; Οπως όλοι ξέρουμε, η Ρεπούση ήταν επικεφαλής της συγγραφικής ομάδας του βιβλίου Ιστορίας της Στ" Δημοτικού, που όταν εκδόθηκε προκάλεσε έναν καταιγισμό αντιδράσεων για το περιεχόμενο του. Εκείνο που προκάλεσε την έκρηξη της δημόσιας διαμάχης για το βιβλίο ήταν οι ιστοριογραφικές αμηχανίες του, κυρίως δύο σημεία τους: η αποφυγή αναφοράς οτον ρόλο της Εκκλησίας κατά την οθωμανική περίοδο και κατά την Επανάσταση, και ο περιβόητος «συνωστισμός στο λιμάνι της Σμύρνης», με τα όσα θεωρήθηκε ότι σήμαινε αυτή η φράση. Η αμηχανία απέρρεε, πιστεύω, από μια διαφαινόμενη οτο βιβλίο αμφιθυμία: από το γεγονός ότι η επικεφαλής της συγγραφικής του ομάδας φαίνεται να έγραφε σε αυτό και πράγματα που δεν τα πίστευε, με αποτέλεσμα αρκετές παρεξηγήσιμες διατυπώσεις του βιβλίου. Προσπαθώ να εξηγήσω: Τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη (2008) έκδοση του βιβλίου, κατά την οποία διορθώθηκαν σιωπηρώς η διατύπωση του «συνωστισμού» και κάποια άλλα, δευ¬ τερεύοντα, λάθη, και η οποία έγινε, μετά την απόσυρση του από τη σχολική χρήση, με σκοπό «το βιβλίο να μπορεί να μελετηθεί και να κριθεί για ό,τι πραγματικά είναι» (φράση που φαίνεται να δηλώνει ότι το βιβλίο εκφράζει τις πραγματικές απόψεις των συγγραφέων του), διαβάζουμε τα εξής: «Η οργάνωση της κοινωνικής ζωής στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας αναστατώνεται συχνά από τους βενετοκρητικούς πολέμους, το παιδομάζωμα, τους βίαιους εξισλαμισμούς. [...] Ο λαός εκφράζεται κυρίως μέσα από το δημοτικό τραγούδι. Θέματα όπως η ξενιτιά, η σκλαβιά, σι κλέφτες, εμπνέουν τους ανώνυμους δημιουργούς. [...] Γι' αυτό και οι ελληνικοί πληθυσμοί συχνά προσπαθούν να εξεγερθούν και να ελευθερωθούν από τον οθωμανικό ζυγό» (σελ. 18,26, 36. Οι υπογραμμίσεις είναι του βιβλίου). Στο πρόσφατο άρθρο της, εν τούτοις, η Ρεπούση υποστηρίζει τα αντίθετα: «To '21», γράφει, «χρειάστηκε μια σειρά από μύθους που δεν εξαντλούνται στο κρυφό σχολειό: τη βασιλεία του απόλυτου σκότους, την έννοια της σκλαβιάς, το παιδομάζωμα, τους βίαιους εξισλαμισμούς, τον απόλυτο διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων, τον Ζά- Η ιστοριογραφία eos έκθεση ιδεών ανένας σοβαρός ιστορικός των εθνών και του εθνικισμού δεν 1 μπορεί να είναι στρατευμένος πολιτικός εθνικιστής. Ο εθνικισμός απαιτεί μεγάλη πίστη σε πράγματα που είναι αυταποδείκτως ψευδή». To εύστοχο αυτό χωρίο του Eric Hobsbawm μού ήρθε στον νου καθώς διάβαζατο άρθρο με τίτλο «1821» (The booh'journal, τεύχ. 6, Απρίλιος 1011), με το οποίο η Μαρία Ρεπούση κρίνει το ομότιτλο δραματοποιημένο ιστορικό ντοκυμανιέρ που προβλήθηκε πρόσφατα από την τηλεόραση του Σκάι. To περιεχόμενο του άρθρου της Ρεπούση δικαιώνει όσους αισθάνονται ότι ο εκσυγχρονισμός του μαθήματος της Ιστορίας στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ο εξοβελισμός των μύθων του εθνικού αφηγήματος από τα σχολικά βιβλία θα έπρεπε να έχει επιχειρηθεί με περίσκεψη και προσοχή, από ιστορικούς νηφάλιους, με ουσιώδη γνώση των ιστορικών πηγών, και όχι από περιπαθείς θεωριοκρατούμενους εθνοοΐ(επιυαοτές, έτσι ώστε να μην καούν και τα χλωρά μαζί με τα ξερά. ΤΟΥ Ν ΑΣΟΥ ΒΑΓΕΝΑ Ποιες ακριβώς όμως είναι οι απόψεις της Ρεπούση ως προς τους μύθους του εθνικού αφηγήματος; Οπως όλοι ξέρουμε, η Ρεπούση ήταν επικεφαλής της συγγραφικής ομάδας του βιβλίου Ιστορίας της Στ" Δημοτικού, που όταν εκδόθηκε προκάλεσε έναν καταιγισμό αντιδράσεων για το περιεχόμενο του. Εκείνο που προκάλεσε την έκρηξη της δημόσιας διαμάχης για το βιβλίο ήταν οι ιστοριογραφικές αμηχανίες του, κυρίως δύο σημεία τους: η αποφυγή αναφοράς οτον ρόλο της Εκκλησίας κατά την οθωμανική περίοδο και κατά την Επανάσταση, και ο περιβόητος «συνωστισμός στο λιμάνι της Σμύρνης», με τα όσα θεωρήθηκε ότι σήμαινε αυτή η φράση. Η αμηχανία απέρρεε, πιστεύω, από μια διαφαινόμενη οτο βιβλίο αμφιθυμία: από το γεγονός ότι η επικεφαλής της συγγραφικής του ομάδας φαίνεται να έγραφε σε αυτό και πράγματα που δεν τα πίστευε, με αποτέλεσμα αρκετές παρεξηγήσιμες διατυπώσεις του βιβλίου. Προσπαθώ να εξηγήσω: Τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη (2008) έκδοση του βιβλίου, κατά την οποία διορθώθηκαν σιωπηρώς η διατύπωση του «συνωστισμού» και κάποια άλλα, δευ¬ τερεύοντα, λάθη, και η οποία έγινε, μετά την απόσυρση του από τη σχολική χρήση, με σκοπό «το βιβλίο να μπορεί να μελετηθεί και να κριθεί για ό,τι πραγματικά είναι» (φράση που φαίνεται να δηλώνει ότι το βιβλίο εκφράζει τις πραγματικές απόψεις των συγγραφέων του), διαβάζουμε τα εξής: «Η οργάνωση της κοινωνικής ζωής στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας αναστατώνεται συχνά από τους βενετοκρητικούς πολέμους, το παιδομάζωμα, τους βίαιους εξισλαμισμούς. [...] Ο λαός εκφράζεται κυρίως μέσα από το δημοτικό τραγούδι. Θέματα όπως η ξενιτιά, η σκλαβιά, σι κλέφτες, εμπνέουν τους ανώνυμους δημιουργούς. [...] Γι' αυτό και οι ελληνικοί πληθυσμοί συχνά προσπαθούν να εξεγερθούν και να ελευθερωθούν από τον οθωμανικό ζυγό» (σελ. 18,26, 36. Οι υπογραμμίσεις είναι του βιβλίου). Στο πρόσφατο άρθρο της, εν τούτοις, η Ρεπούση υποστηρίζει τα αντίθετα: «To '21», γράφει, «χρειάστηκε μια σειρά από μύθους που δεν εξαντλούνται στο κρυφό σχολειό: τη βασιλεία του απόλυτου σκότους, την έννοια της σκλαβιάς, το παιδομάζωμα, τους βίαιους εξισλαμισμούς, τον απόλυτο διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων, τον Ζά- II Ο εκσυγχρονισμός του μαθήματος ins Ιστορίας 0α έπρεπε να έχει επιχειρηθεί από ιστορικούς νηφάλιους και όχι από περιπαθείς θεωριοκρατοΰμενους εθνοσκεπτικιστές II λόγγο και τον χορό του κλπ.». Για τη Ρεπούση του άρθρου είναι μύθος όχι μόνο το κρυφό σχολειό (που ορθά δεν αναφέρεται οτο βιβλίο) αλλά και το ότι οι μη ισλαμικές εθνότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν υπόδουλες. Είναι μύθος το παιδομάζωμα και οι βίαιοι εξισλαμισμοί. Μύθος όχι μόνο ο χορός του Ζαλόγγου (που σύμφωνα με την πλέον εμπεριστατωμένη μελέτη του Αλέξη Πολίτη - φαίνεται να είναι μύθος), αλλά και το ίδιο το Ζάλογγο (η ομαδική αυτοκτονία, που σύμφωνα με την ίδια μελέτη συνέβη πραγματικά). Ποιες ακριβώς λοιπόν είναι οι θέσεις της Ρεπούση ως προς τα επίμαχα θέματα της διαμάχης; Να άλλαξαν μήπως οι απόψεις της γι' αυτά από το 2006/8 ως σήμερα; Είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς αυτό. Πιθανότερο είναι τα προβλήματα του βιβλίου να προκλήθηκαν από την αμφιθυμία που ανέφερα. Διότι οι περί ορισμένων μύθων βεβαιότητες του πρόσφατου άρθρου της και ο ζηλωτικός τόνος με τον οποίο τις υποστηρίζει δεν θα μπορούσαν να είχαν διατυπωθεί παρά από άνθρωπο που πρεσβεύει εκείνο το είδος της σημερινής ιστοριογραφίας - που βόλλει ιδιαίτερα οτον τόπο μας - το οποίο παράγει περισσότερο εκθέσεις ιδεών παρά αξιόπιστες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις. Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι καθηγητής της θεωρίας και Κριτικής mis Λογοτεχνίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών τον . Πανεπιστημίου Αθηνών.
