(Συνέχεια ίδε αριθ. Φύλλου 8153). Οι Δήλιοι δεν απέλαυσαν επί μακρόν της πολιτικής αυτονομίας. Μετ’ ου πολύ επαύσατο η Σπάρτη θαλασσοκρατούσα, οι δε Αθηναίοι, ανακτησάμενοι την πρόσθεν δύναμιν, κατήρτισαν νέαν ομοσπονδίαν• ήδη από του 377 αναφαίνονται εν τω Δηλίω ιερώ Αθηναίοι αμφικτίονες• ουχί πρότερον δε ή επί του 315 απέβαλον πάλιν οι Αθηναίοι την εν Δήλω κυριαρχίαν των, οπότε ο Αντίγονος και ο Πτολεμαίος εξέπεμψαν τους στόλους αυτών εις το Αιγαίον. Έκτοτε οι Δήλιοι διεχείρισαν αυτονόμως επί μίαν και ημίσειαν εκατονταεταρίδα το περίπυστον αυτών ιερόν. Οι βασιλείς της Μακεδονίας και της Συρίας, και επί πάσιν οι Πτολεμαίοι ετίμησαν διαφερόντως τον Δήλιον θεόν, πέμψαντες προς αυτόν πλούσια αναθήματα, τότε δη τότε προέβη και η μικρά νήσος εις το κατακόρυφον της ακμής σημείον. Ο ναός ήτο περικυκλωμένος υπό πλείστων άλλων οικοδομών, ναών τε και στοών• το ιερόν τέμενος συνήπτετο προς τον λιμένα διά προπυλαίων παρά την οδόν δε την άγουσαν εις τον ναόν ίσταντο στοιχηδόν εκπρεπή αγαλμάτια. Της τεραστίου πληθύος και της μεγίστης αξίας των αναθημάτων λαμβάνομεν σαφή έννοιαν εκ των ακριβεστάτων αναγραφών ας επιούντο [sic] οι τέσσαρες εν Δήλω ιεροποιοί (επιμεληταί του ναού) παραδίδοντες καθ’ έκαστον ενιαυτόν την υπηρεσίαν εις τους διαδόχους αυτών, και αίτινες εχαράσσοντο επί μαρμαρίνων πλακών. Εν τω ναώ του Απόλλωνος ανέκειντο κατά το 180 έτος μόνον 1600 αργυραί και χρυσαί φιάλαι, λείαί τε και αναγλύφοις και λίθοις κεκοσμημέναι. Το σύνηθες εκάστης βάρος εκατόν δραχμών αργύρου ισοδυναμεί σήμερον προς άργυρον αξίας 80 μαρκών, ουδαμώς σκοπουμένου ότι κατά τους χρόνους εκείνους τα πολύτιμα μέταλλα είχον πολλώ μείζονα αξίαν ή νυν. Αι χρυσαί φιάλαι ήσαν φυσικώ τω λόγω τιμιώτεραι• μία τούτων είχεν αξίαν 1600 μαρκών. Και οι άλλοι ναοί ήσαν μεστοί αφιερωμάτων• εν τω ιερώ της Αρτέμιδος υπήρχον πλείονα ή 260 εκπώματα, εν οις κρατήρ, έλκων τεσσαράκοντα χιλιόγραμμα αργύρου. Δύο χρυσαί οινοχόαι είχον εκατέρα ολκήν τεσσάρων χιλιογράμμων, αξίας δεκακισχιλίων μαρκών. Προς τούτοις συγκαταλεκτέον πλείστας κύλικας, χρυσούς και αργυρούς στεφανούς, δακτυλίους μετά ή χωρίς τιμαλφών λίθων, περιδέραια ευτεχνητότατα, τρίποδας, λύχνους και παντοία άλλα σκεύη. Η μικρά νησιωτική κοινότης κατώρθωσεν ανά μέσον των αλλεπαλλήλων πολέμων να διαφυλάξη την αυτονομίαν. Αφ’ ου όμως οι Ρωμαίοι, μετά την πτώσιν του μακεδονικού κράτους, επεξέτειναν την κυριαρχίαν αυτών επί την Ελλάδα, απέβαλον και οι Δήλιοι την ιδίαν αυτονομίαν. Σύμπας ο πληθυσμός τοσούτον ολοσχερώς εξεβλήθη εκ της νήσου, ώστε εν τοις ύστερον επιγραφαίς ουδέν μνημονεύεται εγχώριον όνομα. Οι Ρωμαίοι παρέδωσαν την νήσον και το ιερόν αυτής εις τους Αθηναίους. Ουδέν ήττον όμως η ακμή της Δήλου ουδεμίαν σχεδόν υπέστη φθοράν. Οι Ρωμαίοι ανακηρύξαντες την Δήλον εμπόριον ατελές (δηλ. ελεύθερον λιμένα) προς βλάβην της των Ροδίων εμπορίας, επόρισαν αυτή νέα ζώπυρα επιδόσεως• αλλ’ επί του μιθριδατικού πολέμου υπέστη η νήσος φοβεράν καταστροφήν. Αρχέλαος, ο του Μιθρυδάτου στρατηγός, καταπλεύσας εις Δήλον, έσφαξε πολλούς των ενοίκων, εσύλυσε δε και τους θησαυρούς των ναών. Η νήσος περιήλθεν έκτοτε εις βαθμιαίαν κατάπτωσιν και ερήμωσιν, ει και επ’ αυτών των χρόνων του Αδριανού εωρτάζετο εισέτι δημοτελώς η μεγάλη δηλιακή πανήγυρις. Αλλ’ ας επανέλθωμεν εις τους χρόνους της ακμής και ιδία εις την τρίτην εκατονταετηρίδα και ας επισκοπήσωμεν την κατά τους χρόνους εκείνους ανθηράν οικονομικήν κατάστασιν του ναού. Η μικρά και ευάριθμος των Δηλίων κοινότης είχε πολίτευμα παραπλήσιον εν τοις κυρίοις προς πάντα τα άλλα σύγχρονα ελληνικά πολιτεύματα. Την κρατούσαν ψήφον επί πάντων των σπουδαίων κοινών πραγμάτων είχεν η εκκλησία ήτοι η συνέλευσις των πολιτών, ανωτάτη δε κυβερνητική και διοικητική αρχή ήτο η βουλή, ήτις προς τοις άλλοις παρεσκεύαζε τα εις την κρίσιν της εκκλησίας εισαγόμενα ψηφίσματα. Ανώτατος πάντων των εν τέλει ήτο ο άρχων• μετά τούτον δε οι ταμίαι, οι λογισταί, ο γραμματεύς και διάφοροι άλλοι υπάλληλοι. Την δικαστικήν αρχήν ήσκει δημοτικόν δικαστήριον συγκείμενον εκ πεντακοσίων ενόρκων πολιτών, διηρημένον δε εις πέντε τμήματα. Οι δικασταί ελάμβανον εις αμοιβήν των κόπων ένα οβολόν κατά πάσαν δικάσιμον ημέραν, οι δε ανώτεροι υπάλληλοι υπηρέτουν αμισθί. Προς επιμέλειαν του ναού καθίσταντο ετησίως υπό του κοινού τέσσαρες ιεροποιοί, οίτινες ήσαν συγχρόνως και ιεροθύται. Εν ταις χερσί τούτων ήτο ανατεθειμένη η διαχείρισις όλης της του ιερού ουσίας, υπό την εποπτείαν του κράτους, τουτέστι της εκκλησίας, ήτις εψήφιζε τα εις οικοδομάς και άλλους σκοπούς χρειώδη αναλώματα, ώριζε δε και το ποσόν του αποθεματικού κεφαλαίου του ιερού ταμείου. Οσάκις οι επιμεληταί του ναού ήθελον να επιχειρήσωσι νέας οικοδομήσεις ή να επιλάβωνται σπουδαίων επισκευών, ώφειλον να υποβάλωσι τα σχέδια και τας προτάσεις αυτών εις την έγκρισιν της εκκλησίας, ήτις εξέλεγε τους επιτρόπους, τους μέλλοντας να επιτηρήσωσι τα κατά την κατασκευήν. Καθ’ έκαστον μήνα οι ιεροποιοί ανέγραφον επί ξυλίνου πίνακος την κατάστασιν του ταμείου του ναού. Οι ετήσιοι αυτών απολογισμοί εζητάζοντο υπό των λογιστών, είτα δε ενεχαράσσοντο επί μαρμαρίνων πλακών προς δημοσίαν γνώσιν. Η προς τους διαδόχους παράδοσις του ταμείου και των σκευών του ιερού εγίνετο παρόντων των βουλευτών και του γραμματέως. Οι ενιαύσιοι ούτοι απολογισμοί παρέχουσιν ακριβέστατον και εν τοις ελαχόητοις [sic] έλεγχον της του ναού διαχειρήσεως• ποιούνται μνείαν προσώπων τε και πραγμάτων ως οίκοθεν τοις πάσι γνωστών, εισάγουσι δε ημάς εις τον βίον του αρχαίου κόσμου. Φέρε ίδωμεν ένα των απολογισμών τούτων, αναφερόμενον εις το έτος 279. εν πρώτοις υπάρχουσι αναγεγραμμέναι 18,648 δραχμαί, ας οι ιεροποιοί παρέδοσαν εις τους διαδόχους αυτών• πλην του ποσού τούτου, υπάρχουσιν εν τω ταμίω και τινα ξένα αργυρά και χρυσά νομίσματα. Έπειτα αναγράφονται αι πρόσοδοι του έτους, και εν πρώτοις αι εκμισθώσεις δέκα του ναού κτημάτων εν Δήλω και δέκα εν Ρηνεία. Τα ιερά κτήματα αναφαίνονται καθ’ έκαστα ονομαστί. Το πρώτον και σημαντικώτατον κτήμα, εν Ρηνεία κείμενον, εξεμισθώθη τότε αντί 1320 δραχμών• το δεύτερον αντί 1222 1)2• το ελάχιστον δε των κτημάτων επέφερε μόνον 51 δραχμών πρόσοδον. Πάντα τα κτήματα ήσαν μεμισθωμένα συγχρόνως επί δεκαετίαν. Άμα ληξάσης της εις την εκμίσθωσιν προθεσμίας, ο δημόσιος κήρυξ προσέφερεν εν τη αγορά το διαθέσιμον κτήμα εις τον πλείονα δίδοντα τιμήν. Αλλά το συμβόλαιον της εκμισθώσεως τότε μόνον προσελάμβανε κύρος, ότε ο εκμισθωτής εντός ωρισμένης προθεσμίας παρείχε ένα ή πλείονας, αλλά συνήθως δύο εγγυητάς, ότι είναι αξιόχρεως. Τούτου δε μη γινομένου, ηκυρούτο το συμβόλαιον, νέα δε ετίθετο προθεσμία προς εκμίσθωσιν του οικείου κτήματος. Συν τω θανάτω του εκμισθωτού έληγεν οίκοθεν το συμβόλαιον, ηδύνατο όμως να αναλάβωσιν αυτό οι εγγυηταί ή οι κληρονόμοι του αποθανόντος. Αφ’ ετέρου, κατά την λέξιν της μισθώσεως, ηδύνατο αύτη, κατ’ επιθυμίαν του εκμισθωτού, να παραταθή επί μίαν εισέτι δεκαετίαν τη προσθήκη μεν του δεκατημορίου του τέως τελουμένου μισθώματος, αλλ’ άνευ νέας προς υπερθεματισμόν προθεσμίας. Το μίσθωμα εκάστου έτους έδει να τελήται κατά τον πρώτον μήνα (Ιανουάριον – Φεβρουάριον). Οι μη εγκαίρως εισφέροντες τα οφειλόμενα κατεδικάζοντο εις προκαταβολήν του ημίσεως του μισθώματος. Αν ο εκμισθωτής εφωράτο αναξιόχρεως, εγίνετο κατάσχεσις των υποζυγίων και των δούλων αυτού, χρείας δε τυχούσης, συνελαμβάνοντο και οι εγγυηταί. Κατά το 279 οι δέκα εν Ρηνεία αγροί του ιερού συναπέφερον πρόσοδον εξ 8098 δραχμών, οι δε εν Δήλω έτεροι δέκα, 3386• ώστε εν συνόλω το ιερόν εισέπραττεν εκ των κτημάτων αυτού 11,484 δραχ. (9024). (ακολουθεί).
