Σα παιδιά βιώνουν καθημερινά στρες και κάποια το διαχειρίζονται επιτυχώς . Αυτά τα
παιδιά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ψυχικά ανθεκτικά (resilient) : δείχνουν δηλαδή
μια δυναμική, θετική προσαρμογή παρόλες τις δύσκολες και τις αντίξοες συνθήκες στη ζωή
τους.
Σο σκεπτικό της παρούσας μελέτης ήταν η κατανόηση των στρεσόγονων καταστάσεων που
βιώνουν τα παιδιά στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου, καταγράφοντας τις απόψεις
των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών. Επίσης, η κατανόηση των υποστηρικτικών
παραγόντων των παιδιών που βιώνουν στρες, καταγράφοντας τις απόψεις των παιδιών, των
γονέων και των εκπαιδευτικών. Σα ερευνητικά ερωτήματα που εξερευνήθηκαν
επικεντρώνονται στις απόψεις των παιδιών , των γονέων και των εκπαιδευτικών για τις πηγές
στρες των παιδιών πρώτης σχολικής ηλικίας, στις απόψεις των παιδιών , των γονέων και των
εκπαιδευτικών για το πως αντιδρούν τα παιδιά όταν βιώνουν στρες, στις απόψεις των παιδιών
, οι απόψεις των γονέων και των εκπαιδευτικών για το που απευθύνονται για βοήθεια, όταν
αντιμετωπίζουν προκλητικές συμπεριφορές των παιδιών και τέλος, στις απόψεις των γονέων
για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην ανατροφή των παιδιών τους και πού αναζητούν
υποστήριξη.
Για τη συλλογή των ποιοτικών δεδομένων , συμμετείχαν 32 παιδιά, 16 γονείς και 16
εκπαιδευτικοί από ένα Δημοτικό σχολείο της πόλης του Ρεθύμνου. Η ανάλυση των
δεδομένων βασίστηκε στην ποιοτική προσέγγιση ανάλυσης δεδομένων, που ονομάζεται
Grounded theory κι αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στις ποιοτικές μεθόδους της
κοινωνικής έρευνας. Είναι μια μέθοδος που επιτρέπει τη συστηματική παραγωγή μιας
θεωρίας, από τα ποιοτικά δεδομένα που συλλέγονται και τα αποτελέσματα που προκύπτουν.
Σα παιδιά, ύστερα από την ποιοτική ανάλυση των δεδομένων, ανέφεραν ως πηγές στρες την
αξιολόγηση στο σχολείο, την απομόνωση από τους συνομηλίκους , τις συγκρούσεις με
οικεία κι αγαπημένα πρόσωπα καθώς και τις συγκρούσεις των γονιών στην οικογένεια, την
επιθετικότητα (λεκτική-σωματική) από τους φίλους τους και την απώλεια ενός αγαπημένου
προσώπου ή ενός κατοικιδίου. Σα μεγαλύτερα παιδιά πρόσθεσαν ως πηγή στρες και τα
ατυχήματα ή τις ασθένειες που μπορεί να συμβούν στα ίδια ή σε αγαπημένα τους πρόσωπα.
8
Οι αντιδράσεις των παιδιών στο στρες, είναι τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί το
στρες (φόβο, θυμό, λύπη, κλπ), η σχολική άρνηση, η επιθετικότητα, η απόσυρση, το κλάμα,
διάφορα σωματικά συμπτώματα (πόνος στην κοιλιά, πονοκέφαλος, κλπ), ενώ τα μεγαλύτερα
παιδιά ανέφεραν σαν αντίδραση στο στρες και την προσπάθειά τους να βρουν στρατηγικές
που θα τα βοηθήσουν να ξεπεράσουν το στρες.
ταν τα παιδιά βιώνουν στρεσογόνες καταστάσεις απευθύνονται για βοήθεια στους φίλους
τους ή προσπαθούν μόνα τους να ξεπεράσουν αυτή την κατάσταση και κλείνονται στον
εαυτό τους. Οι πηγές υποστήριξης των παιδιών όταν νιώθουν στρες είναι το παιχνίδι με τους
φίλους, η ενασχόληση με το αγαπημένο τους άθλημα-σπορ, οι οικογενειακές
δραστηριότητες, η ψυχαγωγία τους (τηλεόραση, μουσική).
Οι γονείς ανέφεραν ότι οι πηγές στρες που βιώνουν τα παιδιά τους είναι τα μαθήματα του
σχολείου, οι σχέσεις με τους συμμαθητές-αδέλφια-φίλους και η οικονομική κρίση. Οι γονείς
των μεγαλύτερων παιδιών πρόσθεσαν ως πηγή στρες και θέματα υγείας που μπορεί να
υπάρχουν μέσα στην οικογένεια, τον ελάχιστο χρόνο που έχουν ελεύθερο τα παιδιά για να
κάνουν δραστηριότητες που τα ευχαριστούν και τις διαφορετικές απόψεις των γονέων στην
ανατροφή των παιδιών.
Ανέφεραν ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην ανατροφή των παιδιών τους, είναι οι
αρνητικές επιρροές που δέχονται τα παιδιά από τους φίλους και την τηλεόραση, ο
περιορισμένος χρόνος που έχουν για να ασχοληθούν με τα παιδιά τους, λόγω εργασίας και
οι αρνητικές σχέσεις που έχουν τα παιδιά με τους φίλους τους. Οι γονείς των μεγαλύτερων
παιδιών πρόσθεσαν και τις συγκρούσεις των γονέων λόγω διαφορετικών απόψεων των
συζύγων στην ανατροφή των παιδιών τους.
Οι γονείς, τέλος, ανέφεραν ότι απευθύνονται για βοήθεια, όταν τη χρειαστούν, στους
εκπαιδευτικούς του σχολείου, στην οικογένειά τους, ενώ υπήρχε ομοφωνία για την έλλειψη
υποστήριξής τους από την κοινωνία.
Οι εκπαιδευτικοί, αναφορικά με τις αντιδράσεις των μαθητών στο στρες , ανέφεραν
σωματικά συμπτώματα που οι μαθητές τους παρουσιάζουν, όταν βιώνουν στρες, την
εκδήλωση επιθετικότητας-νευρικότητας, τη σχολική άρνηση καθώς και την εμφάνιση
κάποιων συμπτωμάτων παλινδρόμησης. Οι εκπαιδευτικοί των μεγαλύτερων μαθητών
πρόσθεσαν και την αυξημένη όρεξη των παιδιών για φαγητό.
Αναφορικά με τις προκλήσεις-δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν στη
συμπεριφορά των μαθητών τους, ανέφεραν την έλλειψη κανόνων-ορίων από το σπίτι και την
έλλειψη ύπνου (λίγες ώρες ύπνου). Οι εκπαιδευτικοί των μεγαλύτερων τάξεων πρόσθεσαν και
την έλλειψη σεβασμού στο πρόσωπο τους, από τους μαθητές αλλά κι από τους γονείς.
9
Για να διαχειριστούν τις προκλητικές συμπεριφορές των μαθητών, οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν
ότι πειθαρχούν τους μαθητές τους με φωνές, με διακοπή του μαθήματος και με ποινές ή
τιμωρίες. Οι εκπαιδευτικοί των μεγαλύτερων τάξεων πρόσθεσαν την εξατομικευμένη
προσέγγιση κάθε μαθητή, όταν παρουσιάζει προκλητική συμπεριφορά και τη θέσπιση
κανόνων στην τάξη.
ταν χρειάζονται βοήθεια οι εκπαιδευτικοί απευθύνονται κυρίως στους συναδέλφους τους,
στο διευθυντή του σχολείου, στο σύλλογο γονέων ή και στους ίδιους τους γονείς. Οι
εκπαιδευτικοί των μεγαλύτερων τάξεων πρόσθεσαν και τη βοήθεια που λαμβάνουν από το
σχολικό σύμβουλο καθώς κι από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Ρεθύμνου. Ανέφεραν
και την παντελή έλλειψη βοήθειας από την κοινωνία-κράτος, σε επίπεδο δομών, που θα
έπρεπε να υπάρχουν, ώστε να μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά κι έγκαιρα τους
μαθητές τους.
Οι γονείς κι οι δάσκαλοι είναι σημαντικά στοιχεία του μικροσυστήματος του παιδιού.
Παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ικανότητας του παιδιού να αντιμετωπίσει τις
προκλήσεις της ζωής. Η θετική-καλή σχέση των παιδιών με τους γονείς και με τους
δασκάλους έχει αποδειχθεί ότι παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην καλλιέργεια της ψυχικής
ανθεκτικότητας. Η προσπάθεια διαχείρισης του στρες από τη σχολική ηλικία έχει μεγάλη
σημασία, γιατί οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να διαχειριστούν το άγχος στην
παιδική τους ηλικία, χρησιμοποιούνται στην εφηβεία τους αλλά και στην ενηλικίωσή τους,
όταν έρθουν αντιμέτωπα με στρεσογόνες καταστάσεις.
Σα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη βαρύτητα στο σχεδιασμό και την εφαρμογή
παρεμβατικών προγραμμάτων , πρωτογενούς πρόληψης, με σκοπό την προαγωγή ψυχικής
υγείας κι ευεξίας, λόγω αυξανόμενων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στο
σχολείο. Σα προγράμματα πρόληψης εφαρμόζονται και σε επίπεδο συστήματος κι
αποσκοπούν στην προαγωγή ψυχικής ανθεκτικότητας κι ευεξίας όχι μόνο των μαθητών
αλλά κι ολόκληρης της κοινότητας.
(EL)
