Η αυξανόµενη ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέµατα ασφάλειας των τροφίµων και των δυνητικών κινδύνων από τα κατάλοιπα των γεωργικών φαρµάκων σε τρόφιµα έχει οδηγήσει στη θεσµοθέτηση ενός αυστηρού νοµικού πλαισίου γύρω από τα γεωργικά φάρµακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να διασφαλιστεί το υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα καταλοίπων (MRL) γεωργικών φαρµάκων σε τρόφιµα µε τον Κανονισµό (ΕΚ) 396/2005 (τροποποιήθηκε µε τον Καν. 839/2008) ο οποίος έχει καθολική ισχύ στις Χώρες¬Μέλη της Ε.Ε. από την 1η Σεπτεµβρίου 2008. Προς την κατεύθυνση αυτή, τα προγράµµατα επισκόπησης καταλοίπων που καταρτίζονται (εθνικά και πολυετές συντονισµένο κοινοτικό) είναι ένα χρήσιµο εργαλείο για να διασφαλιστεί η µη παρέκκλιση από την ορθή γεωργική πρακτική και η µη έκθεση των καταναλωτών σε ανεπίτρεπτα επίπεδα καταλοίπων.
Παρά ταύτα οι ανησυχίες των καταναλωτών στο θέµα αυτό είναι αυξηµένες, αλλά και οι συχνά υπερβολικές πιέσεις των ΜΜΕ αυξάνουν περισσότερο τις αµφιβολίες των καταναλωτών. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει µε επιστηµονικά κριτήρια τα επίπεδα των καταλοίπων σε τρόφιµα που ανιχνεύθηκαν κατά τους ελέγχους που έγιναν στις Χώρες της Ε.Ε. από το 1996 έως το 2005.
Προς την κατεύθυνση αποσαφήνισης του ζητήµατος εφαρµόστηκε µεταανάλυση των συγκεντρώσεων καταλοίπων εννέα δραστικών ουσιών (acephate, captan, carbendazim, chlorothalonil, procymidone, deltamethrin, iprodione, endosulfan και maneb) σε τρόφιµα φυτικής προέλευσης και συγκεκριµένα σε µήλα, αχλάδια, σταφύλια, φράουλες, τοµάτες και πιπεριές. Αξιοποιήθηκαν τα στοιχεία της Ε.Ε. από τα αποτελέσµατα των προγραµµάτων επισκόπησης που δηµοσιεύονται στην ιστοσελίδα του Γραφείου Τροφίµων και Κτηνιατρικής της Ε.Ε. (FVO). Η εφαρµογή της µεταανάλυσης έγινε µε τη βοήθεια του εξειδικευµένου προγράµµατος MIX. Τα δεδοµένα στα οποία εφαρµόστηκε η µεταανάλυση ήταν η µέση συγκέντρωση καταλοίπων των δραστικών ουσιών για κάθε Χώρα και έτος ελέγχου, το τυπικό σφάλµα των µέσων συγκεντρώσεων και το πλήθος των δειγµάτων που αναλύθηκαν σε κάθε περίπτωση. Επιλέχθηκε η εφαρµογή της µεθόδου µεταανάλυσης των τυχαίων επιδράσεων (random effects model) επειδή τα δεδοµένα δεν ήταν οµοιογενή. Σύµφωνα µε τη µέθοδο αυτή, η παραλλακτικότητα των µέσων όρων (συγκεντρώσεις καταλοίπων) εξαρτάται όχι µόνο από το σφάλµα δειγµατοληψίας (fixed effects model) αλλά και από έναν παράγοντα παραλλακτικότητας που θεωρεί ότι είναι τυχαία κατανεµηµένος µεταξύ των δειγµάτων. Κατά την εφαρµογή της µεταανάλυσης δίδεται διαφορετική βαρύτητα στις τιµές των συγκεντρώσεων µε βάση την αντίστροφη τιµή της διακύµανσης των συγκεντρώσεων των δειγµάτων που ανιχνεύθηκαν σε κάθε Χώρα. Ο χειρισµός των ελλειπουσών τιµών (µη θετικά δείγµατα) έγινε αντικαθιστώντας αυτές µε το ½ του ορίου προσδιορισµού.
Από τα αποτελέσµατα που προέκυψαν, η διασπορά των µέσων συγκεντρώσεων παρουσιάζεται παραστατικά σε θηκογράµµατα (box and whisker plots) για κάθε ουσία και προϊόν και τα διαστήµατα εµπιστοσύνης των µέσων όρων από κάθε Χώρα εξετάζονται σε αναλυτικά δενδρογραφήµατα. Παρουσιάζονται επίσης οι διαφορές των µέσων συγκεντρώσεων των ουσιών σε τρόφιµα σε διαφορετικά έτη. Το τελικό αποτέλεσµα της µεταανάλυσης των συγκεντρώσεων κάθε ουσίας για κάθε ένα προϊόν συγκρίνεται µε τα εναρµονισµένα ανώτατα επίπεδα καταλοίπων που πλέον ισχύουν σε όλες τις Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα ανάλυσης κινδύνου αναφορικά µε την αποδεκτή ηµερήσια λήψη των υπό εξέταση εννέα δραστικών ουσιών για κάθε ένα από τα έξι τρόφιµα που µελετήθηκαν. Η διατροφική έκθεση των καταναλωτών στα κατάλοιπα όλων των δραστικών που εξετάστηκαν σε όλα τα προϊόντα ήταν πολύ µικρότερη του ADI σύµφωνα µε την ανάλυση επικινδυνότητας. Τέλος γίνεται συζήτηση των ευρηµάτων και προτείνονται µέτρα για τη βελτίωση της υφιστάµενης κατάστασης.
(EL)
The increased sensitivity of people about pesticide risks has guided the enactment of strict pesticide legislation and food security policy in European Union Member-States as well as the
obligatory maximum residue levels (Regulation (EC) 396/2005). None the less consumers concern about their safety as far as pesticide residues is concerned.
To elucidate the above question we applied a meta-analysis study of the 9 pesticides residues concentrations (acephate, captan, carbendazim, chlorothalonil, procymidone, deltamethrin, iprodione,
endosulfan and maneb) in foods based on the results of the European Pesticide Monitoring Programme. The study was designed to evaluate the pesticide residue levels in six foods (apples,
pears, tomatoes, peppers, strawberries and grapes) and to perform risk assessment on the pesticides
consumption parameters via nutrition all over the European Union.
The study was performed using the specialized meta-analysis programme MIX 1.7. The data from
the European Pesticide Monitoring Programme were coded and the mean pesticide concentration, the
standard error as well as the number of analyzed specimens of each Member-State were used. Mean residue concentrations were standardized with the inverse variance weight. The random effects model was used because heterogeneity of variances was observed. The half of the analytical level was substituted for non-positive specimens according to the literature.
The results of the present study suggest that the mean pesticides concentrations in foods that were
analyzed from 1996 to 2005 under the the European Pesticide Monitoring Programme were under the MRL that are now in force. Exception of the rule is the standardized mean residue concentration of captan in grapes (0,03 mg/kg), which was higher of the now-used MRL because it has been enacted at analytical level (0,02 mg/kg) (Regulation 839/08). With reference to risk assessment the study results
suggest that the pesticides residues consumption via nutrition is very limited and most often lower than 1% of Acceptable Daily Intake for each pesticide that was studied.
(EN)
