Η εργασία απασχολεί κάθε άτομο μέσα σε μια κοινωνία, εφόσον αποτελεί ένα
πολύ σημαντικό παράγοντα για την επιβίωση και την αυτοπραγμάτωση των ατόμων
και συμβάλει στην κοινωνικοποίηση τους και στην ομαλή ένταξη τους στο κοινωνικό
σύνολο. Από το κοινωνικό σύστημα και τις εκάστοτε κυβερνήσεις καθορίζονται η
οργάνωση και οι ρυθμίσεις για την εργασία, αφού μέσα σε αυτό εντάσσονται και
λειτουργούν όλοι οι οργανισμοί και συνεπώς, καθορίζεται ο ρόλος των εργαζομένων
και ο τρόπος αντιμετώπισης τους από τις εκάστοτε διοικήσεις, καθώς επίσης και η
διαμόρφωση των σχέσεων μέσα στον εργασιακό χώρο. Για τον λόγο ότι κάθε
οργανισμός λειτουργεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό σύστημα και
οργανώνεται σύμφωνα με τις αξίες που πηγάζουν από αυτό, είναι ενδιαφέρον να
σημειωθεί ότι η ομαλή λειτουργία κάθε οργανισμού, η σωστή οργάνωση και
εκτέλεση κάθε εργασίας και η διαμόρφωση εργασιακών σχέσεων εξαρτάται, από τους
κανόνες που επιβάλουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις για να διασφαλίσουν την εύρυθμη
λειτουργία και την εξομάλυνση των συγκρούσεων που είναι πιθανό να προκύψουν
για ζητήματα εργασίας. Οι εργασιακές ρυθμίσεις και οι όροι εργασίας εξαρτώνται
από την έλλογη χρήση της εξουσίας, δηλαδή τον τρόπο χρήσης της δυνατότητας
επιβολής νέων δεδομένων, από την πλευρά των εργοδοτών και της εκάστοτε
διοικήσεως.
Η ενασχόληση με την οργάνωση της εργασίας, τον ρόλο των εργαζομένων και τις
σχέσεις που διαμορφώνονται στον εργασιακό χώρο δεν είναι ζητήματα τα οποία
προέκυψαν μόνο στην σύγχρονες κοινωνίες, αλλά απασχόλησαν από παλαιότερα
πολλούς θεωρητικούς και έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις για τα
ζητήματα αυτά. Στην εργασία αυτή, αναφέρομαι σε θεωρητικές προσεγγίσεις, οι
οποίες πιστεύεται ότι είναι σημαντικές και αποτελούν βασικά στοιχεία για την
κατανόηση της οργάνωσης της εργασίας, των ρυθμίσεων της, της διαμόρφωσης των
εργασιακών σχέσεων καθώς και του τρόπου αντιμετώπισης των εργαζομένων και της
αξιοποίησης της εργασιακής τους δύναμης από τις διάφορες μορφές οργάνωσης.
Επιπρόσθετα, αναφέρομαι στους παράγοντες που επηρεάζουν την οργάνωση της
εργασίας και καθορίζουν τον ρόλο των εργαζομένων, όπως είναι η διαμόρφωση των
εργασιακών σχέσεων, το εργασιακό κλίμα και η ανάπτυξη της επικοινωνίας στον
εργασιακό χώρο, καθώς επίσης και στην επίδραση των μετασχηματισμών της δομής
5
και οργάνωσης της εργασίας και των ευέλικτων μορφών απασχόλησης στον ρόλο των
εργαζομένων και στον τρόπο αντιμετώπισης τους από τις σύγχρονες οργανώσεις,
στην χρήση εξουσίας καθώς επίσης και στην εκδήλωση αρνητικών συμπεριφορών
και παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο.
Οι σχέσεις στον εργασιακό χώρο βασίζονται στην ιεραρχία και εξαρτώνται σε
μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες αντιλήψεις για την εργασία καθώς και για την
θέση των ατόμων στον εργασιακό χώρο, από το εκάστοτε κοινωνικό σύστημα. Η
θέσπιση διατάξεων για την προάσπιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και την
προστασία τους είναι επιβεβλημένη, σε κάθε περίπτωση. Παρατηρείται όμως, παρά
το γεγονός αυτό, μια ελλιπής προσπάθεια για την διευθέτηση των ζητημάτων που
αφορούν την κατάχρηση της εξουσίας και την διαχείριση της δύναμης των ιεραρχικά
ανωτέρων στον εργασιακό χώρο.
Αναφέρομαι στον τρόπο αντιμετώπισης των εργαζομένων από το τμήμα διοίκησης
ανθρώπινου δυναμικού για τον λόγο ότι θεωρείται βασικό στοιχείο της σύγχρονης
οργάνωσης. Η διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού και ο ρόλος της, είναι ιδιαίτερης
σημασίας για τον λόγο ότι αντιλαμβάνεται τους ανθρώπους ως αλληλεξαρτώμενα και
αλληλοσυμπληρούμενα σύνολα, αναγνωρίζει την συνεργασία ως βασικό παράγοντα
για την αποτελεσματικότητα και αναλαμβάνει την παρακίνηση των εργαζομένων, που
αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τρόπο για την επίτευξη της αύξησης της
αποδοτικότητας τους και την διαπραγμάτευση για τα διάφορα ζητήματα που
προκύπτουν όσον αφορά την σχέση μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων καθώς και
τα ζητήματα που αφορούν την χρήση εξουσίας από την πλευρά της διοίκησης.
Η παρακίνηση των εργαζομένων μέσω κινήτρων, έχει ως στόχο την αύξηση της
αποδοτικότητας των εργαζομένων, που αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα
ανάπτυξης των επιχειρήσεων, αλλά ουσιαστικά αποτελεί ένα μέσο για την
εκμετάλλευση των εργαζομένων στην πράξη, ώστε να είναι όσο το δυνατό πιο
παραγωγικοί χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ιδιαίτερα η ικανοποίηση στην εργασία. Η
σχέση ανάμεσα σε εργοδότη και εργαζόμενο είναι μια σχέση εξάρτησης, με
αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι, σε πολλές περιπτώσεις, συμβιβάζονται και δέχονται
όρους κατ’ ανάγκη, ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης όπου η ανεργία αυξάνεται και οι
επιλογές είναι περιορισμένες.
Οι ευέλικτες μορφές οργάνωσης, στον βαθμό που χρησιμοποιούνται για την
εκμετάλλευση της γνωστικής δύναμης των εργαζομένων και προωθούν την
συμμετοχή τους στις διαδικασίες ανάπτυξης των επιχειρήσεων, δεν αποτελούν
6
τρόπους υποβάθμισης των εργασιακών συνθηκών. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως,
ταυτίζονται με την μείωση του κόστους εργασίας και προωθούν πρακτικές όπως η
σύναψη συμβάσεων μερικής ή προσωρινής απασχόλησης, η μείωση μισθών κ.α.
γεγονός που σημαίνει ότι οδηγούν στην υποβάθμιση και στην φθορά της ποιότητας
της εργασίας, για τον λόγο ότι οι πρακτικές αυτές σχετίζονται με την ασταθή και
αβέβαιη και χαμηλά αμειβόμενη εργασία, την υποαπασχόληση, την ανασφάλεια και
την ελλιπή κοινωνική προστασία. Το γεγονός αυτό, εκτός του ότι συνεπάγεται την
φθορά της ποιότητας της εργασίας, είναι πιθανό να έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις
για τους εργαζομένους όσον αφορά τον προσωπικό και κοινωνικό τους βίο αλλά και
την ψυχική και σωματική τους υγεία.
Οι εργαζόμενοι, σε πολλές περιπτώσεις, συμβιβάζονται και δέχονται όρους και
εργασιακές μεταρρυθμίσεις, κατ’ ανάγκη, για να αποκτήσουν κάποια εργασιακή θέση
ή να διασφαλίσουν την ήδη υπάρχουσα εργασία. Ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης οι
εργασιακές ρυθμίσεις και οι όροι εργασίας λειτουργούν κατά των εργαζομένων οι
οποίοι αποδέχονται αναγκαστικά την υπάρχουσα κατάσταση, μη μπορώντας να
κάνουν διαφορετικά εφόσον δεν έχουν άλλη επιλογή. Αυτή είναι μια μορφή
κατάχρησης εξουσίας και αποτελεί απειλή για τους εργαζόμενους καθώς η εργασία
αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, το μέσο για την επιβίωση, την αυτοπραγμάτωση και
την κοινωνική ένταξη των ατόμων και συνεπώς η απώλεια της οδηγεί στην
δημιουργία σημαντικών προβλημάτων. Από την άλλη πλευρά η εμφάνιση και
ανάπτυξη αρνητικών συμπεριφορών μέσα στην επιχείρηση δημιουργεί κρίση στην
εργασία, κλίμα ανασφάλειας, φθείρεται η ποιότητα εργασίας και το εργασιακό κλίμα,
υπάρχει ρήξη στις εργασιακές σχέσεις, πολύ πίεση και δυσμενείς συνθήκες στις
οποίες οι εργαζόμενοι οφείλουν να προσαρμοστούν και να υπομένουν εις βάρος τους,
καθώς βρίσκονται υπό την απειλή της ανεργίας.
Οι εργασιακές ρυθμίσεις και οι όροι εργασίας εξαρτώνται από την χρήση της
εξουσίας από την πλευρά της διοικήσεως και λειτουργούν, συνήθως, κατά των
εργαζομένων οι οποίοι αποδέχονται αναγκαστικά την υπάρχουσα κατάσταση, μη
μπορώντας να κάνουν διαφορετικά εφόσον δεν έχουν άλλη επιλογή. Σε πολλές
περιπτώσεις, η οργάνωση της εργασίας και η πίεση που ασκείται στους εργαζομένους
οδηγεί στην εξουθένωση των εργαζομένων, την φθορά των εργασιακών σχέσεων και
της ποιότητας εργασίας και στην εκδήλωση αρνητικών, ανεπιθύμητων συμπεριφορών
ή ακόμα και σε παρενόχληση στον εργασιακό χώρο, που είναι ένα φαινόμενο το
7
οποίο εμφανίζεται σε μεγάλο βαθμό στις σύγχρονες οργανώσεις και έχει σημαντικές
αρνητικές συνέπειες για την ψυχική και σωματική υγεία των εργαζομένων.
Η παρενόχληση στον εργασιακό χώρο αποτελεί ένα φαινόμενο το οποίο εκφράζει
τις σχέσεις εξουσίας και την φθορά του εργασιακού κλίματος και των εργασιακών
σχέσεων. Τα θύματα της παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο, σπάνια αντιδρούν για
τον λόγο ότι από την συμπεριφορά τους κρίνεται η παραμονή τους στην επιχείρηση
καθώς επίσης και οι όροι με τους οποίους θα παραμείνουν. Αυτή είναι μια μορφή
κατάχρησης εξουσίας και αποτελεί απειλή για τους εργαζόμενους.
Η εμφάνιση και ανάπτυξη αρνητικών συμπεριφορών μέσα στην επιχείρηση
δημιουργεί, όπως προαναφέρθηκε, κρίση στην εργασία, κλίμα ανασφάλειας,
φθείρεται η ποιότητα εργασίας και το εργασιακό κλίμα, υπάρχει ρήξη στις
εργασιακές σχέσεις και δυσμενείς συνθήκες στις οποίες οι εργαζόμενοι οφείλουν να
προσαρμοστούν και να υπομένουν εις βάρος τους. Ενώ θεωρείται ότι υπάρχουν
τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού, ουσιαστικά παρατηρείται η ελλιπής
κάλυψη και η συνέχιση του, λόγω των συνεπειών που επιφέρει η ανεργία, η οποία
αποτελεί ένα από τους κυριότερους φόβους για τους εργαζομένους. Συνεπώς,
παρατηρείται ότι η διασφάλιση της ποιότητας στην εργασία και οι σχέσεις που
διαμορφώνονται στον εργασιακό χώρο εξαρτώνται κυρίως από την έλλογη χρήση της
εξουσίας από όσους την κατέχουν.
(EL)
