Η Bιβλιοθήκη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι ο βασικός θεματοφύλακας της
γνώσης και της μεταφοράς της στις επόμενες γενιές μέσα στην πορεία των αιώνων.
Το έργο της δε δεν περιορίζεται στη διαφύλαξη της κληρονομιάς μέσα σε ένα
κτίριο αλλά επεκτείνεται στην προστασία και τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης
που αποτελεί και την παρακαταθήκη της εθνικής συνείδησης και κουλτούρας μιας
χώρας. Στην πορεία των χρόνων οι βιβλιοθήκες ανέπτυξαν, μια θεματική
εξειδίκευση και διαχωρίστηκαν σε είδη ανάλογα με το είδος της αρχής που τις
συντηρεί, την θεματική κατεύθυνση της συλλογή που περιλαμβάνουν, το είδος του
υλικού που αποτελείται η συλλογή και φυσικά τους χρήστες στους οποίους
απευθύνεται. Η Bιβλιοθήκη εκτός από τη διαφύλαξη της συλλογικής μνήμης και την
μετάβασή της στις επόμενες γενιές, έχει και την ευθύνη του συνεχούς
εμπλουτισμού της, με νέα τεκμήρια. Ο ρόλος της λοιπόν είναι διπλός: Διατήρηση
και εμπλουτισμός της συλλογής της και προστασία της περιουσίας της. Δυστυχώς ο
ρόλος αυτός της Bιβλιοθήκης υποβαθμίζεται και παραμελείται εξαιτίας της μη
σύνδεσής της με άμεσα οικονομικά οφέλη. Τα βασικά εμπόδια και οι κίνδυνοι στην
προσπάθεια της φύλαξης και προστασίας της ακεραιότητας της συλλογής της
προέρχονται από τρεις παράγοντες. Αυτοί διαφωροποιούνται μεταξύ τους από τη
αφετηρία του εν δυνάμει κινδύνου. Ο πρώτος παράγοντας είναι οι φυσικοί κίνδυνοι
και οι πιθανές καταστροφές που μπορεί να προκαλέσουν. Ο δεύτερος παράγοντας
είναι οι κίνδυνοι που προέρχονται από ανθρωπογενή και τεχνολογικά αίτια. Ο
τρίτος παράγοντας αποτελεί την λεγόμενη «ήσυχη καταστροφή» που προέρχεται
κυρίως από μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται στο υλικό των βιβλίων και
προκαλούν τη φθορά τους. Εδώ θα μας απασχολήσουν οι δύο πρώτοι παράγοντες. Σε
μια μελέτη για τις καταστροφές στις βιβλιοθήκες και τις προδιαγραφές ασφαλείας,
που πρέπει αυτές να πληρούν, είναι απαραίτητη η καταγραφή της χρησιμοποιούμενης
ορολογίας για να είναι κατανοητές σε όλους οι έννοιες και οι προτάσεις που θα
παρουσιαστούν. Η παρουσίαση των ειδών των φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών
που έχουν γίνει αιτία να καταστραφούν βιβλιοθήκες καθώς και η ιεράρχηση της
συχνότητας τους είναι βασικό εργαλείο στην οργάνωση και προετοιμασία της
αντιμετώπισης του
ς. Επίσης η καταγραφή των κατεστραμμένων βιβλιοθηκών, μας βοηθά να κατανοήσουμε
τις συνέπειες από τις καταστροφές που προκαλούνται όταν δεν υπάρχει ένα σχέδιο
προετοιμασίας πρόληψης και πρόληψης για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των
καταστροφών. vii
Βέβαια οι άνθρωποι που υπηρετούν τις βιβλιοθήκες είχαν πάντα στο μυαλό τους να
προστατεύσουν την πολύτιμη περιουσία της συλλογής τους. Όμως όλες οι
προσπάθειες στηρίζονταν σε αυτοσχεδιασμούς, που τις περισσότερες φορές είχαν
πενιχρά αποτελέσματα. Άλλοτε μια μεγάλη φυσική καταστροφή και άλλοτε μια
πολεμική σύρραξη γίνονταν αιτία για να καταστραφούν βιβλιοθήκες. Όμως, μια
μεγάλη καταστροφή του περασμένου αιώνα, έγινε αφορμή για να καταλάβουν οι
άνθρωποι ότι πρέπει να οργανώσουν την άμυνά τους όχι όταν ξεσπάσει μια
καταστροφή αλλά πολύ πριν, δηλαδή κατά τη διάρκεια της ηρεμίας. Τότε είναι που
οι άνθρωποι θα πρέπει να σχεδιάσουν την προετοιμασία και την πρόληψη από κάθε
πιθανό κίνδυνο και να προετοιμάσουν την αντίδρασή τους για τη στιγμή που θα
ξεσπάσει ένα καταστροφικό γεγονός. Η καταστροφή που έγινε αφορμή για την απαρχή
της οργάνωσης απέναντι στις καταστροφές ήταν η πλημμύρα στην Φλωρεντία το 1966
και οι τεράστιες καταστροφές που προξένησε στην πόλη. Μεταξύ των συνεπειών της
καταστροφής ήταν το πλημμύρισμα των μεγαλύτερων βιβλιοθηκών. Η Εθνική Κεντρική
Bιβλιοθήκη της Ιταλίας, τα αρχεία του Opera del Duomo και η συλλογή των Αρχείων
του Κράτους έπαθαν τεράστια ζημιά και ένα μεγάλο μέρος καταστράφηκε ολοσχερώς.
Η αντίδραση των νέων της περιοχής οι οποίοι έσπευσαν να βοηθήσουν και
ονομάστηκαν «mud angels» έδειξε ότι δεν αρκεί η θέληση αλλά προϋπόθεση για την
σωτήρια αντιμετώπιση είναι η προληπτική οργάνωση. Η πολύ χρήσιμη εμπειρία από
άλλες καταστροφές, σε άλλα Ιδρύματα και βιβλιοθήκες, δυστυχώς δεν ήταν
συστηματικά καταγεγραμμένη ώστε να υπάρχουν οδηγίες για την αποφυγή παρόμοιων
καταστρεπτικών συνεπειών. Συνέπεια μιας σειράς διαπιστώσεων, από την
καταστροφή, ήταν να γίνει συνείδηση ότι αν υπήρχε ένα οργανωμένο σχέδιο
πιθανότατα τα αποτελέσματα της καταστροφής να ήταν μικρότερα. Διαπιστώθηκε δε
διεθνώς, από όλα τα πολιτιστικά ιδρύματα, ότι ήταν κάτι παραπάνω από αναγκαία η
καταγραφή ενός (Σ.Α.Κ.) Σχεδίου Αντιμετώπισης Καταστροφών από τους κινδύνους
που οφείλονταν σε φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Παράλληλα κάθε πληροφορία που
αφορά καταστροφές θα πρέπει να καταγράφεται, να μελετάται και να χρησιμεύει
στην μεθοδολογική ανάλυση της εμπειρίας που αποκτάται από μια καταστροφή και η
οποία να είναι προσβάσιμη σε όσου
ς ενδιαφέρονται να οργανώσουν και τη δική τους άμυνα. Στην Ελλάδα τα Σ.Α.Κ
δυστυχώς δεν έχουν επεκταθεί εκτός από ελάχιστα φωτεινά παραδείγματα. Ένα από
αυτά είναι της Μαρίας Λυρατζή, η οποία έφτιαξε το Σχέδιο για το Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο. Στην Ελλάδα οι νομοθετικές ρυθμίσεις που ορίζουν τους κανόνες του
σχεδιασμού για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης στη χώρα μας, αφορούν στη δράση της
Γ.Γ.Π.Π. που περιγράφονται στο σχέδιο «Ξενοκράτης».
Σε ότι αφορά την ανάγκη και υποχρεωτική δημιουργία Σ.Α.Κ. στα Ακαδημαϊκά
Ιδρύματα σε κανένα σημείο των εγχειριδίων ή του Σχεδίου «Ξενοκράτης» δεν
αναφέρεται η απευθείας viii
μετάθεση ή εντολή για την εκπόνηση Σχεδίων σε επιμέρους Υπηρεσίες όπως
Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και Βιβλιοθήκες. Όμως η ανάγκη για την οργάνωση της
άμυνας και της πρόληψης δείχνει ότι όχι μόνο πρέπει να θεσμοθετηθεί η
υποχρεωτική εκπόνηση τέτοιων Σχεδίων αλλά να δημιουργηθεί και επαγγελματική
Υπηρεσία εντός των Ιδρυμάτων με την ονομασία «Διεύθυνση Αντιμετώπισης
Καταστροφών και Κρίσεων» η οποία σε απόλυτη συνεργασία με τον Πρύτανη να
εκπονεί Σχέδια Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης ή Καταστροφών τα λεγόμενα Σ.Α.Κ,
για κάθε κτίριο του Ιδρύματος, συμπεριλαμβανομένης της Bιβλιοθήκης και
παράλληλα να εκπαιδεύει και να καθοδηγεί όλους όσους, σε περίπτωση κινδύνου,
πρέπει να ενεργήσουν για την προστασία της ζωής των ανθρώπων αλλά και την
προστασία της περιουσίας του Ιδρύματος. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις βιβλιοθήκες
το Σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένες οδηγίες για την προστασία της
συλλογής τους ώστε η αντιμετώπιση των συνεπειών να είναι όσο το δυνατόν
λιγότερες δεδομένης της εξαιρετικά χρονοβόρας διαδικασίας που απαιτείται για
την αποκατάσταση των ζημιών στα τεκμήρια που μπορούν να σωθούν. Επειδή οι
άνθρωποι έχουν την τάση να ξεχνούν τα δυσάρεστα γεγονότα και να διώχνουν το
φόβο με εκφράσεις όπως «αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε μένα» αλλά και επειδή η
συχνότητα των καταστροφών πολλές φορές βοηθά στη λήθη της ανάγκης για οργάνωση,
πρέπει να λειτουργήσουμε ως κουδούνι κινδύνου στην Πολιτεία και σε όλες τις
Αρχές που εμπλέκονται στα σχέδια Αντιμετώπισης Καταστροφών ώστε να δημιουργηθεί
μια θεσμοθετημένη αμφίδρομη σχέση: Εμείς που υπηρετούμε σε Υπηρεσίες, που είναι
εν δυνάμει θύματα μιας καταστροφής, να πιέσουμε την Πολιτεία για νομοθετικές
ρυθμίσεις υποχρεωτικής εκπόνησης Σχεδίων και οργάνωσης και η Πολιτεία να
αποδεχθεί και να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή δίνοντας τη δυνατότητα για
οργάνωση στους γνωρίζοντες άμεσα τις ιδιαιτερότητες του κάθε Ιδρύματος και
Bιβλιοθήκης.
(EL)
Libraries, since antiquity, act as the main guardian of knowledge and its transmission to future generations over the course of time.
The work of Libraries is not limited to preserving the heritage within a building, but it also extends to the protection and preservation of the collective memory, which is the legacy of national consciousness and culture of a country.
Over the years, Libraries have developed a thematic specialization and were divided into types, depending on the type of authority which supports them, on the thematic direction of the collection, on the type of material that comprises the collection and, of course, on the type of users they aim to serve.
Libraries, other than the preservation of the collective memory and its transmission to future generations, are also responsible for the continuous enrichment of the collection with new items either on paper or in digital form.
Their role is therefore dual: preservation and enhancement of the collection and protection of its property. Unfortunately, the role of Libraries is constantly degrading and being neglected because of its non-association with immediate economic benefits.
The main obstacles and risks in keeping and protecting the integrity of the collections come from three factors. These are separated from the starting point of the potential risk.
The first factor is the physical hazards and the potential disasters they may cause.
The second factor is all anthropogenic and technological factors.
The third factor is the so-called "quiet catastrophe" that comes mostly from microorganisms and the decay of the material.
In the present thesis only we will only focus on the first two factors.
In studying disasters in Libraries and all the safety standards that are to be met, the terminology used must be presented accordingly in order to make all concepts and proposals thoroughly understood.
The presentation of the types of natural and man-made disasters that caused the destruction of Libraries and the disappearance of invaluable materials of humanity is a key factor in organizing and preparation for handling such situations, along with having them [the disasters] in hierarchical order of frequency.
Also recording of the damaged Libraries helps us understand the size of the destruction caused when organized prevention, protection and recovery plans do not exist.
In case of disaster, people working in Libraries always saw the necessity of protection the valuable materials of their collections. But, in most cases, all their efforts were based on improvisations and not on actual protection plans, which resulted in poor results.
In some cases a major natural disaster was the cause of destruction of Libraries; in some other cases, military conflicts were the cause.
But a catastrophe in the last century caused people to realize that a defense mechanism should be organized in advance and not at the last possible minute, when the disaster has already broken out. It is during the calm that people need to figure a prevention plan and make preparations in case of a catastrophic event.
The disaster that was the cause for the beginning of organized planning against disasters was the flooding of Florence in 1966 and the enormous damage that caused to the city. Among the consequences of the disaster was the flooding of some of the larger Libraries as well. The National Central Library of Italy, the files of Opera del Duomo and the collection of the State Archives all suffered enormous damage and a large part of the collections was destroyed.
The reaction of young people in the region who rushed to help and called «mud angels» showed that will is not sufficient and that prerequisite for lifesaving treatment is preventive organization.
The very useful experiences of other disasters across the world in other institutions and libraries unfortunately were not systematically documented, so proper instructions for avoiding such devastating consequences do not exist.
A series of findings showing that the consequences of the disaster would be smaller, helped in establishing the necessity of an organized plan of action. It was found that, after collecting data from cultural institutions worldwide, it was more than necessary to record a (S.A.K.) plan to tackle the devastating effects of any natural or manmade disaster.
In the meantime, all information related to disasters should be recorded, studied and used in the methodological analysis of the experience gained whenever disaster strikes and should be accessible to those wishing to organize their defense plan.
Unfortunately, in Greece the S.A.K. plans have not been extended except for a few shining examples. One of them was the S.A.K. plan of Maria Lyratzi, who made the plan for the Pedagogical Institute.
In Greece, the regulations that define the rules of planning for emergencies in our country, pertaining to action of the G.G.P.P. as described in the "Xenocrates" plan.
Regarding the need for and mandatory creation of a S.A.K. plan in academic institutions, in the manual of the "Xenocrates" plan there is no mention of assigning or mandating individual institutions, such as Universities and Libraries, to develop S.A.K. plans.
But the need to organize the defense and prevention shows that, not only the obligatory preparation of such plans needs to be established, but also that a new Office within the Institutions needed to be created, named "Directorate of Disaster and Crisis Management" which, in full cooperation with the Rector, would prepare the Emergency Response or Disasters Plans (called S.A.K) for each of the Institution’s buildings, including the Library, and would also educate and guide all those who, in case of emergency, would have to act in order to protect the lives of people and Institution’s assets.
Regarding Libraries, the plan should include specific instructions to protect their collections in order to minimize the consequence, given the extremely lengthy process that is required for restoring the materials.
Because people tend to forget unpleasant events and expel the fear with phrases such as "that cannot happen to me", and because the frequency of disasters often helps forgetting the need for organization, we must act as an emergency bell for the State and all authorities involved in Disaster Response plans, in order to create an institutionalized two-way link: we that serve on Civil Services, which could dynamically be victims of a disaster, should push for legislative arrangements that make drafting and organizing plans mandatory and the State, should accept said proposals and help towards that direction, allowing those who know the particularities of every Institution and Library, to help in organizing the plan.
(EN)
