Το επίγραμμα ελληνιστικού στυλ ως έντεχνη, έμμετρη, σύντομη και επιμελημένη
ποιητική σύνθεση εμφανίζεται στη Ρώμη μέσα από τις συνθέσεις των νεωτεριστών
ποιητών. Ο Κάτουλλος είναι ο πρώτος από τους σωζόμενους ποιητές που
καταπιάνεται μέσα στα Carmina συστηματικά με το είδος· με ένα είδος του οποίου
ούτε η ονομασία ακόμα δεν έχει παγιωθεί.Διαμορφώνει κάποιες από τις συμβάσεις,
κατ’ επίδραση των αρχών της ελληνιστικής ποιητικής σχολής, και το περιβάλλει με
σκωπτική διάθεση. Ευθύς εξ αρχής το επίγραμμα, ή όπως αλλιώς αποκαλείται,
ξεχωρίζει για την ελεύθερη έκφρασή του και για την αντιδιαστολή του προς τα
παραδοσιακά είδη του έπους και της τραγωδίας. Δεν εντάσσεται στα υψηλά ποιητικά
είδη λόγω της γλώσσας και της θεματολογίας του. Την εποχή του αυτοκράτορα
Δομιτιανού ο Μαρτιάλης ασχολείται αποκλειστικά με την καλλιέργεια του
επιγράμματος, το οποίο πλέον καταξιώνεται ως αυτοτελές είδος με ξεχωριστό όνομα.
Η σατιρική διάθεση είναι από τα κύρια γνωρίσματα του είδους, χωρίς ωστόσο να
γίνεται δηκτικό, όπως η σάτιρα, διότι διαφέρουν ως προς τη στόχευσή τους τα δύο
είδη. Ενώ η σάτιρα αποσκοπεί στην ηθική ανάταση της κοινωνίας, το επίγραμμα
αποβλέπει στην πρόκληση του γέλιου και στη διασκέδαση άλλοτε των ακροατών και
άλλοτε των αναγνωστών εν γένει, και εν προκειμένω των συνθέσεων του Μαρτιάλη.
Στόχος του δεν είναι η επώνυμη στηλίτευση κοινωνικών ελαττωμάτων (ὀνομαστὶ
κωμῳδεῖν), αλλά η ταύτιση των αναγνωστών/ακροατών με τις ρεαλιστικά
περιγραφόμενες εμπειρίες, το κοινωνικό βίωμα και ο προβληματισμός γύρω από τις
εγγενείς ανθρώπινες επιθυμίες. Για αυτό και σατιρίζονται, στερεότυποι, πλαστοί,
πλην όμως αληθοφανείς, κοινωνικοί χαρακτήρες. Διακωμωδούνται κοινωνικά
ελαττώματα, όχι ιστορικά πρόσωπα. Η αναγνωστική αποδοχή και η πρόσληψη των
Επιγραμμάτων από τους ακροατές απασχολούν ιδιαίτερα τον ποιητή, ο οποίος συχνά
πυκνά φροντίζει να απολογηθεί για το είδος που καλλιεργεί. Η τεχνική της απολογίας
ξεκινά ήδη από τον Κάτουλλο. Ειδοποιός διαφορά του επιγράμματος από τα άλλα
υψηλά ποιητικά είδη είναι η αληθοφάνεια της περιγραφής και ο ρεαλισμός κατά τη
σκιαγράφηση των χαρακτήρων. Σε αυτό συνεπικουρούν η ελεύθερη χρήση της
γλώσσας και η περιγραφή καθημερινών ερωτικών σκηνών. Σε πολλά επιγράμματα ο
Μαρτιάλης επιλέγει να περιγράψει ρεαλιστικά συνηθισμένες ερωτικές πρακτικές και
κοινές σεξουαλικές συμπεριφορές των ρωμαίων της εποχής του, στηριζόμενος στο
βασικό ερωτικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί ο ποιητής της Βερόνας. Μέσα από αυτά
τα επιγράμματα επιβεβαιώνεται και κατοχυρώνεται η κυρίαρχη κοινωνική νόρμα περί
της διπολικής διάκρισης των ερωτικών ρόλων. Πιο σφοδρά στιγματίζονται όσες
ερωτικές επιθυμίες και πρακτικές αντίκεινται στην κοιωνικά αποδεκτή διάκριση
αυτών των ρόλων. Η ρωμαική κοινωνία δεν εστίαζε τόσο πολύ στην αντιθετική
λειτουργία των δύο φύλων (άρρεν και θήλυ), όσο στην αντιθετική λειτουργία δύο
θεμελιωδών και καθοριστικών σεξουαλικώς ρόλων. Από τη μία πλευρά βρίσκονται
τα σεξουαλικώς ενεργητικά άρρενα ερωτικά υποκείμενα και από την άλλη τα
παθητικά και «άβουλα» ερωτικά αντικείμενα, ανεξαρτήτως φύλου. Στην τελευταία
κατηγορία ενέπιπταν οι γυναίκες, τα παιδιά και οι δούλοι, όσοι δηλαδή δεν είχαν
πολιτικά δικαιώματα και το status του ρωμαίου πολίτη. Στιγματίζονται αρκετά έντονα
138
όσοι ρωμαίοι πολίτες επέλεγαν να συμπεριφέρονται σεξουαλικώς, όπως όσοι δεν
ήταν cives romani· σαν να μην έχουν, δηλαδή, το status που απορρέει από την
ιδιότητα του ρωμαίου. Εν τούτοις, ο Μαρτιάλης δεν έχει ηθικοδιδακτικούς στόχους
και όσους χαρακτήρες ή συμπεριφορές καυτηριάζει το κάνει περισσότερο, για να
διασκέδασει, παρά για να διδάξει ή να αναμορφώσει την κοινωνία. Το επίγραμμα
μετατρέπεται στα χέρια του στο καταλληλότερο όχημα ψυχαγωγίας. Για αυτό και
πολλάκις απορρίπτει το έπος και την τραγωδία, είδη που δεν εξυπηρετούν τους
στόχους του.
(EL)
The Hellenistic style epigram, short, witty and assiduous verse compositions, appeared in Rome through the Neoteric poets compositions during the 1st century B.C.E. Catullus from Verona is the first well-attested Roman epigrammatist before Martial. Martial from Bilbilis is the first full-time Roman epigrammatist. In his EpigrammatonLibri epigram reaches to its peak. Catullus, influenced by the Hellenistic poetic doctrines, writes short scopticCarmina, called nugae (= garrulity)or versiculi (= small meaningless verses). A century later (1st century C.E.) Martial introduces in poetryfor the first time the term epigram for an independent genre. Other genre’s designations were the terms iocus (= joy), ludus (= play), libelli (=small silly books). All the above terms indicate epigram’s poetic status. In contradiction to the “high” and heroic genres of epic and tragedy, which were fully “accepted” poetically,epigram was socially “inacceptable” as a humble and “low” poetic genre. Epigram’s linguistic and thematic licentia (= liberty of expression) was one of its major characteristics, including lengthy descriptions of Rome’s erotic mores (= habits) during Domitian’s period. Satiric mode in epigram was always a dominant factor, but neither Catullus, nor Martial writes satire. Epigram rarely focuses on the ethical improvement of the Roman society and on the criticism of social defects, as satire does. Epigram’s target was the listeners and/or readers amusement.
Martial never attacks on real individuals. He only attacks on realistically described and made human social types. He attempts his listeners/readers to identify their habits or practices through the realistic social types. He is interested more in the social experience, rather than the individual defects. That’s why he mostly satirizes common social defects and cliché behaviors.
Epigrammaton readership reception was of great importance for Martial, who frequently apologizes for his licentious language and themes. This technique of poetic apology already existed in Catullus corpus, because in many compositions common sexual practices are described realistically. Both poets use a variety of linguistic obscenities, which confirm the well-established social norms about sex, gender and sexual roles. Every attitude that couldn’t conform to the socially accepted norms is criticized and rejected. Roman society focused mostly to the opposed function of individual sexual roles, rather than to the bipolar contrast of sex (male, female). From the one hand was the penetrative or insertive active male subjects and from the other were all the other passive receptive erotic objects succumbing to penetration. The last category includes women, children, slaves without civil rights and male passive sexual partners. Passive homosexuals are criticized harshly, because they acted as non civesRomani, although they have had the inherent virtus of male active individual subjects.
(EN)
