Εισαγωγή: Η καρωτιδική στένωση αποτελεί μία κοινή αγγειακή πάθηση η οποία επηρεάζει σημαντικά την εγκεφαλική αιματική ροή και ως εκ τούτου σχετίζεται με τις νοητικές λειτουργίες των ασθενών. Οι τεχνικές καρωτιδικής επαναγγείωσης [ενδαρτηρεκτομή (CEA) / αποκατάσταση με ενδοαυλική πρόθεση (CAS)] δύνανται να οφελήσουν τη νοητική λειτουργία, αν και υπάρχουν αντικρουόμενα ευρήματα που αναφέρονται σε εμφανή έκπτωση των νοητικών λειτουργιών, μη επίδραση σε αυτές ή και εμφανή βελτίωσή τους μετά από επαναγγείωση.Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αξιολόγηση της επίδρασης της καρωτιδικής επαναγγείωσης (CEA / CAS) στις νοητικές λειτουργίες των ασθενών, καθώς επίσης και στην ψυχολογική τους κατάσταση και την ποιότητας της ζωής τους, μέσα από προεγχειρητικό και μετεγχειρητικό (επαν)έλεγχο.Υλικό και μέθοδος: Παρουσιάζουμε στοιχεία μιας ομάδας 35 ασθενών (ηλικιακής διακύμανσης από 60 έως 80 ετών) πασχόντων από σοβαρή (>75%) στένωση της αριστερής ή της δεξιάς καρωτίδας, συμπτωματικούς ή ασυμπτωματικούς, οι οποίοι υπεβλήθησαν σε επεμβατική αντιμετώπιση με CEA ή CAS. Διενεργήθηκε προεγχειρητικός και μετεγχειρητικός (6 μήνες μετά την επέμβαση) νευροψυχολογικός έλεγχος για την αξιολόγηση της προσοχής και της ταχύτητας επεξεργασίας (Trail Making Test-part A, Digit Symbol), της λεκτικής μνήμης (Rey Auditory Verbal Learning Test, Digit Span) των λεκτικών δεξιοτήτων (Controlled Oral Word Association Test) και των επιτελικών λειτουργιών (Trail Making Test-part B). To Mini Mental State Evaluation και το Clock Drawing Test χορηγήθηκαν επίσης για την αδρή νοητική εκτίμηση των ασθενών. Προεγχειρητική και μετεγχειρητική εκτίμηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και της ποιότητας ζωής των ασθενών επετεύχθη με τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων Beck Depression Inventory and WHOQOL-BREF Inventory, αντιστοίχως.Αποτελέσματα: Δεν μπορεί να τεκμηριωθεί συγκεκριμένη επίδραση της διαδικασίας επαναγγείωσης στις νοητικές λειτουργίες, τη διάθεση ή την ποιότητα ζωής των ασθενών μας, ανεξαρτήτως του είδους της εφαρμοσθείσας τεχνικής (CAS / CEA) Βελτίωση και / ή επιδείνωση παρατηρήθηκε σε συγκεκριμένα νοητικά πεδία και αποκαλύφθηκε μία τάση βελτίωσης της συνολικής νοητικής επίδοσης, μετά και από τις δυο θεραπευτικές τεχνικές καρωτιδικής επανεναύλωσης, αν και η τάση αυτή δεν ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να κατακτά τη στατιστική σημαντικότητα. Με βάση τον αριθμό των δοκιμασιών που κατέγραψαν μειωμένη μετεγχειρητική επίδοση, το κάπνισμα αναδείχθηκε σε σημαντικό προγνωστικό δείκτη περισσότερο εκσεσημασμένης μετεγχειρητικής νοητικής έκπτωσης, ενώ μεγαλύτερη καρωτιδική στένωση έτεινε να συσχετισθεί με μικρότερη μετεγχειρητική νοητική επιδείνωση. Από την άλλη μεριά, με βάση τη γενικότερη μετεγχειρητική νευροψυχολογική λειτουργία, υψηλότερη επίδοση, καταγραφείσα στον αδρό προεγχειρητικό νοητικό έλεγχο, βρέθηκε να σχετίζεται σημαντικά με καλύτερο αντίκτυπο της επαναγγείωσης στη μετεγχειρητική νοητική επίδοση των ασθενών μας.Συμπεράσματα: Τα ευρήματά μας είναι σε συμφωνία με το αμφιλεγόμενο τοπίο που χαρακτηρίζει τις τρέχουσες βιβλιογραφικές αναφορές, ως προς τα νευροψυχολογικά επακόλουθα των επεμβάσεων καρωτιδικής επαναγγείωσης. Καπνιστές, με χαμηλού βαθμού καρωτιδική στένωση και σχετικώς εκπεπτωκόσα προεγχειρητική αδρή νοητική κατάσταση, ενδεχομένως να ωφεληθούν λιγότερο από τις επεμβάσεις επαναγγείωσης, σε όρους μετεγχειρητικής νοητικής λειτουργικότητας, ανεξαρτήτως από το είδος της εφαρμοζόμενης τεχνικής. Αυτό, ίσως, θα έπρεπε να συνεκτιμάται στον καθορισμό της βέλτιστης θεραπευτικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της αποφρακτικής νόσου των καρωτίδων αρτηριών, ενώ οι αποφάσεις βέλτιστης κλινικής πρακτικής θα πρέπει να παραμείνουν, ακόμη, εστιασμένες στην πρόληψη των ΑΕΕ και την ανακούφιση των συμπτωματικών εκδηλώσεων της καρωτιδικής νόσου, έως ότου περαιτέρω έρευνα στο πεδίο της νευραγγειολογίας μπορέσει να παρουσιάσει αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα, σχετικά με τις υποκείμενες επιδράσεις της επαναγγείωσης στη διάθεση και τις νοητικές λειτουργίες των ασθενών μας.
Introduction: Carotid stenosis constitutes a common vascular disease that significantly affects the cerebral blood flow and thus is associated with patients’ cognitive functions. Carotid revascularization techniques [carotid endarterectomy (CEA) / carotid artery stenting (CAS)] may benefit cognition, though there are opposing findings, reporting an apparent decrement in cognitive function, no effect or an apparent improvement after revascularization.The aim of the present study is to evaluate the effect of carotid revascularization (CEA, CAS) on patients’ cognitive functions, as well as on their psychological condition and quality of life through a baseline and follow-up neuropsychological examination.Material and method: We present data of a group of 35 patients (age range: 60-80 years) with severe, left or right, carotid artery stenosis (>75%), presented with or without symptoms, who underwent surgical treatment with CEA or CAS. Baseline and follow-up (6 months post-surgery) neuropsychological evaluation was conducted in order to assess attention and processing speed (Trail Making Test-part A, Digit Symbol Test), verbal memory (Rey Auditory Verbal Learning Test, Digit Span), language (Controlled Oral Word Association Test) and executive processes (Trail Making Test-part B). Mini Mental State Evaluation and Clock Drawing Test were also administered as brief screening measures, before each neuropsychological evaluation. Preoperative and postoperative assessment of patients’ depressive symptoms and quality of life was achieved through completion of the Beck Depression Inventory and WHOQOL-BREF Inventory, respectively.Results: No specific effect of the revascularization process on cognition, mood or quality of life assessment could be documented for our patients, regardless of the applied technique (CAS or CEA). Improvement and/or decline was observed in specific cognitive domains and a tendency for general cognitive improvement after both of the applied therapeutic modalities of carotid recanalization was revealed for our patients, even though it was not strong enough to reach statistical significance. With regards to the number of tests presenting impaired postoperative performance, smoking was emerged as a significant predictor of more profound postoperative cognitive decline, while greater carotid stenosis tended to be associated with minor postoperative cognitive deterioration. On the other hand, with regards to postoperative general neuropsychological function, higher preoperative performance in brief cognitive screening was significantly associated with better impact of revascularization on postoperative general cognitive performance of our patients.Conclusions: Our findings are in accordance with the controversy characterizing current literature as far as the neuropsychological effects of carotid revascularization techniques are concerned. Smokers, suffering from low grade carotid stenosis with relatively declined preoperative general cognitive status might be less benefited from revascularization process in terms of postoperative cognitive functioning, regardless of the applied technique. This might be taken into consideration, when determining the optimal therapeutic strategy for tackling carotid artery occlusive disease, while best practice clinical decisions should be still focused on stroke prevention and symptoms alleviation, until further research on the field of neuroangiology presents undisputable conclusions regarding the underlying effects of revascularization on mood and cognition.
