Στη σύγχρονη κοινωνία ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει η ύπαιθρος σταδιακά μεταβάλλεται. Για αρκετό καιρό η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η αγροτική ανάπτυξη είχαν καθιερωθεί και διατηρούσαν την αυτόνομη επιστημονική τους οντότητα ως αντίθετοι πόλοι. Παρόλα αυτά, η εμπειρία των τελευταίων ετών έδειξε ότι στην αντιμετώπιση πραγματικών καταστάσεων, τέτοιες αντιλήψεις απέτυχαν να εκπληρώσουν τις προσδοκίες των υποστηρικτών τους, αν και κατάφεραν να ενσωματωθούν στις συνήθεις πρακτικές λήψης αποφάσεων που υιοθετούν οι φορείς διαχείρισης. Όμως στην εποχή μας, η επικοινωνία και ο συντονισμός κοινών δράσεων ανάμεσα στο σχεδιασμό της διατήρησης και τις αγροτικές πολιτικές θεωρούνται πλέον προϋπόθεση της βιώσιμης ανάπτυξης, στις διάφορες εκφάνσεις της. Για την υλοποίηση τους, η συγκεκριμένη τάση προσπαθεί να αξιοποιήσει μεθοδολογίες, εργαλεία, μηχανισμούς αλλά και πρακτικές από διάφορα επιστημονικά πεδία σχεδιάζοντας ενοποιημένα και ολοκληρωμένα πλαίσια και μεθόδους. Τη συνήθη προσέγγιση στη βιβλιογραφία της περιβαλλοντικής διαχείρισης αποτελούν πλέον τα μοντέλα σύνθεσης οικολογικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων, η διαχρονική ανάλυση του χώρου και οι διαδικασίες συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στη διαχείριση. Όμως παράλληλα πληθαίνει ο προβληματισμός της αποτελεσματικότητάς τους, αφού εμφανίζονται δυσκολίες στην υλοποίηση τους, είτε λόγω της πολυπλοκότητας των εφαρμογών και την ασυμβατότητα των δεδομένων, είτε λόγω της μη ουσιαστικής συμμετοχής των εμπλεκόμενων ομάδων σ’ αυτές. Η έρευνα στρέφεται όλο και περισσότερο στην υιοθέτηση συμπληρωματικών εργαλείων και μηχανισμών διευκόλυνσης και διαμεσολάβησης για την υλοποίηση των πολιτικών περιβαλλοντικής διαχείρισης σε ένα όλο και πιο σύνθετο κόσμο. Η ανίχνευση και μελέτη αυτών των συμπληρωματικών και μερικές φορές δυσδιάκριτων μεθόδων επιχειρήθηκε στην παρούσα διατριβή μέσα από την ανάλυση κυρίως πραγματικών αλλά και θεωρητικών προβλημάτων στον αγροτικό και φυσικό χώρο της υπαίθρου. Αγροτικά τοπία στη νότια Χίο και τη Λέσβο και κατανομή ειδών (κυρίως της χλωρίδας) στο Βόρειο και Νότιο Αιγαίο (εστιάζοντας στη Ρόδο και την Κρήτη) χρησιμοποιήθηκαν ως περιοχές / υποδείγματα μελέτης. Τα συγκεκριμένα παραδείγματα οργανώθηκαν σε τρεις άξονες και αφορούν αντίστοιχα την υλοποίηση τριών αλληλένδετων στόχων: (α) τη σχεδίαση συστήματος διαχείρισης βιοτικών πόρων, (β) την επιλογή περιοχών διατήρησης της φύσης και (γ) την υποστήριξη συμμετοχικών διαδικασιών για την αλλαγή χρήσεων γης. Παρόλο που οι μεθοδολογίες ανάλυσης των επιμέρους αξόνων πηγάζουν από διαφορετικές επιστήμες (φυσικές και κοινωνικές επιστήμες αλλά και τις επιστήμες της διοίκησης), οι μέθοδοι διευκόλυνσης που χρησιμοποιήθηκαν σε όλα τα παραδείγματα μελέτης ήταν κοινές και αφορούν: α) ανάπτυξη εφαρμογών που παράγουν νέα γνώση μέσα από την ανασύνθεση της υπάρχουσας πληροφορίας (π.χ. ανίχνευση των βιοτικών πόρων και της χρησιμότητάς τους, καταγραφή διαχρονικών χωρικών δεδομένων και δημιουργία δεικτών για τη μέτρηση της αξίας της βιοποικιλότητας), β) σχεδίαση μεθόδων ανάλυσης ευαισθησίας και οπτικοποίησης των αποτελεσμάτων που βελτιώνουν την κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των πολύπλοκων περιβαλλοντικών παραγόντων και κοινωνικό-οικονομικών παραμέτρων (π.χ. δημιουργία εναλλακτικών περιοχών ισότιμης οικολογικής αξίας και εναλλακτικών σεναρίων χωροθέτησης δραστηριοτήτων) και γ) διευκόλυνση συμμετοχικών διαδικασιών στην εκπαίδευση των τοπικών φορέων λήψης αποφάσεων ή διαμεσολάβηση για την επίλυση κοινωνικών συγκρούσεων μεταξύ τους (π.χ. καταγραφή καλύψεων και αλλαγών χρήσεων γης και χωροθέτηση οχλουσών δραστηριοτήτων). Ο συνδυασμός των συγκεκριμένων μεθόδων διευκόλυνσης με τις διακριτές μεθοδολογίες ανάλυσης των επιμέρους παραδειγμάτων έρευνας οδήγησε στη σχεδίαση και την εφαρμογή διαφορετικών, απλών στη λειτουργία, εργαλείων για τη διευκόλυνση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων στα πλαίσια εφαρμογής πολιτικών διαχείρισης της υπαίθρου. Το σύνολο των ετερόκλητων εργαλείων που σχεδιάσθηκαν στη συγκεκριμένη έρευνα παρέχει τα δομικά συστατικά μιας ‘εργαλειοθήκης’ που διευκολύνει τη διαχείριση των βιοτικών πόρων, συνδυάζοντας την με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Τα συγκεκριμένα εργαλεία μαζί με τους σχετικούς μηχανισμούς διευκόλυνσης που χρησιμοποιήθηκαν βοηθούν στην κατανόηση της πολυπλοκότητας, της συνοχής αλλά και των διαφορών των οικολογικών, κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων που διαμορφώνουν τον χώρο της μεσογείου γενικότερα και συνδυάζουν μέρος των χαρακτηριστικών τους προς όφελος της διαδικασίας διευκόλυνσης της λήψης αποφάσεων στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών της. Το σύνολο των μεθοδολογιών που μελετήθηκαν οριοθετεί τους βασικούς άξονες ενός ενιαίου πλαισίου διαχείρισης της υπαίθρου, αλλά η εφαρμογή του σε περιφερειακό επίπεδο διαφαίνεται ότι απαιτεί τη συνύπαρξη τριών κυρίαρχων ‘παικτών’ που θα συνδυάζουν: (α) τις ηγετικές ικανότητες ενός τοπικού φορέα ανάπτυξης (π.χ. αγροτικού συνεταιρισμού), (β) την υποστήριξη ενός επιστημονικού εταίρου (π.χ. πανεπιστημίου) και (γ) την ενεργή συμμετοχή των πολιτών μέσω των ομάδων συμφερόντων τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η έρευνα στις συγκεκριμένες περιοχές μελέτης ανίχνευσε μια αντίστοιχη δυναμική, η οποία όμως απαιτεί μακροχρόνια επιμονή και υπομονή για τη μετατροπή της από θεωρία σε πράξη.
