“Κάθισα στο αντίσκηνο και έγραφα τα πάθη μου”.: αφηγήσεις του ανδρικού εαυτού σε ημερολόγια στρατιωτών του Μικρασιατικού μετώπου (1919-1922)
(EL)
Δαλεζίου, Μαργαρίτα - Νικόλαος
Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Σχολή Κοινωνικών Επιστημών. Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας. Γυναίκες και Φύλα: Ανθρωπολογικές και Ιστορικές Προσεγγίσεις.
(EL)
Το αντικείμενο της παρούσας έρευνας εντάσσεται σε ένα «νεαρό» ερευνητικό πεδίο της ιστορίας των ανδρισμών, που εξετάζει τις ανδρικές ταυτότητες στο πλαίσιο του στρατού και πιο ειδικά σε συνθήκες πολέμου. Με πρωτογενές ερευνητικό υλικό τα ατομικά ημερολόγια Ελλήνων στρατιωτών που συμμετείχαν στην ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία (1919-1922), επιχειρείται η ανίχνευση του τρόπου συγκρότησης των ανδρικών υποκειμενικοτήτων μέσω της γραφής. Τα ατομικά ημερολόγια συνιστούν μια ξεχωριστή πηγή της ιστορίας που παρέχει τη μαρτυρία εκείνων που βίωσαν την εμπειρία του πολέμου, αποτελώντας ανεκτίμητο υλικό για τη διερεύνηση τόσο του «τι οι άνδρες έκαναν στον πόλεμο» όσο και του «τι ο πόλεμος έκανε στους άνδρες». Όπως προκύπτει από τη μελέτη των αφηγήσεων των στρατιωτών, τα ημερολόγια αποτελούν σύντροφο και διέξοδο γι’ αυτούς, έναν ιδιωτικό χώρο στον οποίο μπορούν να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα, όχι όμως σαν να επρόκειτο για μια «αποθήκη μυστικών»: τα ημερολόγια φαίνεται πως λειτουργούν διαδραστικά με το εξελισσόμενο υποκείμενο. Έτσι, το ημερολόγιο αντιμετωπίζεται ως «εργαστήριο» του εαυτού, ως ένας τόπος στον οποίο ο ανδρικός εαυτός συγκροτείται όσο και ανασυγκροτείται. Εξετάζοντας πώς οι συντάκτες των ημερολογίων αυθιστορούνται, είναι δυνατόν να κατανοήσουμε πώς συγκροτούν την υποκειμενικότητά τους μέσω της γραφής.Αν και κανείς από τους ημερολογιογράφους δεν κάνει ευθεία αναφορά στην έννοια του ανδρισμού ως μίας ειδικής όψης της ταυτότητάς του, με δεδομένο ότι η μάχη και η συμμετοχή στον πόλεμο είναι ακλόνητα έμφυλες εμπειρίες, οι αφηγήσεις των στρατιωτών αντανακλούν το πώς οι ίδιοι αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους ως άνδρες και ως στρατιώτες. Όπως αποκαλύπτεται, οι στρατιώτες υποστασιοποιούν καταρχήν σωματικά την εμπειρία του πολέμου, κατασκευάζοντας πάνω απ’ όλα έναν σωματικό εαυτό σε δύο επίπεδα: στο επίπεδο του υλικού σώματος και σε αυτό των συναισθημάτων. Αν και οι σωματικές ιστορίες είναι κεντρικές στις αφηγήσεις των στρατιωτών, οι ημερολογιακές καταγραφές τους αποκαλύπτουν επίσης τους τρόπους με τους οποίους συνδέουν τις εμπειρίες τους με μια σειρά αφηρημένων εννοιών που υπερβαίνουν τη σωματικότητα. Μέσα από τις αφηγήσεις τους οι άνδρες συγκροτούν την υποκειμενικότητά τους πέρα από το σώμα με σημείο αναφοράς εθνικά ιδανικά, την αντίληψή τους για τη θέση τους μέσα στο στρατιωτικό μηχανισμό ή τη σχέση τους με το σπίτι και τους οικείους. Τρία τουλάχιστον είδη ταυτοτήτων αναδεικνύονται μέσα από τις ημερολογιακές αφηγήσεις των στρατιωτών: -Η εθνική, η οποία κυριαρχείται από αναφορές στον πατριωτισμό και στην ηρωική θυσία για το έθνος, η οποία στην ιδιαίτερη συνθήκη της Μικρασιατικής εκστρατείας λαμβάνει τη μορφή του κυρίαρχου αφηγήματος του στρατιώτη-ελευθερωτή με βάση το αλυτρωτικό επιχείρημα. -Η στρατιωτική που σχετίζεται τόσο με τις συλλογικότητες που δημιουργούνται στο ομοκοινωνικό περιβάλλον της στρατιωτικής σφαίρας όσο και με τις εννοιολογήσεις των στρατιωτών για τη στρατιωτική τους θητεία -Η οικιακή η οποία κατασκευάζεται κυρίως με όρους απουσίας από το σπίτι και αποχωρισμού από το οικείο και η οποία σε πολλά σημεία των αφηγήσεων συγκρούεται με τη στρατιωτική και εθνική, ενώ σε άλλα φαίνεται να συμπλέει.Η εικόνα του πολεμικού ανδρισμού που αναδεικνύεται από τις γραπτές μαρτυρίες των στρατιωτών δε φαίνεται να έχει μεγάλη σχέση με τη «μυθική» αναπαράσταση του στρατιώτη-ήρωα. Στα ημερολόγιά τους οι άνδρες κατασκευάζουν τους εαυτούς τους ως υποκείμενα που ναι μεν έχουν αποφασιστική συμμετοχή στον πόλεμο, ακόμη και ηρωική, αλλά που ταυτόχρονα έχουν απολύτως ανθρώπινες διαστάσεις. Η αμφισημία και η πολλαπλότητα που εκφράζονται μέσα από τις γραπτές μαρτυρίες μάς δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε βαθύτερα την ανδρική εμπειρία του πολέμου. Για τα ίδια τα υποκείμενα στην εμπειρία αυτή δεν κυριαρχεί ούτε μόνο ο πατριώτης και ήρωας ούτε μόνο το θύμα. Πρόκειται για μια περίπλοκη μείξη πολλών συστατικών που συνθέτουν τον άνδρα-πολεμιστή. Για μια συνθήκη στην οποία ο πόλεμος, ως μια πρωτόγνωρη εμπειρία για πολλούς, κατέχει κεντρικό ρόλο στον προσδιορισμό του ίδιου του υποκειμένου ως άνδρα.
