Ο θάνατος αποτελεί μια σκληρή και ακατανόητη εμπειρία για τους ανθρώπους, ήδη από την αρχή δημιουργίας των πρώτων κοινωνιών. Είναι, όμως, μια διαδικασία μη αναστρέψιμη, από τη στιγμή που ένας οργανισμός έρχεται στη ζωή. Γι’ αυτό το λόγο ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να τον αποδεχτεί, να τον κατανοήσει και να πάψει να τον φοβάται, στράφηκε τόσο σε επιστήμες, όπως η φιλοσοφία, η ψυχολογία, η λογοτεχνία, όσο και στη θρησκεία (Παπαδόπουλος, 2005:394).Καθώς είναι φυσικό γεγονός και ενταγμένο στον κύκλο της ζωής, δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστα ούτε τα παιδιά, αφού αποτελεί τη μοιραία κατάληξη της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην προσπάθεια κατανόησής του, τα παιδιά στρέφονται αρχικά στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Οι γονείς προσπαθούν να τους δώσουν τις κατάλληλες απαντήσεις, αλλά και τη στήριξη που χρειάζονται, ώστε να βοηθήσουν την ομαλή και φυσιολογική ανάπτυξη τους, προσφέροντάς τους, ταυτόχρονα, ένα ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον, που συμβάλλει στη συναισθηματική τους εξέλιξη. Πολύτιμος σύμμαχος των γονέων σε αυτή την προσπάθεια, αποτελεί το βιβλίο. Άλλωστε, η λογοτεχνία ανέκαθεν γοητευόταν από θέματα όπως αυτό του θανάτου. Όμως, από το 1980, η Παιδική Λογοτεχνία ενστερνιζόμενη τις γενικότερες τάσεις που επικρατούν στο χώρο του βιβλίου κατέληξε στο να εισάγει στη θεματολογία της ζητήματα, που μέχρι πρότινος θεωρούνταν κατάλληλα για ενηλίκους, όπως τη βία, τα ναρκωτικά, τον αλκοολισμό, το θάνατο. Πλέον, οι νεότερες λογοτεχνικές τάσεις, απαλλαγμένες από το «βαρίδιο» της λογοκρισίας, θεωρούν το παιδί ικανό να εκτιμήσει και πιο πολύπλοκα θέματα (Καρπόζηλου, 1994:110).Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται την έννοια του θανάτου και το αίσθημα της απώλειας μέσα από την παιδική λογοτεχνία. Ειδικότερα, εξετάζει τις παραμέτρους εκείνες, που συμβάλλουν στην κατανόηση και αποδοχή του θανάτου από το παιδί. Η προσέγγιση του θέματος στηρίχθηκε στη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία, μέσω της οποίας αναδείχθηκε η πολύπλευρη όψη αυτού του γεγονότος. Πιο συγκεκριμένα, αναλύθηκαν και ερμηνεύτηκαν τα αίτια του θανάτου, τα στάδια του πένθους που καλείται το παιδί να περάσει, οι μεταβολές που φέρει το γεγονός αυτό στη ζωή του και κατ’ επέκταση στην οικογένεια του, καθώς και οι ψυχολογικές του διακυμάνσεις. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε μελέτη και ανάλυση του συνόλου των εικονογραφημένων παιδικών βιβλίων, ώστε να εντοπισθεί και να παρατηρηθεί ο τρόπος με τον οποίο βιώνει ο πρωταγωνιστής το θάνατο και την απώλεια. Αξίζει να αναφερθεί ότι και τα εννέα βιβλία που μελετήθηκαν, στο δεύτερο μέρος της έρευνας, είναι συγγραφικά πρόσφατα κείμενα (2001- 2011), των οποίων η πλοκή περιλαμβάνει θανάτους, αιφνίδιους ή μη, που στοιχίζουν ιδιαίτερα στον κεντρικό ήρωα κάθε ιστορίας, επιτρέποντας έτσι να προβληθεί η έννοια της απώλειας και του πένθους πολυδιάστατα και σφαιρικά .Τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν είναι: Ο παππούς του Ρόκο της Ζορμπά – Ραμμοπούλου Β., Αντίο ποντικούλη του Harris R., Ο αθάνατος γαϊδαράκος της Λοΐζου Μ., Η Κόκκινη Πινέζα της Κάββαλου Σ., Η Νέλλη και το αγαπημένο της δεντράκι και Το μπλε ονειράκι, Η Μαρία και ο μικρός της «Άγγελος» της Κηπουρού Δ., Ο παππούς μας άφησε του Μανδηλαρά Φ., Αν τ’ αγαπάς ξανάρχονται της Νευροκοπλή Β. και Ο μικρός στρατιώτης του Φέιρεπτ Π. Πιο αναλυτικά, στο δείγμα εμπεριέχονται τόσο θάνατοι που σχετίζονται με φυσικά αίτια, όπως αυτό του γήρατος, και αφορούν το θάνατο του παππού, της γιαγιάς, του υπερήλικα γαϊδαράκου, όσο και θάνατοι απρόσμενοι, που προέρχονται από αρρώστιες, πολέμους, ατυχήματα και αφορούν το θάνατο ενός μικρού παιδιού, φίλων, κατοικίδιου και το ξεκλήρισμα μιας οικογένειας. Επιπλέον, στα έργα αυτά συγκαταλέγονται διαφορετικά είδη σχέσεων και συναισθηματικών δεσμών ανάμεσα στα πρόσωπα της ιστορίας και στους εκλιπόντες, φροντίζοντας ταυτόχρονα, οι χαρακτήρες που αποβιώνουν να είναι αγαπητοί και μοναδικοί για τους κεντρικούς ήρωες κάθε ιστορίας και αυτό, με τη σειρά του, να συντελέσει στη διακύμανση της έντασης του πένθους. Εύλογα διαπιστώνεται, με το πέρας της ανάλυσης των αφηγημάτων, ότι τόσο μέσα από την εικονογράφηση όσο και από το κείμενο, αντλούνται πληροφορίες σχετικές με το θέμα της εργασίας, δηλαδή το θάνατο και την απώλεια, ενώ ο τρόπος με τον οποίο ο ήρωας αποκαλύπτεται, με την εξέλιξη της ιστορίας, μυεί τον αναγνώστη στο γεγονός του θανάτου, τον βοηθά να το αντιληφθεί και να το εκλογικεύσει ενώ τον καθαίρει από τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα που του δημιουργούνταν στο άκουσμα της λέξης του θανάτου.
Death has been a cruel and inconceivable experience for the people since the existence of the first societies. Though, it is an irreversible process from the moment that a human being is born. Therefore, man in an attempt to reconcile oneself with it, to comprehend it and to stop being afraid of death shifted to sciences, e.g. philosophy, psychology, literature as well as to religion (Papadopoulos, 2005:394).But as it is a natural phenomenon and part of the circle of life, children cannot be unaffected by death, because death is the inevitable end of human life. At first the children turn to their family in an endeavour to understand. The parents try to answer properly and support the children in order to contribute to their smooth and normal development and at the same time they offer them a tranquil family atmosphere that conduces to their emotional development.Books are a valuable ally in this endeavour of parents. Besides, literature has always been enchanted by themes such as death. Since 1980 children’s literature has adopted the general trends in regards to books and resulted in initiating thematic areas that until recently were considered appropriate only for adults, such as violence, drugs, alcoholism, death. Now, the modern literature approaches, which are not subject to censorship any more, take the child to be capable of evaluating more complex matters (Karpozilou 1994:110).The present paper examines the notion of death and the feeling of loss through the children’s literature. Especially it goes into the parameters which help a child understand and accept death. The approach to death has been based on the modern children’s literature through which the many-sided aspect of it has been brought out. In particular, the causes of death, the stages of mourning that a child should go through, the changes caused to the life of both the child and the family and the child’s psychological fluctuations have been analyzed. Moreover, the children’s books illustration has been studied and examined in order that it is identified and observed how the main character experiences death and loss.It is worth mentioning that all the nine books that have been studied in the second part of the research have been published in recent years (2001-2011) and their plot includes deaths, sudden or not, that severely grieve the main character of each story and this stresses the notion of loss and mourning in a multidimensional and comprehensive way. The following books have been used: Roco’s Grandpa (Zorba-Rammopoulou V.), Farewell, little mouse (Harris R), The Immortal Little Donkey (Loizou M.), The Red Pin (Kavalou S.), Nelly and her beloved little tree, The Blue little Dream, Maria and her small “Angel” (Kipourou D.), The grandpa is no longer with us (Mandilara P.), If You Love Them, They Come Back (Nevrokopli V.), The Little Soldier (Verrept P).To give more details, in these books either deaths refer to natural causes, e.g. old age, and have to do with the death of a grandpa, a grandma, an old little donkey or they are unexpected and are caused by diseases, wars, accidents and have to do with the death of a small child, a pet or a family annihilation.Furthermore, in these stories different types of relationships and sentimental ties are included that exist between the characters of the stories and the deceased, and at the same time the dead characters are beloved and unique for the main characters of each story and this contributes to the culmination of the mourning. After analyzing the narratives, it is therefore concluded that the illustration and the text can give information about the topic of the paper, that is the death and the loss, and as the main character is being revealed as the story unfolds, the readers are initiated into the reality of death and this helps them perceive it and rationalize it and at the same time it relieves them of the negative thoughts and the feelings that are arisen by even the sound of the word death.
