Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι να μελετηθεί ο ρόλος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη περίοδο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Παρουσιάζονται τα μέτρα που χρησιμοποίησε η καθεμία ξεχωριστά και γενικότερα ο τρόπος αντιμετώπισης των συνεπειών της κρίσης.
Αρχικά, αναφέρονται στοιχεία της κρίσης του 2007, που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και συνέχισε στην Ευρώπη. Τα γεγονότα αυτά βέβαια δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά, αλλά αποτελούν απόρροια πληθώρα λανθασμένων οικονομικών χειρισμών και εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία. Η εσφαλμένη οικονομική διαχείριση που ακολουθούσαν πολλά κράτη των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη και την εξάπλωση της οικονομικής κρίσης παγκοσμίως. Βασικά αίτια για τη ραγδαία εξάπλωσή της αποτελούν η αλόγιστη χρήση τιτλοποιημένων στεγαστικών δανείων, η υπερβολική χρήση δανειακών κεφαλαίων, η πλημμελής διαβάθμιση πιστοληπτικού κινδύνου ομολόγων μειωμένης εξασφάλισης, το σύστημα αμοιβών στον χρηματοπιστωτικό τομέα και το κανονιστικό πλαίσιο. Οι συνέπειες αυτών δεν άργησαν να εμφανισθούν προκαλώντας σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή, περιορισμό των καταναλωτικών δαπανών στις ΗΠΑ και συνεπώς μείωση των εξαγωγών από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τελευταία μεταβολή επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και την Ελληνική οικονομία. Ακόμη ένας αρνητικός αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης ήταν η κατάρρευση του ΑΕΠ της χώρας στην παγκόσμια κατάταξη, µε εξαιρετικά επιζήμια επακόλουθα για το βιοτικό επίπεδο και τη γεωπολιτική ισχύ .Οι τιμές στην αγορά κατοικίας των ΗΠΑ έφτασαν να είναι ψηλότερες από τα επίπεδα που είναι βιώσιμα και άρα κινδύνευαν να καταρρεύσουν. Αυτό έγινε ντόμινο μέσα από τις παγκόσμιες ροές κεφαλαίων. Η ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική φούσκα περιελάμβανε μαζικό δανεισμό στην Ανατολική Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική. Αυτές οι περιφερειακές φούσκες πολλαπλασιάστηκαν και συνδέθηκαν µε ένα παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα όπου τα κεφάλαια κυκλοφορούσαν εύκολα σε όλο τον κόσμο. Η κρίση εξαπλώθηκε με τον περιορισμό της διαθεσιμότητας πιστώσεων για το κεφάλαιο κίνησης. Στον τομέα του εμπορίου και των επενδύσεων οι αποφάσεις των καταναλωτών και των επενδυτών αντίστοιχα γινόταν όλο και πιο επιφυλακτικές, οι ροές των κεφαλαίων και των εμβασμάτων ελαττώθηκαν, μειώνοντας την παραγωγή και αυξάνοντας την ανεργία. Ο χρηματοπιστωτικός φορέας αποδυναμώθηκε. Καθώς η οικονομική κρίση έχει εξαπλωθεί από τις χρηματοπιστωτικές αγορές στις πραγματικές οικονομίες των χωρών σε όλο τον κόσμο, οι κυβερνήσεις επικεντρώθηκαν σε βραχυπρόθεσμα μέτρα, που συντέλεσαν στην επιδείνωση του ευρύτερου οικονομικού προβλήματος.
Στη συνέχεια, εξετάζονται παράλληλα οι δυο τράπεζες, ΕΚΤ και FED, ως προς τα ιστορικά και λειτουργικά τους στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, ξεκινώντας από το 1913 το νομοθετικό σώμα των ΗΠΑ δημιούργησε την US Federal Reserve, γνωστή πλέον ως Fed. Το Κογκρέσο έθεσε τρείς βασικούς στόχους για την νομισματική πολιτική της, τη μεγιστοποίηση της απασχόλησης, τη σταθεροποίηση των τιμών και τη διαχείριση των μακροπρόθεσμων επιτοκίων .Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα συστάθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, το 1998 και διαχειριζόταν τα οικονομικά των ευρωπαϊκών χωρών. Στην Ευρώπη εξελίχτηκαν δύο πρότυπα κεντρικής τράπεζας, με εντελώς διαφορετικές προτεραιότητες. Το ένα επικεντρωνόταν στους στόχους της, ενώ το άλλο στο θεσμικό σχεδιασμό της. Οι θεμελιώσεις λειτουργίες και υποχρεώσεις των ανωτέρω κεντρικών τραπεζών (ΕΚΤ και FED)ήταν και είναι μέχρι και σήμερα, η τύπωση χρήματος, η άσκηση νομισματικής, πιστωτικής καθώς και συναλλαγματικής πολιτικής, η εποπτεία των εγχώριων τραπεζών και η προστασία του οικονομικού συστήματος σε περίοδο κρίσης.H Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ διέφερε σχέση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ειδικότερα, ως προς τη δομή η πρώτη απαρτίζεται από το ανώτατο συμβούλιο των κυβερνητών, δώδεκα περιφερειακές ιδιόκτητες Ομοσπονδιακές, την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ανοικτής Αγοράς, ιδιωτικές τράπεζες που είναι μέλη της Fed και διάφορα γνωμοδοτικά συμβούλια. Αντιθέτως, η ΕΚΤ αποτελείται από την Εκτελεστική Επιτροπή, το Διοικητικό Συμβούλιο, το Γενικό Συμβούλιο και το Εποπτικό Συμβούλιο. Ως προς τη νομισματική πολιτική της, η FEDεπιδιώκει μεγάλο ποσοστό απασχόλησης, οικονομική ανάπτυξη, σταθερότητα των τιμών, των χρηματοπιστωτικών αγορών και των αγορών ξένου συναλλάγματος, καθώς και σταθερό επιτόκιο. Η ΕΚΤ επικεντρώνεται στον πληθωρισμό, στην παραγωγή και στη διαχείριση ενός ευρύτερου συστήματος χωρών για την εξομάλυνση των διαταραχών που προκύπτουν μεταξύ αυτών. Επιπροσθέτως, στοχεύει στον ποσοτικό ορισμός της σταθερότητας των τιμών, πράγμα που είναι εντελώς αντίθετο με την πολιτική που ακολουθεί η Fed. Τέλος, η διαφορετική νομισματική πολιτική που ακολουθούν οι δύο τράπεζες έχει ως συνέπεια και τη χρήση διαφορετικών εργαλείων για την επίτευξή της. Η FED χρησιμοποιεί τις πράξεις ανοικτής αγοράς, τις οριακές πιστωτικές διευκολύνσεις και τις διευκολύνσεις καταθέσεων, τα υποχρεωτικά ελάχιστα αποθεματικά για τα πιστωτικά ιδρύματα
Έπειτα, επισημαίνεται ο ρόλος που κατείχαν οι κεντρικές τράπεζες στη δημιουργία της οικονομικής κρίσης και οι μέθοδοι που χρησιμοποίησαν για την αντιμετώπισή της. Πράγματι, η FED φέρει μεγάλη ευθύνη για την δημιουργία της κρίσης, καθώς και την εξάπλωσή της. Ο τρόπος άσκησης της νομισματικής πολιτικής της, αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για την εισαγωγή χρηματοοικονομικών προϊόντων που εμπεριείχαν μεγάλο ρίσκο, αλλά και μεγάλες αποδόσεις. Αρχικά, βασικό αίτιο αποτελούσε η συνεχής αύξηση της δημοτικότητας τέτοιων προϊόντων. Δευτερευόντως, τα προβλήματα άρχισαν να γιγαντώνονται, λόγω της χαλαρής εποπτείας από την μεριά της Fed προς τις τράπεζες της Αμερικής. Το 2007 δημιουργήθηκαν αναταράξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές στις ΗΠΑ, λόγω των στεγαστικών δανείων προς δανειολήπτες χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας. Οι επενδυτές πωλούσαν οποιουσδήποτε τίτλους αμφιβόλου εξασφάλισης που είχαν στην κατοχή τους και μετέφεραν τα κεφάλαια σε ασφαλέστερες επενδύσεις. Την ίδια στιγμή ορισμένες ευρωπαϊκές τράπεζες δημοσιοποίησαν έκθεσή τους σε προϊόντα υψηλού κινδύνου της αμερικανικής αγοράς. Η ΕΚΤ στο σημείο αυτό προσπάθησε να διασώσει τις τράπεζες με την παροχή ρευστότητας. Παρ’ όλα αυτά η δεν εντόπισε άμεσα τον επερχόμενο κίνδυνο και για το λόγο αυτό το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μέχρι να αναλάβει δράση ήταν αρκετό για να μεταφερθεί η κρίση από τις τράπεζες στην πραγματική οικονομία. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα Επενδύσεων ανταποκρίθηκε επιθετικά στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007, με την εισαγωγή ορισμένων προγραμμάτων που αποσκοπούσαν στη στήριξη της ρευστότητας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και στη βελτίωση των συνθηκών στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Πραγματοποιούσε διευκολύνσεις δανεισμού, στήριξη σε συγκεκριμένα ιδρύματα και οργανισμούς, διαχείριση κινδύνου, και χορήγηση δανείων σε καταθετικά ιδρύματα. Σε ό,τι αφορά την Ευρωζώνη η αντιμετώπιση ήταν εντελώς διαφορετική μιας και η κρίση της είναι μια συνεχιζόμενη χρηματοπιστωτική κρίση που κατέστησε δύσκολη ή αδύνατη για ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ την εξόφληση ή την αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους τους, χωρίς τη βοήθεια τρίτων. Το 2010 ενεργοποίησε τις πράξεις ανοικτής αγοράς αγοράζοντας δημόσιους και ιδιωτικούς χρεωστικούς τίτλους, επανενεργοποίησε τις συμφωνίες ανταλλαγής δολαρίων και τροποποίησε την πολιτική της, όσον αφορά την απαιτούμενη πιστοληπτική διαβάθμιση για καταθέσεις δανείων.
Συμπερασματικά, γίνεται ευδιάκριτο ότι για να καταφέρει η Ευρωζώνη να πλησιάσει τις ΗΠΑ στον τρόπο διαχείρισης κρίσεων, αλλά και γενικότερα στο οικονομικό μοντέλο της, είναι αναγκαία η οικοδόμηση μια νέας Αρχιτεκτονικής της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης.
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
