Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία αποτελεί ένα ερευνητικό εγχείρημα για συστηματική μελέτη και επεξεργασία, όπως αναδεικνύεται σκοποθετικώς και από τον τίτλο που φέρει, τού Δ' βιβλίου τής πραγματείας του Πρόκλου Περί τής κατά Πλάτωνα θεολογίας. Η εν λόγω εξάτομη πραγματεία στο σύνολό της συνιστά ένα πόνημα της ώριμης συγγραφικής δραστηριότητας του Πρόκλου και αφορά κατά κύριον λόγο στο πώς ο νεοπλατωνικός στοχαστής προσλαμβάνει και αναγιγνώσκει προγενέστερες αντιλήψεις, όπως αυτές παρουσιάζονται μεταξύ άλλων και σε πλείστους πλατωνικούς διαλόγους. Πρόκειται, άλλοις λόγοις, για ένα ερευνητικό εγχείρημα παρουσίασης των προγενέστερων του Πρόκλου φιλοσοφικών-θεολογικών εκτιμήσεων αναφορικά με την οντολογική διαστρωμάτωση της μεταφυσικής περιοχής στο πλαίσιο μίας εξειδικευμένου χαρακτήρα συλλογιστικής σύνθεσης.
Το βασικό οντοθεολογικό σχήμα το οποίο παρουσιάζει ο έσχατος σχολάρχης τής πλατωνικής Ακαδημίας στα έξι βιβλία της πραγματείας Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας είναι η -στις κορυφαίες βαθμίδες τους- τριαδική διάταξη των θείων κόσμων σε νοητόν, νοητόν-νοερόν και νοερόν μέρος. Πρόκειται για μία πραγματεία η οποία αποτελεί το τελευταίο έργο του νεοπλατωνικού φιλοσόφου, στο οποίο συνθέτει όλες τις προηγούμενες μελέτες του και, ενδεχομένως, αποτελεί την αποτύπωση των τελικών εκτιμήσεών του ως μία σύνοψη της αρχαίας ελληνικής μεταφυσικής στο σύνολό της υπό ένα θεολογικό πρίσμα. Η υπό μελέτη κειμενική συνάφεια έχει ως κεντρική θεματολογία το ενδιάμεσο τμήμα, δηλαδή το νοητόν-νοερόν μέρος, όπως θεωρείται ότι προκύπτει από ορισμένους πλατωνικούς διαλόγους, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται κυρίως ο Φαῖδρος αλλά και ο Παρμενίδης, τους οποίους ο φιλόσοφος αναγιγνώσκει υπό το οικείο του πρίσμα. Η θεωρητική παράμετρος η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το ότι ο Πρόκλος επιχειρεί όχι έναν απλό υπομνηματισμό στο κείμενο του Φαίδρου, αλλά μία αντιστοίχιση των οικείων του εννοιολογικών σχημάτων με τις θεότητες του πλατωνικού αυτού διαλόγου. Κατά συνέπεια, καθίσταται μείζονος σημασίας ιστορικά και ερμηνευτικά η ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο ένα πλατωνικό κείμενο αναγιγνώσκεται οκτώ αιώνες μετά την συγγραφή του. Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να τονισθεί ότι ο Πρόκλος, ως σε μείζονα βαθμόν εξαίρετος εγκυκλοπαιδιστής, φέρει ως θεωρητικό υπόβαθρο σύνολη την φιλοσοφική παρακαταθήκη των προγενέστερών του διανοητών και, ως εκ τούτου, επιχειρεί με μεθοδολογικόν τρόπο να αντλήσει τα -προσιδιάζοντα στην οικεία του συλλογιστική και φιλοσοφική θεώρηση- εκείνα στοιχεία, τα οποία θα λειτουργήσουν συγκροτητικά ως προς την διάρθρωση του ερευνητικού πονήματος, καθώς και ως προς την συστηματοποίηση των γνωσιοθεωρητικών και θεολογικών βηματισμών. Είναι δεδομένο ότι ο νεοπλατωνικός διανοητής έχει συγκροτήσει ήδη εξαρχής το γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο επί τού οποιου θα κινηθεί συλλογιστικά, ωστόσο εκείνο το οποίο είναι μείζονος σημασίας ανάγεται στο πώς θα αξιοποιήσει τα κειμενικά εκείνα στοιχεία τα οποία θα εξασφαλίσουν τον ερεθίζοντα και, εν ταυτώ, γοητευτικό θεωρητικό προσανατολισμό, καθώς και την αποτύπωση της καθόλα μυστηριώδους περιρρέουσας ατμόσφαιρας της εποχής από την οποία αφορμάται.
Στην εισαγωγή τής ερευνητικής απόπειράς μας, θα επιχειρήσουμε κατά κύριον λόγο μία βιογραφική και, κατά το μάλλον ή ήττον, εργογραφική αναφορά στο πρόσωπο του εμβληματικού αυτού διανοητή στο πλαίσιο της ανάδειξης της συγγραφικής δραστηριότητάς του στο σύνολό της, καθώς και της διερεύνησης με ευσύνοπτον τρόπο τής επιρροής την οποία ήσκησαν οι προγενέστεροί του στην διαμόρφωση των θεωριών του. Δεν θα παραλείψουμε, μάλιστα, να εξετάσουμε το σύμπλοκο της σχέσης μεταξύ τής Μεταφυσικής και της Θεολογίας με κάθε προοπτική μεταξύ τους σύγκρουσης να καθίσταται απορριπτέα. Τέλος, θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τις υπό ένα ευρύτερο πλαίσιο θεματικές κατευθύνσεις τής μελέτης μας, οι οποίες αρθρώνονται στην βάση τής διερεύνησης: α) των αιτιών για τις οποίες ο νεοπλατωνικός στοχαστής θέτει υπό επεξεργασία έναν πλατωνικό διάλογο όπως ο Φαῖδρος, β) της ακολουθίας ή μη τής συλλογιστικής άρθρωσης του εν λόγω διαλόγου στο πλαίσιο της ύπαρξης κοινών ή μη θεωρητικών αρχών και, γ) της σε κάθε περίπτωση επιλεκτέας μεθόδου.
(EL)
The present master of science degree thesis is an attempt for systematic study and elaboration, as it is purposefully highlighted by the title, of the fourth book of Proclus’ treatise Platonic Theology. This six-volume treatise as a whole constitutes a toil of Proclus’ mature writing activity and it is mainly about how the Neoplatonic thinker receives and reads privious notions, as they are presented, among others, in most platonic dialogues. In other words, it is a research project presenting the earlier philosophical-theological assessments of Proclus regarding the ontological stratification of the metaphysical region in the context of a specialized character of reasoning composition.
The basic onto-theological form presented by Proclus in the six books of the treatise Platonic Theology is the triune arrangement of the divine worlds in a intelligible, intelligible-intellective and intellective part. This is a treatise which is the last work of the Neoplatonic philosopher, in which he composes all his previous studies and possibly is the reflection of his final assessments as a summary of ancient Greek metaphysics as a whole, from a theological perspective. The central theme of the textual study is the intermediate part, the intelligible-intellective part, as it appears indirectly from some platonic dialogues, such as Phaedrus and Parmenides, which he reads from his own theoretical prism. What is particularly interesting is that Proclus attempts not a mere memorandum in Phaedrus' text, but a matching of his own conceptual forms with the deities of this platonic dialogue. Consequently, it becomes historically and interpretively important to highlight the way in which a Platonic text is read eight centuries after its writing. In any case, it should be emphasized that Proclus, as a largely excellent encyclopedist, has as a theoretical background the entire philosophical legacy of his earlier thinkers and, therefore, attempts in a methodological way to draw the characteristic and introspective contemplative in his familiar consideration of those elements,, which will function constitutively in terms of the structure of the research work, as well as in terms of the systematization of the epistemological and theological steps. It is a given that the Neoplatonic thinker has already formed from the very beginning the general theoretical framework on which he will move rationally, however what is of major importance is how to utilize those textual elements which will provide the irritating and, at the same time, charming theoretical orientation, as well as the depiction of the completely mysterious surrounding atmosphere of the era from which it is based.
In the introduction of our research we will attempt mainly a biographical reference to the face of this emblematic thinker in the context of the promotion of his writing activity, more or less, as a whole, as well as the concise investigation of the influence which his predecessors practiced in shaping his theories. In fact, we will not fail to examine the complexity of the relationship between Metaphysics and Theology, with every prospect of conflict being rejected. Finally, we will try to highlight the thematic directions of our study in a broader context, which are articulated on the basis of the investigation of: a) the reasons why the Neoplatonic thinker elaborates a platonic dialogue such as Phaedrus, b) the sequence or the articulation of this dialogue in the context of the existence of common or non theoretical principles and, (c) the method of choice in each case.
(EL)
Πανεπιστήμιο Πατρών
