Η μεσογειακή φώκια Monachus monachus (Hermann 1779) είναι ένα από τα 33 είδη Πτερυγιοπόδων που υπάρχουν σήμερα στον κόσμο και το μόνο που ζει στη Μεσόγειο θάλασσα. Σήμερα ο συνολικός αριθμός των ατόμων του είδους θεωρείται ότι δεν ξεπερνά τα 600 και για αυτό χαρακτηρίζεται ως κρισίμως κινδυνεύον με εξαφάνιση. Οι μεγαλύτεροι αριθμοί μεσογειακών φωκών καταγράφονται στην Ελλάδα όπου υπολογίζεται ότι ζουν περίπου 250 ζώα. Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε στην περιοχή του νησιωτικού συμπλέγματος των Βορείων Σποράδων, στο βορειοδυτικό Αιγαίο πέλαγος. Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η συστηματική και μακρόχρονη συλλογή επιστημονικών δεδομένων σχετικών με τον πληθυσμό της μεσογειακής φώκιας ώστε να αποσαφηνιστούν βασικές παράμετροι της βιολογίας, οικολογίας και συμπεριφοράς του είδους στην περιοχή και ιδιαίτερα αυτές που σχετίζονται με την αναπαραγωγή. Η μεθοδολογία βασίστηκε στη συστηματική παρακολούθηση των χερσαίων χώρων (θαλασσινών σπηλιών που καλούνται και «καταφύγια») που χρησιμοποιούν οι φώκιες για ανάπαυση και αναπαραγωγή. Η παρακολούθηση πραγματοποιήθηκε με: α) επισκέψεις στις σπηλιές με πραγματοποίηση άμεσων παρατηρήσεων, β) χρήση προγραμματιζόμενων φωτογραφικών μηχανών, γ) δοκιμαστική χρήση ενός συστήματος βίντεο-παρακολούθησης κλειστού κυκλώματος. Στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν και παρακολουθήθηκαν συστηματικά 32 χερσαία καταφύγια. Κατά τη διάρκεια της μελέτης (8/1990 – 12/2003) πραγματοποιήθηκαν 3395 επισκέψεις στα καταφύγια αυτά. Σε 1005 επισκέψεις (29,6%), καταγράφηκε χρήση των χερσαίων καταφυγίων από άτομα του είδους. Από αυτές, σε 463 περιπτώσεις καταγράφηκε παρουσία ζώου/ων (ποσοστό 13,6%) ενώ στις υπόλοιπες 542 περιπτώσεις καταγράφηκαν έμμεσες ενδείξεις προηγούμενης παρουσίας φώκιας/ων. Πραγματοποιήθηκαν 885 άμεσες παρατηρήσεις φωκών με μέσο όρο 1,91 φώκιες ανά επίσκεψη (min=1, max=10, SD=1,37). Προγραμματιζόμενες φωτογραφικές μηχανές τοποθετήθηκαν σε 10 διαφορετικά χερσαία καταφύγια, ενώ χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 130 φωτογραφικά φιλμ. Το σύνολο των αξιοποιήσιμων φωτογραφικών καρέ που απέφερε η συγκεκριμένη μέθοδος ήταν 3469. Από αυτά σε 395 (11,4%) καταγράφηκε παρουσία φωκών και πιο συγκεκριμένα ένα σύνολο 613 διαφορετικών ειδώλων φωκών με μέσο όρο 1,55 είδωλα φωκών ανά φωτογραφικό καρέ (min=1, max=6, SD=0,93). Το σύστημα βίντεο-παρακολούθησης λειτούργησε επί 2500 ώρες. Από αυτές, κατά τη διάρκεια 272 ωρών (10,8%) καταγράφηκε παρουσία ζώων. Από το σύνολο των δεδομένων που προέκυψαν τόσο κατά τις επισκέψεις στο σύνολο των καταφυγίων, όσο και από τη χρήση των προγραμματιζόμενων φωτογραφικών μηχανών, έγινε φανερό ότι οι φώκιες χρησιμοποιούν τις σπηλιές σε σημαντικά διαφορετικό βαθμό, τόσο κατά τη διάρκεια των διαφορετικών εποχών του έτους,, όσο και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η μεγαλύτερη χρήση των καταφυγίων καταγράφηκε από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Μάρτιο και κατά τη διάρκεια των βραδινών και νυχτερινών ωρών. Από το συνδυασμό των δεδομένων που συλλέχθηκαν έγινε δυνατόν να αναγνωριστούν 52 διαφορετικά ενήλικα ζώα από τα οποία 39 θηλυκά και 13 αρσενικά. Κατά τη διάρκεια της μελέτης καταγράφηκαν επίσης 94 νεογέννητα άτομα σε 12 διαφορετικά καταφύγια της περιοχής. Σε 56 περιπτώσεις πραγματοποιήθηκε προσδιορισμός του φύλου τους. Τα 25 ήταν θηλυκά και τα 31 αρσενικά, αναλογία που δεν διαφέρει στατιστικά σημαντικά από την αναλογία 1:1 (x2 test p=0,52). Από το σύνολο των νεογνών που παρατηρήθηκαν σε 83 περιπτώσεις έγινε δυνατόν να προσδιοριστεί η ημερομηνία γέννησής τους. Τοποθετώντας τις περιπτώσεις αυτές στις 52 εβδομάδες του έτους, οι συχνότητες εμφανίζουν κανονική κατανομή (Kolmogorov-Smirnov normality test p0,15) με μέσο όρο 40,8 (min=33, max=47, SD=3,0), με το 90% των γεννήσεων να καταγράφονται μεταξύ της 36ης (τέλος Αυγούστου) και της 46ης (μέσα Νοεμβρίου) εβδομάδας του έτους. Από τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης έγινε φανερό ότι στη συγκεκριμένη περιοχή ζει και αναπαράγεται σταθερά ένας από τους σημαντικότερους πληθυσμούς του είδους σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συγκεκριμένη μελέτη είναι η εκτενέστερη που έχει πραγματοποιηθεί για το είδος μέχρι σήμερα στη Μεσόγειο και από την ανάλυση των δεδομένων της τεκμηριώθηκαν επιστημονικά για πρώτη φορά σημαντικές παράμετροι της βιολογίας του είδους. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για τον σχεδιασμό διαχειριστικών μέτρων και ερευνητικών δραστηριοτήτων τόσο στην περιοχή μελέτης όσο και σε άλλες περιοχές της χώρας.
The Mediterranean monk seal, Monachus monachus (Hermann 1779), is one of the 33 pinniped species surviving today in the world and the only pinniped species of the Mediterranean Sea. It is estimated that the total world population of Monachus monachus does not exceed currently 600 individuals and therefore the species is considered to be critically endangered. The largest part of the total population is found in Greece where it is estimated that approximately 250 animals live. The present study was conducted in the Northern Sporades island complex, at the northwestern part of the Aegean Sea. The aim of the study was the systematic and long-term collection of scientific data relative to the local Mediterranean monk seal population in order to elucidate basic aspects of the biology, ecology and behavior of the species, and particularly those related to reproduction. The methodology used, was based on the systematic monitoring of the terrestrial habitat (marine caves also referred to as "shelters") that are used by the seals for resting and reproduction. The monitoring methodology consisted of: a) visits to the marine caves in order to carry out direct observations, b) the use of pre-programmable still cameras, c) the pilot use, of a CCTV monitoring system.A total of 32 seal shelters were identified, mapped and monitored systematically. During the study period (8/1990 – 12/2003) 3395 visits to these shelters were conducted. During 1005 visits (29.6%), use of the shelters by the local monk seal population was recorded; in 463 cases direct animal presence was observed (13,6%) while in 542 cases indirect signs of animal presence was recorded. A total number of 885 direct monk seal observations were conducted with an average of 1.91 seal observations per visit (min = 1, max = 10, SD = 1.37). Pre-programmable still cameras were placed in 10 different shelters; a total of 130 films were used and 1490 photographic frames were obtained. In 395 of the 1490 frames (11.4%) the presence of monk seals was recorded. More specifically, a total of 613 different images of monk seals with an average 1.55 seals per photo frame (min = 1, max = 6, SD = 0.93). The CCTV-monitoring system operated for 2500 hours. During this time, animal presence was recorded during 272 hours (10.8%). From the data obtained from the visits to the shelters and the use of programmable cameras was concluded that the seals use the caves to statistically significant, different degrees, both throughout the year, and during the day. The highest use was recorded from October to March and during the night hours. During the study period, 52 different adult animals were identified; of which 39 were females while 13 were males. In addition, 94 newborn pups were recorded in 12 different shelters. In 56 cases, the sex of the newborn pup was determined: 25 were females while 31 were males, a sex ratio that is not significantly different from 1:1 (x2 test, p=0.52). In 83 cases the date of birth of the newborn pup was determined. When placing the birth dates in the 52-week year calendar, they showed a normal distribution (Kolmogorov-Smirnov normality test p0.15) with an average of 40.8 (min = 33 max = 38, SD = 3.0), with 90% of the births recorded between the 36th (end of August) and the 46th (mid-November) week of the year.The results of the study indicate that in the region of the Northern Sporades islands a very important population of Mediterranean monk seals, in worldwide terms, lives and reproduces. This study is the most extensive that has been conducted up to date on the biology, ecology and behavior of the species in the Mediterranean region and from the analysis of the data collected, important parameters of the biology of the species have been documented for the first time. The results of the present study have already been used in the design of management plans and research activities, both in the study area and in other parts of Greece.
