ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εισαγωγή: Τα υπογόνιμα ζευγάρια προσαρμόζονται ικανοποιητικά στην εμπειρία της εξωσωματικής γονιμοποίησης και στην έκβασή της, ακόμα κι εάν είναι ανεπιτυχής. Ωστόσο, παρατηρούνται κάποιες περιπτώσεις υπογόνιμων ατόμων που είναι πιο ευάλωτα στην μη ψυχολογική προσαρμογή, όπως στην εκδήλωση αυξημένου άγχους και κατάθλιψης, κατά την διαδικασία εφαρμογής της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Οι περιπτώσεις αυτές υπογραμμίζουν την ανάγκη ανεύρεσης παραγόντων που σχετίζονται ή επηρεάζουν την συναισθηματική έκβαση, έτσι ώστε τα άτομα που είναι ευαίσθητα να ανιχνεύονται νωρίς από τους ειδικούς ψυχικής υγείας και να τους παρέχεται η κατάλληλη υποστήριξη και παρέμβαση.
Οι παράγοντες μπορούν να διακριθούν σε αντικειμενικούς και σε υποκειμενικούς. Στους αντικειμενικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνονται μεταβλητές που δεν επιδέχονται παρέμβασης από ειδικούς ψυχικής υγείας, όπως είναι η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και η εργασιακή κατάσταση, καθώς και κάποιες ιατρικές πτυχές της υπογονιμότητας και των τρόπων αντιμετώπισής της. Στις υποκειμενικές μεταβλητές περιλαμβάνονται διάφοροι παράγοντες οι οποίοι επιδέχονται παρέμβασης κι αλλαγής από το εξειδικευμένο προσωπικό, όπως είναι οι γνωστικές πεποιθήσεις και οι στρατηγικές αντιμετώπισης.
Ένα κοινωνικογνωστικό μοντέλο που επιχειρεί να εξακριβώσει τους παράγοντες που σχετίζονται με τις αντιδράσεις και τις συμπεριφορές υγείας των ατόμων που διαχειρίζονται χρόνια προβλήματα υγείας, είναι το Μοντέλο Κοινής Λογικής ή Μοντέλο Αυτορρύθμισης. Σύμφωνα με την συγκεκριμένη θεωρία, κατά την διάγνωση ενός χρόνιου προβλήματος υγείας το άτομο διαμορφώνει γνωστικές αναπαραστάσεις ή πεποιθήσεις για το πρόβλημα, οι οποίες είναι οργανωμένες γνώσεις που πηγάζουν από συγκεκριμένες (π.χ. ανάμνηση από παρόμοια εμπειρία ενός οικείου προσώπου) ή αφηρημένες (π.χ. τηλεόραση) πηγές πληροφόρησης. Η διαμόρφωση των αναπαραστάσεων αποτελεί το πρώτο στάδιο και επηρεάζει το επόμενο στάδιο που αφορά στην επιλογή των στρατηγικών αντιμετώπισης του προβλήματος που θα υιοθετήσει το άτομο. Οι τρόποι διαχείρισης ουσιαστικά είναι μία σειρά εμφανών και συγκαλυμμένων διαδικασιών που διενεργεί το άτομο, είναι οι προσπάθειες και οι συμπεριφορές του ατόμου για την επίλυση του προβλήματος υγείας που αντιμετωπίζει καθώς και για την μείωση της απειλής που αισθάνεται. Στην συνέχεια, οι αναπαραστάσεις και οι στρατηγικές αντιμετώπισης επηρεάζουν την προσαρμογή του ατόμου. Το συγκεκριμένο μοντέλο επιχειρεί να προβλέψει και να εξηγήσει αφενός τον τρόπο που η οργάνωση και η διαμόρφωση των πεποιθήσεων του ατόμου για το πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζει επηρεάζουν τις στρατηγικές που θα επιστρατεύσει για την διαχείρισή του και την προσαρμογή του στην εμπειρία της νέας κατάστασης της υγείας του, και αφετέρου πώς οι στρατηγικές αντιμετώπισης του προβλήματος συσχετίζονται με τις εκβάσεις υγείας του ατόμου.
Πρόσφατα, το Μοντέλο Κοινής Λογικής έχει υιοθετηθεί, σε ιδιαιτέρως περιορισμένο όμως βαθμό, και από τους ψυχολόγους στο πεδίο της υπογονιμότητας, καθώς η ακούσια ατεκνία εμφανίζει κοινά σημεία με τα χρόνια νοσήματα. Επιπλεόν, υπάρχει ακόμη ένα επιχείρημα υπέρ της εφαρμογής της συγκεκριμένης θεωρίας κατά την μελέτη της ψυχολογίας της υπογονιμότητας. Το Μοντέλο Κοινής Λογικής αντιλαμβάνεται και προσεγγίζει το άτομο που αντιμετωπίζει πρόβλημα στην υγεία του όχι αποκομμένα από το περιβάλλον του, αλλά λαμβάνει υπόψη και την ενδεχόμενη επίδραση στις αναπαραστάσεις του από παράγοντες και πληροφορίες που προέρχονται από το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον του. Σύμφωνα με τους Leventhal κ.ά (1985), οι γνωστικές αναπαραστάσεις των μελών της οικογένειας μπορούν να επιδράσουν στην προσαρμογή του ατόμου, είτε άμεσα είτε έμμεσα, επηρεάζοντας αρχικά τις πεποιθήσεις του και τις στρατηγικές αντιμετώπισης κι ακολούθως την συναισθηματική του κατάσταση. Αυτό το χαρακτηριστικό του Μοντέλου Κοινής Λογικής συνάδει με τον αναντίρρητα δυαδικό χαρακτήρα της υπογονιμότητας και της εμπειρίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Σκοπός: Βασικός σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η αναζήτηση ορισμένων αντικειμενικών κι υποκειμενικών παραγόντων που σχετίζονται με την προσαρμογή των υπογόνιμων ζευγαριών κατά την εμπειρία της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Όσον αφορά τους αντικειμενικούς παράγοντες, δόθηκε έμφαση σε κοινωνικο - δημογραφικές μεταβλητές, όπως είναι το μορφωτικό επίπεδο, η εργασιακή κατάσταση κι η ηλικία. Όσον αφορά τους υποκειμενικούς παράγοντες, διερευνήθηκε ο ενδεχόμενος ρόλος των γνωστικών αναπαραστάσεων και των στρατηγικών αντιμετώπισης υπό το πρίσμα του Μοντέλου Κοινής Λογικής. Η προσαρμογή ερευνήθηκε τόσο αναφορικά με την αρνητική της έκφανση, όπως είναι τα αυξημένα επίπεδα άγχους ή κατάθλιψης, όσο κι αναφορικά με την θετική της εκδοχή, όπως τον ικανοποιητικό βαθμό ευεξίας, την σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής, την ποιότητα ζωής κατά την θεραπεία γονιμότητας καθώς και την δυαδική προσαρμογή. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η εμπειρία της υπογονιμότητας και της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι δυαδική εν γένει, χρειάστηκε να διερευνηθεί η ενδεχόμενη συσχέτιση ή επίδραση στην προσαρμογή του ατόμου τόσο των παράγοντων του ίδιου του ατόμου όσο και των μεταβλητών που προέρχονται από τον σύντροφό του. Εφαρμόστηκαν αναλύσεις σε ατομικό και δυαδικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο, διερευνήθηκε η σχέση των γνωστικών αναπαραστάσεων και των στρατηγικών αντιμετώπισης που υιοθετεί το υπογόνιμο άτομο με τις διάφορες ενφάνσεις της προσαρμογής του κατά την εμπειρία της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Σε δυαδικό επίπεδο, αναζητήθηκε η αλληλεπίδραση αλλά και ο προβλεπτικός ρόλος των γνωστικών αναπαραστάσεων και των στρατηγικών αντιμετώπισης του ενός συντρόφου στην προσαρμογή τόσο του ιδίου όσο και του άλλου συντρόφου. Ακόμη, διερευνήθηκε η διαφορά των δύο φύλων στις γνωστικές αναπαραστάσεις και στις στρατηγικές αντιμετώπισης.
Μέθοδος: Στην έρευνα συμμετείχαν 57 υπογόνιμα ζευγάρια από το Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου και 33 υπογόνιμα ζευγάρια από το Γενικό Νοσοκομείο - Μαιευτήριο «Έλενα Βενιζέλου». Οι συμμετέχοντες διένυαν το στάδιο της ωοληψίας ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης. Οι αντίστοιχες Επιστημονικές Επιτροπές Έρευνας των δύο δημόσιων νοσοκομείων ενέκριναν το πρωτόκολλο διεξαγωγής της έρευνας.
Η συλλογή των δεδομένων έγινε με την χρήση αυτοσυμπληρούμενων ερωτηματολογίων. Συγκεκριμένα, έγινε χορήγηση και στα δύο μέλη του κάθε υπογόνιμου ζεύγους ενός ερωτηματολογίου δημογραφικών πληροφοριών, της κλίμακας μέτρησης του Άγχους και της Κατάθλιψης (Hospital Anxiety and Depression Scale, HADS), της κλίμακας μέτρησης της Ικανοποίησης από την Ζωή (Satisfaction with Life Questionnaire, SWLS), της κλίμακας μέτρησης της Σχετιζόμενης με την Υγεία Ποιότητας Ζωής (Health Survey Questionnaire, Short Form 36 / SF-36), της κλίμακας μέτρησης της Ποιότητας Ζωής κατά την Θεραπεία Γονιμότητας (Fertility Quality of Life Tool, FERTIQOL), της κλίμακας μέτρησης των Γνωστικών Αναπαραστάσεων (Illness Perception Questionnaire - Revised, IPQ-R), της κλίμακας μέτρησης των Στρατηγικών Αντιμετώπισης (Coping with Infertility Questionnaire, CIQ) καθώς και της κλίμακας μέτρησης της Δυαδικής Προσαρμογής (Dyadic Adjustment Scale, DAS).
Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη χρήση αφενός του στατιστικού πακέτου IBM SPPS 21.0 (version 26) και αφετέρου του στατιστικού πακέτου AMOS. Πραγματοποιήθηκαν οι εξής στατιστικές αναλύσεις: ανάλυση κανονικότητας, έλεγχος εγκυρότητας - επιβεβαιωτική ανάλυση παραγόντων, έλεγχος αξιοπιστίας Cronbach’s Alpha, μονοπαραγοντικές αναλύσεις, και συγκεκριμένα Wilcoxon Signed Ranks και συσχετίσεις Spearman rho, πολυπαραγοντικές αναλύσεις, όπως πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση, καθώς και δυαδικές αναλύσεις (βασισμένων στο Actor – Partner Interdependence Model) μέσω δομικών μοντέλων και αναλύσεων διαδρομών (structural equation modeling).
Αποτελέσματα: Τα κύρια ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι τα κάτωθι:
1. Δεν εντοπίστηκαν αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις κοινωνικοδημογραφικές μεταβλητές των ανδρών και τις κύριες μεταβλητές της έρευνας που αφορούν πτυχές της προσαρμογής τους.
2. Εντοπίστηκαν αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις κοινωνικοδημογραφικές μεταβλητές των γυναικών και τις κύριες μεταβλητές της έρευνας που αφορούν πτυχές της προσαρμογής τους.
3. Δεν εντοπίστηκαν αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις κοινωνικοδημογραφικές μεταβλητές των ανδρών και τις διάφορες εκφάνσεις της προσαρμογής των γυναικών που σχετίζονται με πτυχές της προσαρμογής των ανδρών.
4. Δεν εντοπίστηκαν αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις κοινωνικοδημογραφικές μεταβλητές των γυναικών και τις τις διάφορες εκφάνσεις της προσαρμογής των ανδρών.
5. Υπέστησαν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά τις γνωστικές τους αναπαραστάσεις.
6. Υπέστησαν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές ανάμεσα στα δύο μέλη του υπογόνιμου ζευγαριού όσον αφορά τις στρατηγικές αντιμετώπισης που υιοθετούν.
7. Προέκυψε ότι οι αρνητικές γνωστικές αναπαραστάσεις τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών συνδέονται με την αρνητική προσαρμογή τους, ενώ οι θετικές γνωστικές πεποιθήσεις των ανδρών και των γυναικών με την καλύτερη προσαρμογή τους.
8. Διαπιστώθηκε ότι όλες οι πτυχές της προσαρμογής των ανδρών, εμφανίζουν αλληλεπιδράσεις με τις γνωστικές αναπαραστάσεις τους. Επίσης προκύπτει ότι μόνο οι πτυχές της προσαρμογής ανδρών ποιότητα ζωής και σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής των ανδρών παρουσιάζουν αλληλεπιδράσεις με τις γνωστικές αναπαραστάσεις των γυναικών.
9. Διαπίστώθηκε αλληλεπίδραση όλων πτυχών της προσαρμογής των ανδρών τόσο με τις στρατηγικές αντιμετώπισης των ιδίων, όσο και των συντρόφων τους. Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι οι πτυχές της προσαρμογής των ανδρών κατάθλιψη, περιορισμός ρόλου λόγω προσωπικών ή συναισθηματικών προβλημάτων και γενική υγεία, ως εκφάνσεις της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητα ζωής, καθώς και ανοχή στην θεραπεία της μεταβλητής ποιότητα ζωής κατά την θεραπεία γονιμότητας, δεν εμφανίζουν αλληλεπιδράσεις με τις στρατηγικές αντιμετώπισης των γυναικών.
10. Διαπιστώθηκε ότι όλες οι πτυχές της προσαρμογής των γυναικών, εμφανίζουν αλληλεπιδράσεις με τις γνωστικές αναπαραστάσεις τους. Επίσης προκύπτει ότι όλες οι πτυχές της προσαρμογής των γυναικών αλληλεπιδρούν με τις γνωστικές αναπαραστάσεις των ανδρών, εκτός από τις εκφάνσεις της προσαρμογής σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής και ποιότητα ζωής κατά την θεραπεία των γυναικών.
11. Διαπιστώθηκε η αλληλεπίδραση όλων πτυχών της προσαρμογής των γυναικών, τόσο με τις στρατηγικές αντιμετώπισης των ιδίων όσο και των συντρόφων τους. Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι η πτυχή της προσαρμογής των γυναικών άγχος δεν εμφανίζει αλληλεπιδράσεις με τις στρατηγικές αντιμετώπισης των ανδρών.
12. Διαπιστώθηκε ο προβλεπτικός ρόλος τόσο των γνωστικών αναπαραστάσεων όσο και των στρατηγικών αντιμετώπισης και των δύο φύλων για τις διάφορες πτυχές της προσαρμογής των ανδρών. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης των δύο φύλων κατά κύριο λόγο αποτελούν προβλεπτικούς παράγοντες για τις διάφορες διαστάσεις της προσαρμογής των ανδρών, σε σύγκριση με τις γνωστικές αναπαραστάσεις του υπογόνιμου αντρόγυνου.
13. Διαπιστώθηκε ο προβλεπτικός ρόλος τόσο των γνωστικών αναπαραστάσεων όσο και των στρατηγικών αντιμετώπισης και των δύο φύλων για τις διάφορες πτυχές της προσαρμογής των γυναικών.
14. Διαπιστώθηκε ότι σε κάποιες μεταβλητές η ίδια μεταβλητή του άνδρα και της γυναίκας προβλέπουν την ίδια εξαρτημένη μεταβλητή του ζεύγους ατομικά.
Συμπεράσματα: Διαδιαπιστώθηκε ότι η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί μία δυαδική εμπειρία. Καταρχάς, διαπιστώθηκε ο προβλεπτικός ρόλος τόσο των γνωστικών αναπαραστάσεων όσο και των στρατηγικών αντιμετώπισης και των δύο φύλων για τις διάφορες πτυχές της προσαρμογής των ανδρών και των γυναικών ατομικά. Επίσης, διαπιστώθηκαν δυαδικές επιδράσεις, οι ίδιες αναπαραστάσεις του άνδρα και της γυναίκας και οι ίδιες στρατηγικές αντιμετώπισης που υιοθετούν και οι δύο προβλέπουν την ίδια πτυχή της προσαρμογής του ζεύγους ατομικά. Ακόμη, προέκυψαν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά τις γνωστικές τους αναπαραστάσεις και τις στρατηγικές αντιμετώπισης.
Τα συμπεράσματα της μελέτης συζητούνται στα πλαίσια εφαρμογής μεθόδων υποστηρικτικής φροντίδας, παρεμβάσεων μείωσης της ψυχολογικής δυσφορίας και συμβουλευτικής, σε υπογόνιμα ζευγάρια που υποβάλλονται σε κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Επίσης, τα συμπεράσματα της έρευνας θα είναι πολύτιμα για το ιατρικό και μαιευτικό προσωπικό των μονάδων εξωσωματικής γονιμοποίησης καθώς θα αποκτήσουν μία σφαιρική εικόνα του προβλήματος γονιμότητας, ώστε να μπορούν να εκτιμήσουν τους σωματικούς, ψυχολογικούς, και κοινωνικούς παράγοντες σε κάθε ιατρική διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Τα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης είναι σημαντικά για τους ειδικούς ψυχικής υγείας που καλούνται τόσο να παρέχουν συμβουλευτική και στήριξη στα υπογόνιμα ζευγάρια όσο και να προλαμβάνουν μελλοντικά προβλήματα στη διάθεσή τους. Τέλος, η παρούσα διδακτορική διατριβή θα συμβάλλει σημαντικά μακροπρόθεσμα στην ανερχόμενη ειδικότητα στα επαγγέλματα ψυχικής υγείας, στην «συμβουλευτική αγωγή υπογονιμότητας».
.jpg){kind=logo}
University of West Attica
