Χωρικές δομές και αφηγηματικές περιπλανήσεις στη Σουλτάνα σκιά της Ασιά Τζεμπάρ Σύμφωνα με τον Henri Mitterand, «ο τόπος αποτελεί τη βάση της αφήγησης» και αυτό αναδεικνύεται με σαφήνεια στο μυθιστόρημα Ombre sultane (Σουλτάνα σκιά) της Αλγερινής γαλλόφωνης συγγραφέως Assia Djebar, το οποίο δομείται γύρω από μια χωρική διχοτομία που παίρνει τη μορφή αντιθετικών ζευγών. Η διάρθρωση του χώρου στο μυθιστόρημα παρουσιάζει μια σειρά από τόπους με έμφυλες και κοινωνικές αντινομίες, που υλοποιούνται στο περιβάλλον διαβίωσης των γυναικείων χαρακτήρων. Το κλειστό διαμέρισμα, άμεσα συνδεδεμένο με τον εγκλεισμό της Χατζίλα, γίνεται χωρική λειτουργία (espace-actant) που υλοποιεί τη δράση τής εξόδου και της απελευθέρωσης του αφηγηματικού χαρακτήρα. Αντίθετα, οι υβριδικοί, ημίκλειστοι χώροι του μαυριτανικού σπιτιού στο δεύτερο μέρος αναδεικνύουν τη σημαίνουσα διάρθρωση μιας συλλογικής κατοικίας πολλών γυναικών, προσλαμβάνουν χαρακτήρα διαμαρτυρίας και καταγράφoυν τις συνθήκες μιας στατικής, παθητικής διαβίωσης. Στη μελέτη αυτή παρουσιάζουμε τους χώρους των εγκλωβισμένων γυναικών στο Αλγέρι και στην Τσερτσέλ (Καισάρεια) –πόλεις που δεν κατονομάζονται αλλά ταυτοποιούνται χάρη σε χαρακτηριστικά τοπόσημά τους– και αναδεικνύουμε πώς το τοπογραφικό συνυφαίνεται με το αφηγηματικό αποτελώντας ένα σύνολο χωρικών αντιθέσεων πάνω στις οποίες προβάλλονται «οι ιδεολογικές αξίες της κοινωνικής, πολιτιστικής ή θρησκευτικής ζωής [...] με τη μορφή σημασιολογικών αντιθέσεων» (Nöth, 2015, 190).
(EL)
Αν «ο τόπος είναι αυτός που θεμελιώνει την αφήγηση» (Mitterand, 1980, 194), τότε η έννοια της χωρικότητας συνυφαίνεται με το μυθοπλαστικό στοιχείο. Το μυθιστόρημα Σουλτάνα σκιά της Αλγερινής γαλλόφωνης συγγραφέως Assia Djebar δομείται γύρω από μια χωρική διχοτομία που πολλαπλασιάζεται σε αντιθετικές κατευθύνσεις και νοηματοδοτήσεις ανατρέποντας τις πολιτισμικές συνθήκες της κλειστής, μισογυνικής κοινωνίας της μετα-αποικιακής Αλγερίας. Ο κλειστός χώρος του σπιτιού, ένας τόπος εγκλεισμού, έρχεται σε αντίθεση με τον ανοιχτό χώρο της πόλης, ο οποίος αντιπροσωπεύει την ελευθερία που βιώνει ως ίλιγγο η Χατζίλα, η γυναίκα-σκιά και alter ego της Djebar. Η έξοδος από το διαμέρισμα, η μετακίνηση στην πόλη και ο περίπατος στον δημόσιο κήπο αποτελούν παραβίαση του πατριαρχικού νόμου. Στόχος του άρθρου μας είναι να παρακολουθήσουμε τους κλειστούς και ανοιχτούς χώρους του του μυθιστορήματος και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται με την εξέλιξη της αφήγησης και την ταυτοτική μεταβολή των αφηγηματικών προσώπων.
(FR)
Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας
