Η ερμηνεία της εν λόγω περικοπής είναι βαρύνουσας σημασίας για το περιεχόμενο -και τη σημασία- της αρχέγονης Χριστολογίας. Από την πλειονότητα των σύγχρονων ερευνητών θεωρείται ως ένα είδος πρωτοχριστιανικού ύμνου, μία από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες προϋπάρχοντα λειτουργικά κείμενα της πρώτης Εκκλησίας εμπεριέχονται και αξιοποιούνται στα κείμενα της Καινής Διαθήκης.
Ωστόσο, η μετριοπαθέστερη άποψη κατά την οποία στο συγκεκριμένο κείμενο ενσωματώνονται μεν πρότερα στοιχεία και τρόποι έκφρασης της αρχέγονης παράδοσης και λειτουργικής πρακτικής, με τρόπο όμως που τα εντάσσει απολύτως στα συμφραζόμενα της προς Φιλιππησίους Επιστολής, αποβαίνει κατά τη γνώμη μας γονιμότερη και οδηγεί σε ασφαλέστερα συμπεράσματα. Ούτως ή άλλως υιοθετούμε την παραδοχή ότι ο ύμνος εμπεριέχει αρχέγονο ομολογιακό υλικό, και εύλογα απηχεί παράδοση παλαιότερη του χρόνου συγγραφής της Επιστολής (το αργότερο 61-63 μ.Χ., αν γίνει δεκτό ότι γράφηκε όταν ο Παύλος ήταν στη Ρώμη και σε κατ’ οίκον περιορισμό), προσεγγίζοντας χρονικά τις απαρχές του Χριστιανισμού. Ταυτόχρονα δε αποφεύγουμε το κατά τη γνώμη μας επισφαλές ερμηνευτικό εγχείρημα της κατ’ αποκοπή προσέγγισής του, ωσάν να επρόκειτο για αυτοτελές και ανεξάρτητο κείμενο.
Σε ό,τι αφορά στο περιεχόμενο, απολύτως ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε το εξής: Η διατύπωση “ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων” έχει δεχθεί -κυρίως στο πρόσφατο παρελθόν, όταν τέθηκε υπό αμφισβήτηση το παραδοσιακό χριστολογικό δόγμα- διαφορετικές ερμηνείες, ανάλογα με τη θέση του εκάστοτε ερμηνευτή στο ζήτημα της προΰπαρξης -και θεότητας- του Χριστού, και της απάντησης στο ερώτημα κατά πόσο η αποδοχή της συνιστά ιδρυτική πεποίθηση της πρώτης Εκκλησίας. Άμεσα ή μη, είναι ευρέως αποδεκτό, ότι η απάντηση στο ερώτημα περί του εάν η πίστη στην προΰπαρξη και θεότητα του Χριστού ήταν ή όχι εξαρχής μέρος των πεποιθήσεων της πρώτης Εκκλησίας, είναι κρίσιμης σημασίας για την χριστιανική Πίστη, και την ανάπτυξη της θεολογίας γενικότερα.
Ομοίως σημαντική είναι και η κάπως αινιγματική φράση “οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο”, καθώς και η σκανδαλώδης για τον Ιουδαϊσμό έκφραση “τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ”. Επιπλέον, το “κενωτικό ζήτημα” έλκει την καταγωγή του από την έκφραση “ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών”, εγείροντας το ερώτημα για την ακριβή σημασία της κένωσης, καθώς και του φρονήματος του Ιησού Χριστού.
Εν σχέσει προς αυτά τα ζητήματα θα υποστηρίξουμε την παραδοσιακή θέση της περί τριών σταδίων χριστολογίας ως διαφαινόμενη με σαφήνεια στο κείμενο του ύμνου, και επομένως ως εξαρχής πεποίθηση της πρώτης Εκκλησίας. Τούτο συνεπάγεται μια ορισμένη ερμηνεία των φράσεων “ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων” και “τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ” κατά τρόπο που να λαμβάνεται υπόψη το πλήρες σημασιολογικό φάσμα της λέξης “μορφὴ”, το οποίο εκτείνεται από την έννοια της ουσίας και αϊδιότητας του Τριαδικού Θεού έως τις εντός του κόσμου και εν τη Οικονομία αποκαλυπτικές του ενέργειες. Κατά τη συζήτηση περί του ακριβούς νοήματος της λέξης “ἁρπαγμὸς” θα υποστηρίξουμε τον ιδιωματικό χαρακτήρα της σχετικής έκφρασης. Σε ότι δε αφορά στο ακανθώδες ζήτημα της “κένωσης” θα επικαλεστούμε τη διάκριση μεταξύ Θεολογίας και Οικονομίας ως το κλειδί για μια ικανοποιητική απάντηση.
Τα παραπάνω συνιστούν κάποιους από τους λόγους για τους οποίους η βαθύτερη ανάλυση του συγκεκριμένου κειμένου, είναι πάντοτε αναγκαία και ενδιαφέρουσα. Στο πλαίσιο συνεπώς της εργασίας θα γίνει προσπάθεια τουλάχιστο να επισημανθεί -στο μέτρο βεβαίως του εφικτού και υπό την αίρεση των πολλών περιορισμών του γράφοντος- ο ανεξάντλητος πλούτος των σημασιών και των δυνατών συσχετίσεων οι οποίες εμπεριέχονται στο εν λόγω κείμενο, καθώς και η σημασία του για τη σύγχρονη εποχή. Τα νοήματα που εμπεριέχονται στην εν λόγω περικοπή καθώς και οι αποχρώσεις αυτών, μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικά συμπεράσματα τόσο στο πεδίο της Δογματικής, όσο και σ’ αυτό της χριστιανικής Ηθικής. Να συνεισφέρουν στο χειρισμό θεμάτων τα οποία προβληματίζουν το σύγχρονο Χριστιανισμό και να επιβεβαιώσουν τη θεανθρωπότητα του Κυρίου Ιησού Χριστού ως του αιώνιου Λόγου του Θεού, ο οποίος “σὰρξ ἐγένετο” για τη σωτηρία του Κόσμου.
The interpretation of this passage from apostle Paul’s Epistle to the Philippians is very significant with regard to the content and meaning of early Christology. Most modern scholars have considered it as a kind of a proto-christian hymn, one of several cases in which pre-existing material used by the early Church for liturgical purposes finds a place in the textual context of the New Testament.
However, we adopt the more moderate position according to which, although previous elements and ways of expression of the early tradition and liturgic practice are incorporated into the text, this is done in a way that places the hymn within its Pauline context and makes it semantically inextricable from the Epistle to the Philippians. Even so, we accept that it reflects a tradition earlier than the time in which the Epistle was written (i.e. no later than 61-63 C.E., assuming it was written in Rome, while Paul was under house arrest), namely, at a time quite close to the very beginning of Christianity.
With regard to the content of the hymn, we could here -indicatively only- refer to the following points: The formula “ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων” has been differently construed -especially in the recent past when the traditional doctrine of Christ’s pre-existence and divinity was disputed by several scholars. Implicitly or explicitly it is widely admitted that the question of whether the belief in Christ’s pre-existence and divinity was the conviction of the Church from its early beginning or not is of crucial importance for the Christian Faith, and the historical development of Christian theology.
Moreover, the somehow enigmatic character of the phrase “οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο”, and the outrageous for Judaism expression “τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ”, as well as the so-called “kenotic” issue rooted in this very passage (“ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών”) that raises the question about the exact meaning of Christ’s “kenosis” (and of Christ’s Mind as well), constitute -among others- some additional reasons for the need of a deeper analysis to be always necessary and interesting.
With regard to these issues we will support the traditional position for a three-stage christology as clearly manifested within the text of the hymn, and thus, as held by the Church from the very beginning. This will involve a certain interpretation of the phrase “ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων” as well as “τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ” that takes into account the whole semantic spectrum of the word “μορφὴ”, which extends from the notion of essence at the aseity of the Trinitarian God to his revelatory activities within the world in the Economy. At the discussion about the exact meaning of “ἁρπαγμὸς” we will argue for the idiomatic character of the relative phrase. Dealing with the perplexing matter of “kenosis” we will appeal once again to the distinction between Theology and Economy as a key for a satisfactory answer.
Within the limits of this dissertation and the limitations of the author, an effort is made to notice at least the inexhaustible richness of concepts and their potential correlations that are included in, and projected from, the text and the context of the aforementioned passage, as well as its significance for our modern times. The concepts and the nuances of this passage may lead us to serious conclusions in the field of Christian Dogmatics and Ethics as well. And may contribute to dealing with several issues that puzzle Christianity today, reaffirming Christ’s theanthropic Person as the eternal Word who became flesh, for the salvation of the world.
Εξώφυλλο, Περίληψη στα Ελληνικά, Περίληψη στα Αγγλικά, Πρόλογος, Περιεχόμενα, Εισαγωγή, Κυρίως κείμενο, Βιβλιογραφία
