Βασικό ζητούμενο των μεταναστευτικών κοινωνιών αποτελεί η ομαλή σχολική και κοινωνική ένταξη των μεταναστών μαθητών, ώστε να διαμορφωθούν ευνοϊκές προϋποθέσεις, για να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής τόσο των ίδιων όσο και των μελών της κυρίαρχης πλειοψηφίας. Προαπαιτούμενο για την ευόδωση αυτής της προσπάθειας συνιστά η επιτυχία της διαδικασίας του επιπολιτισμού των μεταναστών μαθητών υπό την έννοια της οικοδόμησης γνώσεων και δεξιοτήτων που θα καταστήσουν εφικτή την ενεργό συμμετοχή τους στις κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές και επικοινωνιακές διεργασίες των χωρών υποδοχής τους. Το σχολείο διαδραματίζει καίριο ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία, αφού αποτελεί το χώρο όπου καλλιεργούνται και εξελίσσονται δύο βασικές παράμετροι του επιπολιτισμού, η αυτοεκτίμηση και οι σχολικές επιδόσεις, που βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση μ’ αυτόν. Τα διεθνή ερευνητικά δεδομένα δεν είναι ενθαρρυντικά, αφού έχουν δείξει μεγάλη υστέρηση των μεταναστόπουλων τόσο ως προς την αυτοεκτίμηση όσο και ως προς τις σχολικές επιδόσεις, καθιστώντας την επιτυχία του επιπολιτισμού τους και κατ’ επέκταση της σχολικής και κοινωνικής τους ένταξης εντελώς αβέβαιη. Καταλυτικής σημασίας παράγοντα για την αποτελεσματικότητα του επιπολιτισμού αποτελούν οι προκαταλήψεις, αφού επιδρούν καίρια στη διαμόρφωση και των σχολικών επιδόσεων και της αυτοεκτίμησης. Στην Ελλάδα οι ενδείξεις από τις λίγες σχετικές έρευνες που υπάρχουν συγκλίνουν σε συμπεράσματα για χαμηλή επιτυχία της διαδικασίας του επιπολιτισμού των μεταναστών μαθητών, αφού παρουσιάζεται σημαντικό έλλειμμα και στην αυτοεκτίμηση και στις σχολικές επιδόσεις τους. Βασικό στόχο της έρευνας αυτής αποτέλεσε η εκτίμηση του επιπέδου επιπολιτισμού των μεταναστόπουλων στην Ελλάδα και κατά συνέπεια της μορφής σχολικής και κοινωνικής ένταξής τους στη βάση συγκριτικών δεδομένων αναφορικά με την αυτοεκτίμηση, τις σχολικές επιδόσεις και τις προκαταλήψεις. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 959 μαθητές των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του δημοτικού σχολείου, εκ των οποίων οι 726 Έλληνες και οι 233 μετανάστες. Για την αυτοεκτίμηση και τη σχολική άρνηση χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια του Marsh που δοκιμάστηκαν στην Ελλάδα από τους Γκόβαρη, Κοντάκο και Ανδρεαδάκη. Για τις προκαταλήψεις και την αποδοχή-αναγνώριση κατασκευάστηκαν ερωτηματολόγια στη βάση της διεθνούς βιβλιογραφίας και έρευνας και βρέθηκαν με πολύ ικανοποιητικούς δείκτες αξιοπιστίας και διάκρισης. Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν για την πραγματοποίηση της έρευνας αφορούν, κυρίως, στην ύπαρξη ή μη διαφοροποίησης μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών μαθητών ως προς την αυτοεκτίμηση, τις επιμέρους αυτοαντιλήψεις, τις σχολικές επιδόσεις, τη σύνδεση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης σχολικής ικανότητας με τις σχολικές επιδόσεις, τις προκαταλήψεις, την αποδοχή-αναγνώριση, τη σχολική άρνηση και τη σύνδεση του ψυχοκοινωνικού κλίματος της τάξης με την αυτοεκτίμηση. Διατυπώθηκε και ερώτημα σχετικά με τη συσχέτιση του χρόνου παραμονής των μεταναστών μαθητών στην Ελλάδα με την αυτοεκτίμηση και τις σχολικές τους επιδόσεις. Τα σημαντικότερα συμπεράσματα που προκύπτουν στη βάση των ευρημάτων της έρευνας αυτής είναι τα ακόλουθα: 1. Η αυτοεκτίμηση των μεταναστών μαθητών παρουσιάζει σε στατιστικά σημαντικό βαθμό υστέρηση από αυτήν των Ελλήνων συμμαθητών τους. 2. Στα Ελληνόπουλα οι ισχυρότερες αυτοαντιλήψεις είναι της φυσικής εμφάνισης και της σχολικής ικανότητας, ενώ στα μεταναστόπουλα της φυσικής εμφάνισης και των σχέσεων με συνομηλίκους. 3. Οι σχολικές επιδόσεις των μεταναστόπουλων είναι κατά πολύ χαμηλότερες των Ελλήνων συμμαθητών τους. 4. Η αυτοαντίληψη γενικής σχολικής ικανότητας συναρτάται πολύ περισσότερο με τις σχολικές επιδόσεις απ’ ό,τι η αυτοεκτίμησή τους. Στα Ελληνόπουλα οι συσχετίσεις αυτές είναι ισχυρότερες. 5. Οι Έλληνες μαθητές εμφανίζουν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό λιγότερη σχολική άρνηση, περισσότερες προκαταλήψεις και μικρότερη αποδοχή-αναγνώριση προς τους αλλοεθνείς, συγκριτικά με τους μετανάστες συμμαθητές τους. 6. Το ψυχοκοινωνικό κλίμα της σχολικής τάξης συναρτάται σημαντικά με την αυτοεκτίμηση όλων των μαθητών. 7. Η διάρκεια παραμονής των μεταναστών μαθητών δεν επιδρά βελτιωτικά στην αυτοεκτίμηση αλλά ούτε και στις σχολικές τους επιδόσεις, αφού μόνο στη Γλώσσα και τη Γεωγραφία και μόνο για όσους διαμένουν περισσότερο από 6 χρόνια υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση. Στη βάση των αποτελεσμάτων της έρευνας αυτής μπορεί να εικασθεί ότι η διαδικασία επιπολιτισμού των μεταναστών μαθητών στη χώρα μας είναι προβληματική και, επομένως, η ένταξή τους στο κοινωνικό μας περιβάλλον θα έχει χαμηλό βαθμό επιτυχίας, με πιο πιθανή την υιοθέτηση εκ μέρους τους στάσεων δυσλειτουργικών όπως αυτές του διαχωρισμού ή και της περιθωριοποίησης.
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
