δείτε την πρωτότυπη σελίδα τεκμηρίου στον ιστότοπο του αποθετηρίου του φορέα για περισσότερες πληροφορίες και για να δείτε όλα τα ψηφιακά αρχεία του τεκμηρίου*
Ο ρόλος των διεθνών συμφερόντων στην διαμόρφωση του νομικού καθεστώτος των Στενών και οι σύγχρονες επιδιώξεις
(EL)
Ιωαννίδης, Γεώργιος
aegean
Τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων χωρίζουν δύο ηπείρους την Ευρώπη και την Ασία και ενώνουν δύο θάλασσες την Μαύρη Θάλασσα (Εύξεινος Πόντος) με την Μεσόγειο Θάλασσα. Αυτή η ξεχωριστή γεωγραφική τους θέση τους προσδίδει εξαιρετική σημασία και ταυτόχρονα ισχυρά οικονομικά και πολιτικά πλεονεκτήματα σε αυτόν που τα ελέγχει. Για αυτό τον λόγο τα Στενά υπήρξαν πεδίο συγκρούσεων και έντονων αντιπαραθέσεων μεταξύ διαφόρων κρατών στην πορεία των αιώνων.
Στόχος της παρούσης εργασίας είναι η μελέτη της εξέλιξης του καθεστώτος των Στενών, και η επιρροή του διεθνούς και περιφερειακού συστήματος σε αυτήν. Τέλος θα μελετηθεί κατά πόσο το σημερινό νομικό καθεστώς για τα Στενά, που έχει εγκαθιδρυθεί από το 1936 με τη συνθήκη του Μοντρέ, κρίνεται ως ικανοποιητικό και κατά πόσο είναι πιθανό το ενδεχόμενο αντικατάστασής του.
Σε ότι αφορά τη μέθοδο προσέγγισης του θέματος, αρχικά θα γίνει μια περιγραφή των Στενών από γεωγραφική αλλά και από νομική άποψη καθώς αυτά αποτελούν επίσης στενά διεθνούς ναυσιπλοϊας. Στη συνέχεια ξεκινώντας από τα χρόνια της κυριαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα γίνει μια περιγραφή του καθεστώτος των Στενών. Θα αναλυθεί το αρχικό καθεστώς και οι μεταβολές του στην πορεία των αιώνων. Επιπλέον θα γίνεται κάθε φορά ανάλυση και θα εξακριβώνονται τα αίτια για τις οποίες προκλήθηκαν κάθε φορά οι εκάστοτε μεταβολές στο καθεστώς διέλευσης.
Ακόμα θα εξεταστούν και θα αναλυθούν οι πολύ σημαντικές συνθήκες της Λωζάννης και τέλος του Μοντρέ περί καθορισμού του καθεστώτος των Στενών. Θα γίνει προσπάθεια να εξηγηθούν οι λόγοι οι οποίοι οδήγησαν τα συμβαλλόμενα μέρη στην υπογραφή των όρων αυτών των συνθηκών. Και τέλος θα γίνει μια μελέτη με βάση της πιο σύγχρονες πηγές κατά πόσο η συνθήκη του Μοντρέ είναι ικανή να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες και επιδιώξεις.
Στο πρώτο κεφάλαιο θα γίνει μια σύντομη γεωγραφική και ιστορική περιγραφή των Στενών. Ακόμα θα γίνει αναφορά στο νομικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν ως στενά διεθνούς ναυσιπλοϊας λόγω του πλάτους τους το οποίο δεν επιτρέπει το σχηματισμό λωρίδων ανοιχτής θάλασσας.
Στα επόμενα κεφάλαια (δεύτερο έως τέταρτο) θα γίνει ανάλυση του καθεστώτος διέλευσης των Στενών. Αρχικά θα αναλυθεί το καθεστώς μέχρι την έναρξη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στην συνέχεια θα γίνει περιγραφή του καθεστώτος κατά τη διάρκεια του πολέμου, και έπειτα θα γίνει ανάλυση της συνθήκης της Λωζάννης σε ότι αφορά τα καθεστώς διέλευσης των Στενών. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα αναλυθεί η συνθήκη του Μοντρέ περί καθορισμού των Στενών του 1936. Ποιες ανάγκες επέβαλλαν την υπογραφή της και τι όριζε.
Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο θα εξετάσουμε την εφαρμογή του καθεστώτος των Στενών μεταπολεμικά. Θα δούμε κάτα πόσο η συνθήκη των Στενών κάλυπτει τις προσδοκίες και επιδιώξεις των κρατών και κάτα πόσο είναι πιθανή η αντικατάστασή της.
H οικονομική και στρατηγική σημασία των Στενών ήταν γνώστή ήδη από τα αρχαία χρόνια με τον ελληνικό αποικισμό. Στους επόμενους αιώνες η Ρωσία και η Τουρκία ήταν συνεχώς σε πόλεμο για τον έλεγχό τους. Για την Ρωσία τα Στενά σήμαιναν έξοδο προς της Μεσόγειο Θάλασσα και ταυτόχρονα ήταν το σημείο από όπου ένα κράτος μπορούσε να απειλήσει τις νότιες ακτές της. Για την Τουρκία, ο έλεγχος των Στενών σήμαινε έλεγχος του ποιου εισέρχεται και ποιου εξέρχεται από αυτά, κάτι το οποίο μεταφράζεται σε διπλωματική ισχύ.
Με αύξηση των ενεργειακών αναγκών την οποία προκάλεσε η βιομηχανική επανάσταση, ο ρόλος των Στενών αναβαθμίστηκε σημαντικά. Τα Στενά αποτέλεσαν την δίοδο μεταφοράς του πετρελαίου των πετρελαιοπαραγωγών χωρών της Κασπίας θάλασσας προς τη Μεσόγειο. Η θαλάσσια μεταφορά του πετρελαίου αποτελέι τον πιο φθηνό τρόπο μεταφοράς του, οπότε αυτό καθιστά τη δυνατότητα διέλευσης των Στενών πολύ σημαντική από ενεργειακή άποψη.
Ακόμα τα Στενά έχουν μεγάλη σημασία από εμπορική πλευρά. Η ναυτιλία αναπτυγμένη στην περιοχή αυτή από την αρχαιότητα, ενισχύει σημαντικά τις οικονομίες των κρατών της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου. Ακόμα τα Στενά επιτρέπουν την μεταφορά προϊόντων των χωρών που διασχίζει ο Δούναβης, τα οποία με πλωτά σκάφη μεταφέρονται στη Μαύρη Θάλασσα βρίσκονται οι εκβολλές του και στην συνέχεια διαμέσου των Στενών στα Μεσογειακά κράτη.
Τέλος δεν πρέπει να παραβλέπεται ο στρατηγικός ρόλος των Στενών. Από άποψη στρατιωτική τακτικής τα Στενά έχουν πολύ μεγάλη σημασία για το κράτο το οποίο τα ελεγχει, καθώς δεν επιτρέπουν σε επιτιθέμενο κράτος τη διέλευση μεγάλων ναυτικών δυνάμεων. Το μικρό τους πλάτος τα καθιστά ένα σχεδόν απροσπέλαστο εμπόδιο για τον επιτιθέμενο.
Για όλους τους παραπάνω λόγους τα Στενά κατέχουν ξεχωριστή σημασία και αποτέλεσαν το «μήλον της έριδος» μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο.
*Η εύρυθμη και αδιάλειπτη λειτουργία των διαδικτυακών διευθύνσεων των συλλογών (ψηφιακό αρχείο, καρτέλα τεκμηρίου στο αποθετήριο) είναι αποκλειστική ευθύνη των αντίστοιχων Φορέων περιεχομένου.
Βοηθείστε μας να κάνουμε καλύτερο το OpenArchives.gr.
