The purpose of this study is to explore the current perceptions about the
child's body through the illustrations of the language textbooks of the first,
fourth and sixth grade of primary school. Over the past forty years, the body
has been at the forefront of research interest in all fields of human creation.
However, in educational research and theory, there has been a considerable
lag, as the body is still considered either given or absent due to the prevalence
of a Cartesian dualist logic. According to Foucault's theory (1972, 1980, 2011a,
2011b), the body is a construct of the dominant discourse. Therefore, the
institutional discourse of the school, as expressed in textbooks, constructs a
specific view of the child's body, "normalizes" it and attempts to make it
docile.
The study of school textbooks has flourished enormously since the
1970s, due to the recognition of their significant effects on both teachers and
pupils at a cognitive, emotional and regulatory level. Although a variety of
school textbook research techniques have been developed, for the purposes of
our research study, we combined different research techniques at a micro- and
macro-level (content analysis, hermeneutics and grammar of visual design by
Kress & van Leeuwen). In this way, we attempted to minimize the possible
disadvantages that the individual implementation of each one of them would
have.
In the eight issues of the student textbooks we examined, five hundred
forty visual representations children’s bodies were found. The findings of our
research have highlighted the absence of alternative children's bodies'
representations in the institutional discourse of school textbooks.
Additionally, the prevalence of a neo-conservative trend and a neo-liberal
approach in the illustrations of the new school textbooks has been noted.
(EL)
Η παρούσα ερευνητική εργασία ασχολείται με τη διερεύνηση των οπτικών
αναπαραστάσεων του σώματος του παιδιού στην εικονογράφηση των
σχολικών βιβλίων της Γλώσσας των Α’, Δ’ και ΣΤ’ τάξεων του δημοτικού
σχολείου. Τα τελευταία σαράντα χρόνια, το σώμα βρίσκεται στο προσκήνιο
του ερευνητικού ενδιαφέροντος σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δημιουργίας.
Ωστόσο, στην εκπαιδευτική έρευνα και θεωρία, παρατηρείται μια σημαντική
υστέρηση, καθώς το σώμα εξακολουθεί να θεωρείται είτε δεδομένο είτε απόν
στη λογική της επικράτησης μιας καρτεσιανής δυϊστικής λογικής. Σύμφωνα με
τη θεωρία του Foucault (1972, 1980, 2011a, 2011b), το σώμα είναι
κατασκεύασμα του κυρίαρχου λόγου. Επομένως, και ο θεσμικός λόγος του
σχολείου, όπως εκφράζεται από τα αναγνωστικά εγχειρίδια, κατασκευάζει μία
συγκεκριμένη άποψη για το σώμα του παιδιού, το «κανονικοποιεί» και
επιχειρεί να το καταστήσει πειθήνιο.
Η έρευνα του περιεχομένου των σχολικών βιβλίων γνώρισε τεράστια
άνθιση από τη δεκαετία του ’70 και έπειτα, λόγω της αναγνώρισης των
επιδράσεών τους τόσο στους/στις εκπαιδευτικούς όσο και στους/στις
μαθητές/τριες σε γνωστικό, συναισθηματικό και κανονιστικό επίπεδο. Αν και
έχουν αναπτυχθεί ποικίλες τεχνικές έρευνας των σχολικών βιβλίων, για τους
σκοπούς της ερευνητικής μας εργασίας, κρίναμε σκόπιμη και ωφέλιμη τη
συνδυαστική αξιοποίηση τεχνικών ανάλυσης σε μικρο- και μακρο-επίπεδο
(ανάλυση περιεχομένου, ερμηνευτική και γραμματική του οπτικού
σχεδιασμού των Kress & van Leeuwen, 2010). Με αυτόν τον τρόπο,
επιχειρήσαμε να ελαχιστοποιήσουμε τα πιθανά μειονεκτήματα που θα είχε η
μεμονωμένη χρήση της καθεμίας ξεχωριστά.
Στα οκτώ τεύχη του βιβλίου μαθητή που εξετάσαμε εντοπίστηκαν
οπτικές αναπαραστάσεις πεντακοσίων σαράντα παιδικών σωμάτων. Τα
ευρήματα της έρευνάς μας ανέδειξαν την απουσία, στον θεσμικό λόγο των
σχολικών εγχειριδίων, απεικόνισης εναλλακτικών παιδικών σωμάτων και
συνακόλουθα, την επικράτηση μιας νεοσυντηρητικής τάσης και μιας
νεοφιλελεύθερης προσέγγισης στην εικονογράφηση των νέων σχολικών
βιβλίων.
(EL)
Πανεπιστήμιο Πατρών
