Ανάμεσα στα πολιτικά κείμενα του Walter Benjamin, τα οποία τα τελευταία χρόνια έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία, είναι το μικρό απόσπασμα «Ο καπιταλισμός ως θρησκεία», γραμμένο στα τέλη του 1919. Το μικρό αυτό σε έκταση κείμενο αποτελεί μια κριτική προς τη θέση του Weber, ο οποίος ισχυρίζοταν ότι κατά την εξέλιξη του ο καπιταλισμός, από το 18ο αιώνα και ύστερα, κατάφερε να αποδεσμευτεί από τον Προτεσταντισμό, ο οποίος αποτέλεσε την ιδεολογική βάση για την ανάπτυξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών του συστήματος του καπιταλισμού. Η κριτική του Benjamin έγγειται στο ότι ο καπιταλισμός όχι μόνο δεν κατάφερε να αποδεσμευτεί από τις θεολογικές του καταβολές, αλλά με ένα παρασιτικό τρόπο έχει ο ίδιος μετασχηματιστεί σε ένα είδος θρησκευτικού μορφώματος. Με την συστηματική ανάγνωση του μικρού αυτού κειμένου, η εργασία αυτή αποσκοπεί να επιτύχει δύο στόχους: Ο πρώτος στόχος είναι η ανάλυση και ο σχολιασμός των τριών χαρακτηριστικών που προσδίδουν στον καπιταλισμό την θρησκευτική του διάσταση, αλλά και την κριτική που ασκεί ο Benjamin προς το «ιερατείο» της σέκτας αυτής, που αποτελείται από τους Nietzsche, Freud και Marx. Η κριτική ανάλυση του καπιταλισμού δεν περιορίζεται μονάχα σε αυτό κείμενο, αλλά δανείζεται στοιχεία από το ευρύτερο πλαίσιο της πρώιμης συγγραφικής περιόδου του Benjamin, όπως είναι τα κείμενα « Μοίρα και χαρακτήρας» και « Για μια κριτική της βίας», όπως επίσης συμπεριλαμβάνει μια εκτεταμένη παρουσίαση της θεωρητικής προσέγγισης των Marx και Weber σχετικά με τη εκλεκτική συγγένεια του καπιταλισμού με τον Χριστιανισμό. Ο δεύτερος στόχος της εργασίας είναι να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο η κριτική του Benjamin έχει εμπνεύσει και επηρεάσει μια πλειάδα σύγχρονων πολιτικών στοχαστών, συμβάλλοντας στη δημιουργία μιας εναλλακτικής κριτικής προσέγγισης προς τον καπιταλισμό, αποκλίνουσα από την παραδοσιακή μαρξιστική και μεταμοντέρνα κριτική.
(EL)
Among Walter Benjamin’s political texts which have recently exerted a strong influence in contemporary social and political philosophy, is the small fragment with the title “Capitalism as a religion”, written at the end of 1919. Benjamin’s text is a criticism of Weber’s claim, that Capitalism after 18th century managed to be emancipated itself from Christianity, which was the ideological basis for its development of the unique features that define the capitalistic system and ethos. Benjamin’s criticism of Weber lies in the conviction that capitalism not only didn’t manage to liberate himself from his religious roots, but in a parasitic way transformed itself into a kind of religious sect. Through a systematic reading on this small text, this essay aims to accomplish two goals. Firstly, to explicate an analysis and a commentary on the three characteristics of the sect of capitalism that provide capitalism its religious and metaphysical dimension. In so doing, it will explicate the criticism that Benjamin makes on the “priesthood” of the sect by which he means Nietzsche, Marx and Freud. The critical analysis of Capitalism is not limited to this small fragment, but borrows components from the wider context of Benjamin’s earlier period of writings, like “Fate and character” and “Critique of violence”. Moreover the analysis includes an extended presentation of Marx and Weber’s theoretical approach on the elective affinities between Christianity and Capitalism. The second goal of this essay is to present the way that Benjamin’s critique of Capitalism has inspired and influenced a group of contemporary scholars, contributing to the creation of an alternative critical approach on capitalism, deviating from the marxistic or postmodern tradition.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
