Το ευρύτερο πλαίσιο πάνω στο οποίο κινείται η παρούσα διπλωματική εργασία, ήταν η διαμόρφωση μίας σειράς κρίσιμων σχημάτων για την ερμηνεία της νεοελληνικής ιστορίας κατά την πρώιμη Μεταπολίτευση (1974-1981). Οι πρωταγωνιστές και οι φορείς αυτής της ιστοριογραφικής κίνησης που επιχειρούσε κατά βάση μία μακροϊστορική ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα δεν ήταν όμως στην πλειοψηφία τους ιστορικοί. Κυρίαρχη ήταν η παρουσία επιστημόνων από έτερους κλάδους των κοινωνικών επιστημών, όπως εκείνων της κοινωνιολογίας (Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Νίκος Μουζέλης και Βασίλης Φίλιας) και της πολιτικής οικονομίας (Κώστας Βεργόπουλος). Δεν έλειπαν και ιστορικοί, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν την ιστορία κατεξοχήν ως κοινωνική επιστήμη (Γιώργος Δερτιλής και Κωστής Μοσκώφ). Αντικείμενο της εργασίας είναι η αναμέτρηση με τη διανοητική πορεία και το έργο δύο συγκεκριμένων εκπροσώπων αυτής της κίνησης, του Κωνσταντίνου Τσουκαλά και του Κώστα Βεργόπουλου. Η βασική υπόθεση εργασίας είναι ότι ανάμεσα στη διανοητική τους πορεία και το έργο τους υπάρχουν μία σειρά από συγγένειες και κοινά στοιχεία που μας επιτρέπουν να τους διακρίνουμε ως δύο διακριτούς πόλους στην ιστοριογραφική κίνηση των κοινωνικών επιστημόνων της δεκαετίας του ’70. Τα ερωτήματα στα οποία κλήθηκε να απαντήσει η εργασία ήταν για ποιο λόγο οι Τσουκαλάς και Βεργόπουλος στράφηκαν προς τη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας, δίνοντας μάλιστα έμφαση στην μετεπαναστατική ελληνική κοινωνία. Πώς τα πολιτικά και κοινωνικά αιτήματα της συγχρονίας, τροφοδοτούσαν το ενδιαφέρον τους για μια συνολική επαναξιολόγηση της ιδιαίτερης κατ’ εκείνους πορείας που ακολούθησε η ελληνική ιστορία; Ένα δεύτερο κρίσιμο ερώτημα ήταν το με ποιο τρόπο επιχείρησαν να ασχοληθούν με την ιστορία. Αν εισήγαγαν νέες θεματικές, νέα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία που προέρχονταν από το χώρο των επιστημών τους. Για την απόπειρα σκιαγράφησης της διανοητικής τους διαδρομής από τη δεκαετία του ’60 μέχρι τη σύνθεση των έργων τους γύρω από τη νεοελληνική ιστορία κατέστη γόνιμο ως πρωτογενές υλικό ένα σύνολο προσωπικών αφηγήσεων και αποτιμήσεων (συνεντεύξεις, βιβλία, κείμενα) που συγκρότησαν με στόχο τον αναστοχασμό της διανοητικής τους πορείας και συγκρότησης. Η προσπάθεια κατανόησης και ιστορικοποίησης των ιστορικών σχημάτων που συνέθεσαν προέκυψε μέσα από την ενδελεχή μελέτη βιβλίων τους που κυκλοφόρησαν την πρώτη οκταετία μετά την χούντα και που είχαν μία σαφή ιστορική προοπτική. Ένα εύρος δευτερογενούς βιβλιογραφίας αξιοποιήθηκε για να σκιαγραφηθεί το διεθνές θεωρητικό και επιστημολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκαν οι Τσουκαλάς και Βεργόπουλος (νεομαρξιστικές αναλύσεις γύρω από την ανάπτυξη, ιστορική κοινωνιολογία, αγροτική κοινωνιολογία και πολιτική οικονομία κλπ.). Τα βασικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα ήταν ότι ο Τσουκαλάς και ο Βεργόπουλος για την περίοδο ‘74-81 αντιπροσωπεύουν ένα χαρακτηριστικό δίδυμο μίας ευρύτερης προσπάθειας χάραξης και διάδοσης νέων σχημάτων, αναφορικά με τη νεότερη ελληνική ιστορία από μία σειρά από κοινωνικούς επιστήμονες και ιστορικούς. Η εν λόγω προσπάθεια τροφοδοτούνταν από το πολιτικά φορτισμένο ερώτημα του “πως φτάσαμε ως εδώ” (δικτατορική παρέκκλιση) και από τη διάθεσή τους να παρέμβουν στα πολιτικά τεκταινόμενα με βάση την ιδιαίτερη ειδίκευσή τους ως “ειδικοί διανοούμενοι”. Οι Τσουκαλάς και Βεργόπουλος έρχονται από το γαλλικό ακαδημαϊκό τοπίο, έχουν μία ισχυρή κοινωνιολογική και οικονομολογική συγκρότηση, αμφισβητούν μεγάλο μέρος του corpus της μέχρι τότε κατεστημένης ιστορικής γραφής. Επιχειρούν να συνθέσουν νέα σχήματα για την ελληνική ιστορία μέσα από μία συγκεκριμένη νεομαρξιστική θεωρητική οπτική, αναζητώντας όψεις της κοινωνικής μορφολογίας της ελληνικής κοινωνίας σε άμεση σχέση με τη θέση της στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα. Καταληκτικά, επιχειρούν όλα αυτά έχοντας μία ορισμένη ευαισθησία αναφορικά με την εμπειρική τεκμηρίωση των θέσεων και των συλλογισμών τους.
(EL)
The broader context in which this thesis is set was the formation of a series of critical schemes for the interpretation of modern Greek history during the early post-independence period (1974-1981). However, the protagonists and agents of this historiographical movement, which basically attempted a macro-historical analysis of nineteenth-century Greek society, were not, for the most part, historians. The presence of scholars from other branches of the social sciences, such as sociology (Konstantinos Tsoukalas, Nikos Mouzelis and Vassilis Filias) and political economy (Kostas Vergopoulos), was dominant. There were also historians who understood history primarily as a social science (George Dertilis and Kostis Moskov). The object of this paper is to examine the intellectual development and work of two specific representatives of this movement, Konstantinos Tsoukalas and Kostas Vergopoulos. The basic working hypothesis is that between their intellectual trajectories and their work there are a number of affinities and common elements that allow us to distinguish them as two distinct poles in the historiographical movement of social scientists in the 1970s. The questions to which the paper was called upon to answer were why Tsoukalas and Vergopoulos turned to the study of modern Greek history, with an emphasis on post-revolutionary Greek society. How did the political and social demands of the time feed their interest in a comprehensive re-evaluation of the particular course that Greek history followed for them? A second crucial question was how they attempted to engage with history. Whether they introduced new topics, new theoretical and methodological tools that originated in the field of their disciplines. For the attempt to outline their intellectual journey from the 1960s to the composition of their works on modern Greek history, a set of personal narratives and assessments (interviews, books, texts) that they compiled with the aim of reflecting on their intellectual course and formation became fruitful as primary material. The attempt to understand and historicize the historical schemes they composed emerged through a thorough study of their books that were published in the first eight years after the junta and that had a clear historical perspective. A range of secondary literature was used to outline the international theoretical and epistemological framework within which Tsoukalas and Vergopoulos moved (neo-Marxist analyses around development, historical sociology, peasant studies etc.). The main conclusions that emerged from the research were that Tsoukalas and Vergopoulos for the period '74-81 represent a characteristic duo of a broader effort of a series of social scientists and historians to draw up and disseminate new schemes concerning modern Greek history. This effort was fuelled by the politically charged question of 'how we got here' (dictatorial deviation) and by their willingness to intervene in political events on the basis of their particular expertise as 'expert intellectuals'. Tsoukalas and Vergopoulos come from the French academic landscape, have a strong sociological and economological constitution, and challenge much of the corpus of hitherto established historical writing. They attempt to synthesize new schemas for Greek history through a specific neo-Marxist theoretical perspective, seeking aspects of the social morphology of Greek society in direct relation to its position in the international capitalist system. In conclusion, they attempt all this with a certain sensitivity regarding the empirical substantiation of their positions and reasoning.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
