Με τη ματιά στον θεράποντα ήρωα της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, η παρούσα εργασία αφορμάται από τον ήρωα στη γενική του μορφή, αναζητώντας να τον ορίσει μέσα από την καταγωγή του και τη σχέση του με τους διαυγέστερα περιχαρακωμένους θεούς και τους καθόλα γνώριμούς μας θνητούς. Επιπλέον καταγίνεται με την εξέταση της σχέσεως της ηρωολατρείας με αυτή της προγονολατρείας, το αν και κατά πόσο δηλαδή η απόδοση τιμής στον ήρωα και τον κοινό νεκρό διαφέρουν ουσιαστικά.
Στο αρχαιοελληνικό ιστορικό περιβάλλον, η λέξη ‘ήρως’ έχει διττή σημασιοδότηση. Στο πρώιμο έπος χαρακτηρίζει τις πιο διακεκριμένες από τις ανθρώπινες φυσιογνωμίες, τα κλέη των οποίων εξυμνεί ο αοιδός, ενώ μεταγενέστερα αποδίδεται σε εκείνους από τους νεκρούς των οποίων η επίδραση, ευεργετική ή βλαπτική, εκτείνεται πέρα από τον τάφο και γι’ αυτό απαιτείται η εξευμενιστική λατρεία τους.
Όσο για την ιστορικότητα της μορφής του, μαρτυρία προσφέρουν τόσο τα έπη, όσο και τα απτά κατάλοιπα της λατρείας τους, όπως τα «ηρώα» ή τα μεγαλοπρεπή ταφικά οικοδομήματα.
Αυτοί ο ήρωες, ακόμα και στην εκδοχή τη μη προικισμένη με εξέχοντα χαρακτηριστικά υπεροχής, ή με το ρόλο του πρότυπου διαπαιδαγώγησης, επιτελούσαν όλοι ανεξαιρέτως μια λειτουργία χρήσιμη για το άτομο ή το κοινωνικό σύνολο. Ήρωες πολιτισμικοί, πρακτήριοι, επώνυμοι ή θεράποντες, είχαν συμβολή αυτονόητα κρίσιμη για την κοινωνία συνολικά, ή μέσω του αναβαθμού της ατομικής ωφέλειας.
Αναφορικά με τις προυποθέσεις απόδοσης της ηρωικής ταυτότητας, δεν υπάρχει ένα απόλυτα ξεκάθαρο και απαρέγκλιτο μοτίβο. Η ημιθεϊκή καταγωγή, χωρίς να αποκλείεται, δε συνιστά κανόνα, κάτι όμως που φαίνεται να ισχύει για το πέρασμα από το κατώφλι του θανάτου. Οι ήρωες έχουν την εμπειρία του τάφου, με έδρα τον οποίο ασκούν είτε ευεργετική είτε βλαπτική επίδραση στους ζωντανούς. Εξίσου όμως απέχουν και από τους κοινούς θνητούς, καθώς αντίθετα από εκείνους, διαθέτουν ψυχή που επιβιώνει του σωματικού θανάτου και γίνεται μέτοχος μιας ανώτερης αθάνατης ύπαρξης.
Και εδώ προκύπτει το εύλογο ερώτημα του κατά πόσο η συνέχιση της ψυχής στο αρχαιοελληνικό θρησκευτικό περιβάλλον ευρύχωρα περιλαμβάνει και τον ήρωα, μαζί με μια πληθώρα άλλων μορφών, ή αν αντίθετα, περιορίζεται και εξαντλείται στην περίπτωσή τους.
Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι ότι ανάμεσα στην ιδεαλιστική ομοιομορφία των πανελλαδικής εμβέλειας ουράνιων θεοτήτων του Ομήρου και την πολυμορφία των αναρίθμητων τοπικών λατρειών με χθόνια αναφορά, ο ήρωας προσφέρει ένα λειτουργικό γεφύρωμα. Χωρίς να γενικεύει την πίστη στη δυνατότητα αναγωγής της ανθρώπινης ψυχής σε μια ανώτερη κατάσταση μετά θάνατο, συνιστά μια ιδιαίτερη εξαίρεση, που ωστόσο δεν αποκλείει μια τέτοια μοίρα. Και εκεί που η ορθολογική «εσχατολογία» του Ομήρου απέκλειε κάθε έξοδο από τα εδωκοσμικά στεγανά, ο ήρωας αναδύεται απο τον τάφο, το τέλος της βιολογικής περιπλάνησης, για να ασκήσει μια αξιοσημείωτη επιρροή στον κόσμο των ζωντανών, που να δικαιολογεί ακόμη και τη λατρεία του.
Ολοκληρώνοντας την εξέταση του φαινομένου ήρωας, εστιάζουμε σε εκείνους τους φορείς του με ακραιφνή θεραπευτική αρμοδιότητα και εξειδίκευση δράσης, αισιοδοξώντας η ανάδειξη της ετερόκλητης πολυμορφίας τους να λειτουργήσει εν τέλει διαφωτιστικά για την ενιαία μείζονα επωφελή λειτουργία τους.
(EL)
Primarily concerned with the healing hero of the ancient Greek religion, the thesis in hand sees fit to initially broaden its focus by examining the he-ro in its generic version, seeking to accurately define it in relation to the ul-trafamiliar Olympian gods on the one hand and the mere humans on the other. In addition, it attempts to delve into the possible connection of the hero cult to that of the prominent ancestor, clarifying whether worshiping the hero substantially differs from idolizing the common dead.
In the ancient Greek background, the term hero conveys a dual meaning. In the early epic poems it signifies the most distinguished of the human beings, whose attainments get to be extolled by the epic bards, while later it is at-tributed to those of the dead whose impact, benevolent or malicious, ex-tends beyond their grave, and therefore, necessitates their reconciliation or placation through cult.
As for the traits required to be included in the hero class, there is no uni-form motif. Demigods appear to take precedence, but only occasionally and without setting the norm. Being subjected to death, on the contrary, seems to constitute a prevalent sine-qua-non. That is not say, of course, that the line between them and the mortals is blurred, as unlike the latter, heroes possess a psyche which survives the corporal death and shares a higher immortal existence. Which brings us to the reasonable question whether the psyche’s survival after death is solely reserved for the hero or it more broadly con-cerns other figures as well.
The conclusion we ultimately reach is that the hero bridges the difference between the idealistic uniformity of the PanHellenic range heavenly gods, as presented by Homer, and the heterogeneity of the multifarious regional chthonic deities. Without generalizing the belief in the prospect of elevating the human psyche to a transcendent existence, the heroes constitute a dis-tinct exception that does not preclude such a fate though.
Subsequently, we focus on cases of heroes with unambiguously healing preserve, in the hope that illuminating their miscellaneousness will eventu-ally offer an insight into their uniformly propitious function.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
