Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξεταστεί εις βάθος ένα από τα σπουδαιότερα και πιο ευαίσθητα ζητήματα παγκοσμίως, αυτό της αναπηρίας. Η αναπηρία, που ως κατάσταση υπάρχει από τις απαρχές της ανθρωπότητας, φαίνεται να δίχασε τις ανθρώπινες κοινωνίες σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίζεται. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα άτομα με αναπηρία αποκλείονταν από τις κοινωνικές δράσεις, περιθωριοποιούνταν, ιδρυματοποιούνταν κ.ά. Βέβαια, οι καταστάσεις δεν ήταν πάντοτε τόσο ζοφερές, αφού σε κάθε ιστορική περίοδο υπήρχαν φωτεινά παραδείγματα αποδοχής. Σήμερα οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες οδηγούν το αφήγημα της αναπηρίας ένα βήμα πιο πέρα• προσπαθούν να συμβάλλουν όχι μόνο στην αποδοχή αλλά και στη συμπερίληψη όλων εκείνων που τη φέρουν. Η πολυπλοκότητα του φαινόμενου της αναπηρίας είναι αδιαμφισβήτητη και αποδεικνύεται από την εμπλοκή διαφόρων επιστημονικών κλάδων όπως της Ιστορίας, της Ιατρικής, της Νομικής κ.λπ. Στην παρούσα εργασία, προκειμένου να έχουμε μια σφαιρική εικόνα του ζητήματος που πραγματευόμαστε, στο πρώτο κεφάλαιο θα κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία της αναπηρίας από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Στο δεύτερο κεφάλαιο καταγράφουμε τους εκάστοτε ορισμούς που έχουν δοθεί στην έννοια της αναπηρίας, τα μοντέλα προσέγγισής της καθώς και τα είδη αναπηρίας που υπάρχουν. Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει μια ανασκόπηση της νομικής αντιμετώπισης της αναπηρίας σε διεθνές, ευρωπαϊκό και ελληνικό επίπεδο και συζητάμε πρωτίστως για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.
Η αναπηρία δε θα μπορούσε να μην απασχολήσει και το πεδίο της φιλοσοφίας, καθώς εγείρει θεμελιώδη ζητήματα σχετικά με την ηθική, κοινωνική και πολιτική σημασία της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Συνεπώς η αξιολόγηση της είναι έργο και της φιλοσοφίας. Πολλοί τομείς της φιλοσοφίας φαίνεται να έχουν σχέση με την αναπηρία ωστόσο εμείς θα εστιάσουμε στην ηθική και πολιτική προέκταση των αναπηρικών ζητημάτων. Έτσι, στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους στοχεύουμε στην ανάδειξη των σχέσεων μεταξύ της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας με την αναπηρία. Πιο συγκεκριμένα εστιάζουμε την προσοχή μας στην αναπηρία ως ηθικό πρόβλημα με σκοπό να αναδείξουμε όχι μόνο τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν αλλά και τις εντάσεις που υπάρχουν ανάμεσα στους θεωρητικούς της βιοηθικής και των αναπηρικών κινημάτων. Εξετάζονται, επίσης, πτυχές της αναπηρίας που σχετίζονται με την πολιτικοηθική διάσταση του ζητήματος και συγκεκριμένα με τις ισονομιστικές προσεγγίσεις δικαιοσύνης. Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά τον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων με αναπηρία, τις πρακτικές αποκλεισμού που έχουν εφαρμοστεί κατά περιόδους και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν συνήθως. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την καινοτόμα πρακτική της συμπερίληψης, που φαίνεται να κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος σε σχέση με τις πρακτικές του παρελθόντος. Το ερώτημα απομόνωση ή συμπερίληψη καθίσταται πιο επίκαιρο από ποτέ. Οι έρευνες έχουν αναδείξει τη σπουδαιότητα της συμπερίληψης των ατόμων με αναπηρίες σε όλες τις πτυχές του δημόσιου βίου. Για τον τρόπο με τον οποίο «λειτουργεί» η συμπερίληψη θα αναφέρουμε ενδεικτικά την περίπτωση της εκπαίδευσης. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα και τον κριτικό προβληματισμό σχετικά με το ζήτημα της αναπηρίας.
(EL)
The purpose of this paper is to examine in depth one of the most important and sensitive issues worldwide, that of disability. Disability, a condition that has existed since the dawn of humanity, seems to have divided human societies over how it should be treated. In most cases, people with disabilities were excluded from social activities, marginalized, institutionalized, etc. Of course, the situations were not always so gloomy, since in every historical period there were bright examples of acceptance. Today, modern Western societies take the narrative of disability one step further; they try to contribute not only to the acceptance but also to the inclusion of all those who have it. The complexity of the phenomenon of disability is indisputable and is demonstrated by the involvement of various scientific disciplines such as History, Medicine, Law, etc. In this paper, in order to have a comprehensive picture of the issue we are dealing with, in the first chapter we will review the history of disability from antiquity to the present day. In the second chapter, we record the definitions that have been given to the concept of disability, the models of its approach as well as the types of disability that exist. The third chapter includes a review of the legal treatment of disability at the international, European and Greek level and we primarily discuss the rights of people with disabilities.
Disability could not but concern the field of philosophy as well, as it raises fundamental questions about the moral, social and political significance of human diversity. Therefore, its evaluation is also a work of philosophy. Many areas of philosophy seem to be related to disability, however we will focus on the moral and political extension of disability issues. Thus, in the first chapter of the second part we aim to highlight the relationships between moral and political philosophy and disability. More specifically, we focus our attention on disability as an ethical problem in order to highlight not only the ethical issues that arise but also the tensions that exist between bioethics theorists and disability movements. Aspects of disability related to the political-ethical dimension of the issue and specifically to egalitarian approaches to justice are also examined. The second chapter deals with the social exclusion of people with disabilities, the exclusionary practices that have been applied at times and the obstacles they usually face. The third chapter talks about the innovative practice of inclusion, which seems to be gaining more and more ground compared to the practices of the past. The question of isolation or inclusion is becoming more relevant than ever. Research has highlighted the importance of including people with disabilities in all aspects of public life. For the way in which inclusion "works", we will mention the case of education as an example. The paper concludes with conclusions and critical reflection on the issue of disability.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
