Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι μια έννοια που εκφράζει τα οφέλη που παρέχουν τα οικοσυστήματα στον άνθρωπο και αναδεικνύει την εξάρτηση της κοινωνίας από αυτά και την ανάγκη για προστασία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας που τα στηρίζει. Η έννοια των οικοσυστημικών υπηρεσιών αποκτάει όλο και μεγαλύτερη σημασία στις μέρες μας, και γίνονται αυξανόμενες προσπάθειες αποτίμησης της αξίας τους με διάφορες μεθόδους σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα δασικά οικοσυστήματα παρέχουν πολύτιμες προμηθευτικές, ρυθμιστικές, υποστηρικτικές και πολιτισμικές υπηρεσίες. Τα Μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα παρέχουν τροφή, ρητίνη, ξυλεία, καύσιμη ύλη, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία από τη διάβρωση του εδάφους και στη δέσμευση του άνθρακα και φιλοξενούν σημαντική βιοποικιλότητα. Τα Μεσογειακά οικοσυστήματα είναι επιρρεπή στη φωτιά, η οποία έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των ειδών τους. Τα θερμομεσογειακά πευκοδάση έχουν αναπτύξει μηχανισμούς ανθεκτικότητας στη φωτιά, όχι όμως και τα ορεινά δασικά οικοσυστήματα, τα οποία έχουν εξελικτικά εκτεθεί στη φωτιά λιγότερο. Η φωτιά, ως οικολογική διαταραχή, έχει επιπτώσεις στις οικοσυστημικές λειτουργίες και στις υπηρεσίες που συνδέονται με αυτές. Μελέτες σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν δείξει σε μεγάλο βαθμό αρνητικές επιπτώσεις της φωτιάς, όχι όμως για όλες τις οικοσυστημικές υπηρεσίες, και οι επιπτώσεις αυτές φαίνεται να επηρεάζονται από το χρόνο μετά τη φωτιά, τον τύπο του οικοσυστήματος και το καθεστώς της πυρκαγιάς.
Η εργασία αυτή μελέτησε τις επιπτώσεις της φωτιάς στις οικοσυστημικές υπηρεσίες δασικών οικοσυστημάτων στην Ελλάδα που, ως χώρα της Μεσογείου, πλήττεται από φωτιές αυξανόμενης έντασης και συχνότητας τα τελευταία χρόνια. Μετά από εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση, επιλέχθηκαν 56 εργασίες για την περίοδο 01.1997- 03.2024, από τις οποίες αντλήθηκαν πληροφορίες και δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων ώστε να απαντηθεί το ερευνητικό ερώτημα. Οι περισσότερες εργασίες εξέτασαν ρυθμιστικές υπηρεσίες, και πολύ λιγότερες μελέτησαν προμηθευτικές και πολιτισμικές υπηρεσίες, παρατηρήθηκε δε αυξητική τάση στον αριθμό εργασιών με τα χρόνια, με μέγιστους αριθμούς το 2022 και το 2010. Η πλειονότητα των μελετών αναφέρθηκε σε θερμομεσογειακά οικοσυστήματα, με πιο συνηθισμένο είδος το Pinus halepensis, ενώ πολύ λίγες μελέτες εξέτασαν ορεινά μεσογειακά δάση. Η ανάλυση των δεδομένων που ακολούθησε έδειξε ότι οι επιπτώσεις της φωτιάς ήταν κατά κύριο λόγο αρνητικές στις προμηθευτικές, στις πολιτισμικές υπηρεσίες, και σε ρυθμιστικές υπηρεσίες όπως ο έλεγχος των ρυθμών διάβρωσης, η ρύθμιση του υδρολογικού κύκλου, και η ατμοσφαιρική σύσταση και κλιματική ρύθμιση. Οι περισσότερες επιπτώσεις στη χλωριδική ποικιλότητα που συμβάλλει στη διατήρηση του κύκλου ζωής βρέθηκαν θετικές, ενώ θετικές και ουδέτερες επιπτώσεις καταγράφηκαν και για την επικονίαση. Ανάμικτες επιπτώσεις καταγράφηκαν για τη ρύθμιση της ποιότητας του εδάφους, κυρίως λόγω των διαφορετικών μεταβλητών που εξετάστηκαν. Οι πιο έντονες αρνητικές ή θετικές επιπτώσεις καταγράφηκαν βραχυπρόθεσμα, στα πρώτα δυο χρόνια μετά τη φωτιά, και συχνά παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση των επιπτώσεων με τα χρόνια. Φαίνεται ότι τόσο η συχνότητα φωτιάς, όσο και η σφοδρότητα καύσης επηρεάζουν αρνητικά τις επιπτώσεις της φωτιάς, ενώ οι χειρισμοί αποκατάστασης μπορεί να τις μετριάσουν. Η χωρική αποτύπωση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι οι περιοχές που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από τις πυρκαγιές στην Ελλάδα και έχουν μελετηθεί είναι η Ανατολική Αττική, η Εύβοια, η Δυτική Αττική και οι περισσότερες περιφερειακές ενότητες της Πελοποννήσου. Οι φωτιές που φαίνεται να έχουν μελετηθεί περισσότερο είναι οι μεγαπυρκαγιές του 2007 και του 2021. Σε μια εποχή που το καθεστώς πυρκαγιάς φαίνεται να μεταβάλλεται από ανθρωπογενείς παράγοντες όπως η κλιματική αλλαγή, αλλά και η εγκατάλειψη της υπαίθρου και της γεωργίας, που οδηγεί σε πύκνωση των δασών και αύξηση της καύσιμης ύλης, σε συνδυασμό με την αύξηση της διεπαφής αστικού ιστού και δάσους, ο κίνδυνος για καταστροφικές πυρκαγιές μεγαλώνει. Απαιτείται περισσότερη έρευνα στο πεδίο αυτό, καθώς η κατανόηση των επιπτώσεων της φωτιάς στις οικοσυστημικές υπηρεσίες θα βοηθήσει στην καλύτερη προστασία και διαχείριση των ευάλωτων οικοσυστημάτων της Ελλάδας και άλλων χωρών με Μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα.
(EL)
Ecosystem services is a concept that expresses the benefits that ecosystems provide to humans and highlights society's dependence on them and the need to protect ecosystems and the biodiversity that supports them. The concept of ecosystem services is gaining more and more importance nowadays, and there are increasing efforts to assess ecosystem services using various methods at global scale. Forest ecosystems provide valuable provisioning, regulating, supporting and cultural services. Mediterranean forest ecosystems provide food, resin, timber, fuel, play a key role in soil erosion protection and carbon sequestration and host significant biodiversity. Mediterranean ecosystems are prone to fire, which has played an important role in the evolution of their species. Thermo-Mediterranean pine forests have developed mechanisms of resistance to fire, but this is not the case for mountain forest ecosystems, which have been exposed to fire less. Fire, as an ecological disturbance, affects ecosystem functions and the services associated with them. Studies at global level have shown largely negative impacts of fire, but not for all ecosystem services, and these impacts appear to be influenced by time after fire, ecosystem type and fire regime.
The present study examines the effects of fire on the ecosystem services of forest ecosystems in Greece. Being a Mediterranean country, Greece has been affected by fires of increasing intensity and frequency in recent years. After an extensive literature review, 56 papers published in the period 01.1997- 03.2024 were selected, from which information was extracted and a database was created, to answer the research question. Most papers examined regulating and maintenance services, and far fewer studied provisioning and cultural services. There was an increasing trend in the number of published papers over the years, with peak numbers in 2022 and 2010. The majority of studies reported on thermo-Mediterranean ecosystems, with Pinus halepensis being the most common tree species, and very few studies examined montane Mediterranean forests. Data analysis showed that the effects of the fire were primarily negative on provisioning and cultural services, as well as on regulating services such as control of erosion rates, regulation of the hydrologic cycle, and atmospheric composition and climate regulation. Most effects on plant diversity which contributes to life cycle maintenance were found to be positive, while positive and neutral effects were also recorded for pollination. Mixed effects were recorded for regulation of soil quality, mainly due to the different variables examined in the studies. The most pronounced negative or positive effects were recorded in the short term, in the first two years after fire, and a gradual reduction of the effects over the years was often observed. It appears that both fire frequency and burn severity negatively affect fire impacts, while restoration treatments after fire may mitigate these impacts. The spatial mapping of the results showed that the areas most affected by the fires in Greece are Eastern Attica, Evia, Western Attica and most regional units of the Peloponnese. The fires that seem to have been studied the most are the megafires of 2007 and 2021. At a time when the fire regime is being altered by anthropogenic factors such as climate change, but also the abandonment of rural areas and agriculture, which leads to a densification of forests and an increase in fuel, combined with an increase in the wildland-urban interface, the risk of catastrophic fires grows. More research is needed in this field, as understanding the effects of fire on ecosystem services will help in the better protection and management of the vulnerable ecosystems of Greece and other countries with Mediterranean-type ecosystems.
(EN)
/aggregator-openarchives/portal/institutions/uoa
