Η διατριβή παρουσιάζει όλη την προσπάθεια της κίνησης και επιχειρεί μέσα από ανάλυση και σχολιασμό των διεθνών και τοπικών πολιτικών εξελίξεων να ερμηνεύσει τους λόγους αποτυχίας της. Οι έως τώρα προσεγγίσεις αντιμετώπιζαν το ζήτημα αποσπασματικά και τοπικά. Όμως επρόκειτο για ένα πρόβλημα που ήταν μέρος του Ανατολικού Ζητήματος και άρα θα έπρεπε να ειδωθεί βάσει των διεθνών εξελίξεων και της πολιτικής των Μ. Δυνάμεων. Γι' αυτό και η διατριβή στηρίχθηκε κυρίως σε διπλωματικά αρχεία των υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας, ΗΠΑ (ένας παράγοντας που έως τώρα δεν είχε ερευνηθεί καθόλου), Μ. Βρετανίας και Γαλλίας. Από το πρωτοχρησιμοποιούμενο πρωτογενές υλικό και την ανασύνθεση των έως τώρα γνωστών στοιχείων προέκυψαν νέα στοιχεία, όπως η έντονη κινητικότητα που παρουσιάσθηκε στο ζήτημα το καλοκαίρι του 1917 με εμπλοκή της Ρωσίας και ο καίριος ρόλος των ΗΠΑ το 1919, που οδήγησαν σε νέα συμπεράσματα. Επιγραμματικά η κίνηση απέτυχε λόγω της απουσίας πολιτικής οργάνωσης και εμπειρίας της ηγεσίας των Ποντίων, της οικονομικής αδυναμίας και της πληθυσμιακής εξασθένησης τους μετά τη γενοκτονία και τους διωγμούς κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, της έλλειψης σαφούς στοχοθέτησης του αγώνα, καθώς προβάλλονταν αιτήματα από την ένωση με την Ελλάδα έως την ανεξαρτησία, της αδυναμίας εξασφάλισης βοήθειας από Μ. Δύναμη, της πολυδιάσπασης της κίνησης με τα διαφορετικά κέντρα που δημιουργήθηκαν και της σύγχυσης που αυτή προκαλούσε, της αργοπορημένης κινητοποίησης για το ζήτημα και της ανάλωσης της σε επιστολές διαμαρτυρίας, της έλλειψης λαϊκής βάσης της κίνησης και κατ' επέκταση της απουσίας ένοπλης εξέγερσης, της απροθυμίας συμμετοχής σε ένοπλο αγώνα (Ελληνική Μεραρχία Καυκάσου, Τάγμα Ποντίων), της εμμονής σε διογκωμένα πληθυσμιακά στοιχεία, της ανεδαφικής αισιοδοξίας μετά την ανακωχή του 1918 και του εφησυχασμού που αυτή προκάλεσε, της αμήχανης πολιτικής του Βενιζέλου που δεν διεκδίκησε εξαρχής τον Πόντο ή έστω την ανεξαρτησία του και των παλινωδιών της πολιτικής του, της εξαρχής αρνητικής στάσης των Μ. Δυνάμεων και τέλος λόγω της αδιάφορης και υπεροπτικής στάσης των Αρμενίων. Ωστόσο δεν μπορούν να θεωρηθούν οι προσπάθειες των Ποντίων απέλπιδες. Εγκλωβίστηκαν όμως σε ξεπερασμένες και ιδεαλιστικές αντιλήψεις για τη στάση των Μ. Δυνάμεων και δεν μπόρεσαν να αντιληφθούν τις αλλαγές που είχαν επέλθει. Ουσιαστικά το επιθυμητό θεωρήθηκε εφικτό και πραγματικότητα από τους Έλληνες αλλά και τους Αρμένιους γι' αυτό και απέτυχαν.
The thesis presents the whole effort of the movement and tries with the analysis of the international and topical developments to explain the reasons of the failure. The approaches of the issue until now faced the question topical. Nevertheless the problem was part of the Eastern Question and for that should be approached in a basis of the international developments and the policy of the Great Powers. For that reason the thesis is based on the archives of the foreign ministries of Greece, USA, Great Britain and France. From this material and the recomposition of the known elements arose new elements, as the strong mobility which be presented the summer of 1917 and the role of USA in the Conference of Paris at 1919, which leaded in new conclusions. Epigrammatically the movement failed because of the absence of political organization and experience from the part of the Greek Pontic leaders, the economical weakness and the population decline after the genocide and the persecutions, the lack of a clearly aim, the weakness to ensure help from a Great Power, the fragmentation of the movement with the differences centers which beestablished and the confusion which be created because of that, the belated mobilization for the question and the spending of this only on the protest letters, the absence of popular base and armed revolt, the persistence in population statistics, the unrealistic optimism after the armistice of 1918, the embarrassed policy of Venizelos who didn't claim Pontus, the negative attitude of the Great Powers from the beginning and the mindless and arrogant attitude of the Armenians. However the efforts of the Greek of Pontus cannot be regarded as hopeless. But they stay stick with old-fashioned ideas about the attitude of the Great Powers and they could not understand the changes which had done. Essentially the desirable is presumed possible from the Greeks of Pontus and for that reason they failed.
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ)
