INTRODUCTION: In the population with diabetes, fatigue is a common symptom that causes sufficient stress. Despite the fact that fatigue can appear in other medical conditions, its importance may be higher in people with diabetes since physicians working with patients suffering from diabetes, have highlighted the significant effect it has in these patients. Yet, there is inadequate research describing the seriousness of the problem. OBJECTIVES of this study were (a) the record of the characteristics of fatigue in patients with diabetic neuropathy, (B) to investigate the effects of chronic fatigue in patients with diabetes and diabetic neuropathy, (C) the translation and validation in the Greek language of psychometric scales that can be used by clinicians and psychologists involved in the treatment of diabetic patients and (D) the measurement of the characteristic of anxiety, depression and stress in order to study the relationship between fatigue and depression both in diabetic patients without DN, and patients with DN. MATERIAL AND METHODS: The investigation was part of the potential of the 2nd Propaedeutic University Clinic of the University Hospital "Attikon" , the pain Unit of the 2nd Dep. of Anesthesiology, University Hospital , Attikon and the Diabetes Center of the 3rd Pathology clinic of G.H. of Nicaea "St. Panteleimon". A questionnaire was used in order to assess demographic characteristics of the sample and its associated complications, and to record the laboratory examinations from patient records. Fatigue was measured with the Greek Multidimensional Fatigue Questionnaire (MFI 20), anxiety, depression and stress with the Greek Depression Anxiety Stress Scale (DASS-42), personality with the Life Orientation test-revised ( LOT-R), health-related quality of life with Short form (SF12), the effect of cohabitation with diabetes by measuring the level of subjective life satisfaction (SWLS) and the symptoms of diabetic neuropathy with Michigan Neuropathy Screening Instrument, (MNSI). The research strategy followed in the study was correlational and multivariate regression analysis was applied in the sample. Statistical analysis was performed using the statistical package SPSS 16. RESULTS: The sample consisted of 809 individuals. 394 (48.7%) was healthy population (HP), 272 (35.1%) diabetic patients (DP), from which 53 were diagnosed with diabetic peripheral neuropathy (DN), and 143 (17.7%) were patients with emotional disorder of anxiety or depression (EDAD). In the total questionnaire, both DP and the DN differed statistically significantly from the HP (MD = 12,9 _ 13,5 p = .000), while the DP had statistically significant difference from patients with EDAD (MD = 12.9 -13,5 p = .000). In the general fatigue scale the DP and DN differed significantly from the EDAD (MD = -3,2 - -2,6 p = .000), while on the scales of physical fatigue (MD = 3,4 _ 3,8 p =. 000), reduced activity (MD = 3,1 _ 3,3 p = .000), reduced motivation (MD = 4,1 _ 4,1 p = .000) and mental fatigue (MD = 1.8 _ 1,7 p = .000) both DP and DN differed significantly from the HP. Multivariate analysis, after adjustment for marital status, neuropathy, retinopathy, CKD, exercise, anxiety, optimism, life satisfaction, MCS12 score, WBCs and diabetic complications score showed that general fatigue was related with neuropathy treatment (beta=0.809, P=0.021), reduction in social activities (beta=0.564, P=0.007), total score of DASS (beta=-2.184, P=0.0001), depression (beta=10571, P=0.0001), PCS12 score(beta=1.158, P=0.001), HbA1c (beta=0.737, P=0.024) and MNSI score (beta=1.019, P=0.037). Multivariate analysis, showed that physical fatigue was related with comorbidity of depression (beta=0.358, P=0.004), optimism (beta=-0.312, P=0.029) and life satisfaction (beta=-0.426, P=0.001), reduced activity was related with income (beta=0.268, P=0.007), neuropathy (beta=0.446, P=0.029), retinopathy (beta=0.774, P=0.003), life satisfaction (beta=-0.819, P=0.0001) and diabetic complications score (beta=-0.992, P=0.001), reduced motivation was related with age (beta=0.570, P=0.0001), marital status (beta=-0.407, P=0.004), working status (beta=0.198, P=0.035), income (beta=-0.212, P=0.009), thyroid disease (beta=0.602, P=0.0001), chronic renal disease (beta=-0.308, P=0.001), stress (beta=0.277, P=0.028), anxiety (beta=-0.392, P=0.019) and WBC (beta=0.475, P=0.0001) and mental fatigue was related with sex (beta=0.523, P=0.001), retinopathy (beta=-2.848, P=0.0001), thyroid disease (beta=-0.257, P=0.031), coronary artery disease (beta=-3.081, P=0.0001), hypertension (beta=1.436, P=0.006), musculoskeletal disorders (beta=0.390, P=0.05), neuropathy treatment (beta=-0.796, P=0.004), reduction in social activities (beta=1.228, P=0.001), optimism (beta=-1.044, P=0.0001), HbA1c (beta=-1.044, P=0.007), MNSI (beta=0.663, P=0.005) and diabetic complications score (beta=3.621, P=0.0001). CONCLUSIONS: Fatigue differs significantly in patients with both diabetes and diabetic neuropathy from the healthy population. It is a global symptom relating to diabetic patients and is not independently associated with the existence of diabetic neuropathy but by the existence of diabetes mellitus. Patients with DN have higher levels of stress, anxiety and depressive symptoms than diabetic patients without additional DN. The multiple linear regression models for fatigue showed that fatigue in DN is a multivariable symptom with a psycho-medical base.
ΕΙΣΑΓΩΓΉ: Στον πληθυσμό με σακχαρώδη διαβήτη, η κόπωση αποτελεί ένα συχνό σύμπτωμα που προκαλεί υψηλό stress. Παρά το γεγονός ότι η κόπωση εμφανίζεται και σε άλλα νοσήματα, η σημασία της μπορεί να είναι μεγαλύτερη στα άτομα με διαβήτη καθώς οι γιατροί που εργάζονται με ασθενείς που πάσχουν από διαβήτη, έχουν επισημάνει τη σημαντική επίδραση που έχει η κόπωση στους ασθενείς αυτούς. Παρόλα αυτά, υπάρχει ανεπαρκής έρευνα που να περιγράφει τη σοβαρότητα του προβλήματος. ΣΚΟΠΟΣ της παρούσας μελέτης ήταν (Α) η καταγραφή των χαρακτηριστικών της κόπωσης στους ασθενείς με διαβητική νευροπάθεια, (Β) η διερεύνηση της επίδρασης της χρόνιας κόπωσης στους ασθενείς με διαβήτη και διαβητική νευροπάθεια, (Γ) η μεταφορά στην ελληνική γλώσσα και η στάθμιση κλιμάκων που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους κλινικούς γιατρούς και ψυχολόγους που ασχολούνται με την θεραπεία διαβητικών ασθενών και (Δ) η μέτρηση των χαρακτηριστικών άγχους, κατάθλιψης και stress για να μελετηθεί η συσχέτιση της κόπωσης με την υπάρχουσα ή μη κατάθλιψη, τόσο στους διαβητικούς ασθενείς χωρίς ΔΝ, όσο και στους ασθενείς με ΔΝ. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ: Η διερεύνηση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της Β’ Προπ. Παθολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου «Αττικόν», της Μονάδας πόνου της Β Πανεπιστημιακής Κλινικής Αναισθησιολογίας και του Διαβητολογικού Κέντρου της Γ Παθολογικής κλινικής του ΓΝ Νίκαιας «Αγ. Παντελεήμων». Χρησιμοποιήθηκαν ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής των δημογραφικών χαρακτηριστικών του δείγματος και των συνυπαρχουσών επιπλοκών καθώς και καταγραφή των εργαστηριακών εξετάσεων από τους φακέλους των ασθενών. Η κόπωση μετρήθηκε με το Ελληνικό Πολυδιάστατο Ερωτηματολόγιο Κόπωσης (Multidimensional Fatigue Inventory -MFI 20), το άγχος, η κατάθλιψη και το stress με το Ελληνικό Ερωτηματολόγιο Μέτρησης της κατάθλιψης του άγχους και του stress (Depression Anxiety Stress Scale- DASS-42), η προσωπικότητα με το τεστ προσανατολισμού για τη ζωή (Life Orientation test-revised - LOT-R), η σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα της ζωής με την Επισκόπηση της υγείας 12 ερωτήσεων (SF12), η επίδραση της συμβίωσης με το διαβήτη με την κλίμακα υποκειμενικής μέτρησης της ικανοποίησης από τη ζωή (SWLS) και η συμπτωματολογία της διαβητικής νευροπάθειας με την κλίμακα ελέγχου συμπτωμάτων διαβητικής νευροπάθειας (Michigan Neuropathy Screening Instrument, MNSI). Η ερευνητική στρατηγική που ακολουθήθηκε στη μελέτη ήταν η συναφειακή και πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της συσχέτισης και την εφαρμογή πολυπαραγοντικής ανάλυσης παλινδρόμησης. Η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS 16. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 809 άτομα. 394 (48,7%) ήταν υγιής πληθυσμός (ΥΠ), 272 (35,1%) διαβητικοί ασθενείς (ΔΑ) από τους οποίους οι 53 είχαν διαγνωσμένη περιφερική διαβητική νευροπάθεια (ΔΝ), και 143 (17,7%) ήταν ασθενείς με συναισθηματική διαταραχή άγχους η κατάθλιψης (ΣΔΑΚ). Στο σύνολο του ερωτηματολογίου τόσο οι ΔΑ όσο και με την ΠΔΝ διέφεραν στατιστικά σημαντικά από τον ΥΠ (MD=12,9 και 13,5 p=.000), ενώ οι ΔΑ είχαν στατιστικά σημαντική διαφορά και από τους ασθενείς με ΣΔΑΚ (MD=12,9 και 13,5 p=.000). Στην κλίμακα γενικής κόπωσης οι ΔΑ και ΔΝ διέφεραν στατιστικά σημαντικά από τους ΣΔΑΚ (MD=-3,2 και -2,6 p=.000), ενώ στις κλίμακες σωματικής κόπωσης (MD=3,4 και 3,8 p=.000), μειωμένης δραστηριότητας (MD=3,1 και 3,3 p=.000), μειωμένης κινητοποίησης (MD=4,1 και 4,1 p=.000) και πνευματικής κόπωσης (MD=1.8 και 1,7 p=.000) και οι ΔΑ και οι ΔΝ διέφεραν στατιστικά σημαντικά από τον ΥΠ. Η πολυπαραγοντική ανάλυση, έδειξε ότι η γενική κόπωση σχετίζεται με τη θεραπεία νευροπάθειας (β = 0,809, p = 0,021), τη μείωση των κοινωνικών δραστηριοτήτων (β = 0,564, P = 0,007), τη συνολική βαθμολογία του DASS (β= -2,184, p = 0,0001), την κατάθλιψη (β = 10571, p = 0,0001), τη PCS12 (β = 1,158, P = 0,001),την HbA1c (β = 0,737, P = 0,024) και σκορ της MNSI (β = 1,019, P = 0,037). Η σωματική κόπωση σχετίζεται με τη συνοσηρότητα κατάθλιψης (β = 0,358, P = 0,004), την αισιοδοξία (β = -0,312, P = 0,029) και την υποκειμενική ικανοποίηση από τη ζωή (β = -0,426, p = 0,001). Η μειωμένη δραστηριότητα με το εισόδημα (β = 0,268, p = 0,007), την ΠΑΝ (β = 0,446, P = 0,029), την αμφιβληστροειδοπάθεια (β = 0,774, P = 0,003), την υποκειμενική ικανοποίηση από τη ζωή (β = -0,819, p = 0,0001) και το σκορ των διαβητικών επιπλοκών (β = -0,992, p = 0,001). Η μειωμένη κινητοποίηση με την ηλικία (β = 0,570, P = 0,0001), την οικογενειακή κατάσταση (β = -0,407, p = 0,004), την εργασιακή κατάσταση (β = 0,198, P = 0,035), το εισόδημα (β = -0,212, p = 0,009),την ύπαρξη υποθυρεοειδισμού (β = 0,602, P = 0,0001), τη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (β = -0,308, p = 0,001), το stress (β = 0,277, P = 0,028), το άγχος (β= -0,392, p = 0,019) και τα λευκά αιμοσφαίρια (β = 0,475, P = 0,0001) και η πνευματική κόπωση, με το φύλο (β = 0,523, P = 0,001), την αμφιβληστροειδοπάθεια (β= -2,848, p = 0,0001) , τον υποθυρεοειδισμό (β = -0,257, p = 0,031), την καρδιαγγειακή νόσο (β = -3,081, p = 0,0001), την υπέρταση (β = 1,436, P = 0,006), τις μυοσκελετικές παθήσεις (β = 0,390, P = 0,05), τη θεραπεία νευροπάθειας (β = -0,796, p = 0,004), τη μείωση των κοινωνικών δραστηριοτήτων (β = 1,228, P = 0,001), την αισιοδοξία (β = -1,044, p = 0,0001),τη HbA1c (β = -1,044, P = 0,007 ), το σκορ της MNSI (β = 0,663, P = 0,005) και το σκορ των διαβητικών επιπλοκών (β = 3,621, P = 0,0001). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η κόπωση διαφέρει στατιστικά σημαντικά τόσο στους ασθενείς με διαβήτη όσο και διαβητική νευροπάθεια από τον υγιή πληθυσμό. H κόπωση είναι ένα συνολικό σύμπτωμα που αφορά τους διαβητικούς ασθενείς και δεν σχετίζεται ανεξάρτητα με την ύπαρξη της διαβητικής νευροπάθειας αλλά από την ύπαρξη του σακχαρώδους διαβήτη. Οι ασθενείς με ΔΝ έχουν υψηλότερα επίπεδα στρες, άγχους και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας από τους διαβητικούς ασθενείς που δεν έχουν επιπλέον και ΔΝ. Τα μοντέλα πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης για την κόπωση έδειξαν πως η κόπωση στη ΔΝ είναι ένα πολυπαραγοντικό σύμπτωμα που έχει βάση ψυχο-ιατρική.
