ΕισαγωγήΕίναι ευρέως αποδεκτό ότι η καινοτομία είναι κρίσιμης σημασίας για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη των επιχειρήσεων, των κλάδων και των χωρών, όχι μόνο στις προηγμένες οικονομίες, αλλά και στις αναδυόμενες. Η καινοτομία μπορεί να είναι μια πολύ καλή στρατηγική για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων και της δημιουργίας δραστηριοτήτων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας (OECD 2007, 2010aκαι 2010b, Buesa et al., 2010). Η καινοτομία ενισχύει την ανταγωνιστικότητά των επιχειρήσεων, οδηγώντας στη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων τους και στην υιοθέτηση δραστηριοτήτων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Για τους λόγους αυτούς, ο προσδιορισμός των παραγόντων που επηρεάζουν την απόδοση της καινοτομίας των επιχειρήσεων, που συχνά αναφέρονται ως «καθοριστικοί παράγοντες της καινοτομίας», υπήρξε ένα κρίσιμο ερευνητικό ερώτημα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εκτεταμένη έρευνα έχει διεξαχθεί τα τελευταία τριάντα χρόνια, η οποία αποκάλυψε μία σειρά από καθοριστικούς παράγοντες της καινοτομίας (Cohen and Levin (1989), Cohen (1995), Kleinknecht (1996), Raymond et al. (2004), Wan et al. (2005), Van Beers et al. (2008) and Buesa et al. (2010)). Από τις μελέτες αυτές συνάγεται το συμπέρασμα ότι η προσδοκία υψηλότερης ζήτησης, το είδος και η ένταση του ανταγωνισμού, η διάρθρωση της αγοράς, οι παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή της γνώσης (όπως είναι οι τεχνολογικές δυνατότητες και η δυνατότητα αποκόμισης οικονομικών οφελών) και το μέγεθος της επιχείρησης είναι οι κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες της καινοτομικής δραστηριότητας της επιχείρησης. Από την άλλη πλευρά, πέρα από αυτούς τους «κλασσικούς καθοριστικούς παράγοντες» της καινοτομίας, υπάρχει εκτεταμένη θεωρητική βιβλιογραφία σχετικά με τις δυνατότητες των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) να οδηγούν όχι μόνο στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, αλλά και σε σημαντικές καινοτομίες στις επιχειρήσεις, όσον αφορά στις διαδικασίες, τα προϊόντα και στις υπηρεσίες τους (Brynjolfsson and Hitt, 2000; Bresnahanetal, 2002; Champy, 2002; Avgerou, 2003; Brynjolfsson and Saunders, 2010; Brynjolfsson, 2011). Από την άλλη πλευρά, υπάρχει σημαντική θεωρητική βιβλιογραφία (π.χ. Amit and Zott, 2001; Zwass, 2003; Wu and Hisa, 2008; Wirtz et al., 2010), η οποία υποστηρίζει ότι δεν είναι μόνο οι «κλασικές» ΤΠΕ (που στοχεύουν κυρίως στην ανάπτυξη των εσωτερικών ΠΣ των επιχειρήσεων), αλλά και (σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό) οι τεχνολογίες του Διαδικτύου που έχουν μεγάλη δυναμική στην προώθηση της καινοτομίας.H περιορισμένη προηγούμενη εμπειρική έρευνα σχετικά με τον αντίκτυπο των ΤΠΕ στην καινοτομία τις θεωρεί ως μία ενιαία οντότητα, και δε διακρίνει μεταξύ των διαφορετικών υπαρχουσών μορφών τεχνολογικού και ανθρώπινου κεφαλαίου ΤΠΕ. Για το λόγο αυτό δεν παρέχει μια βάση στις επιχειρήσεις για μια «επιλεκτική» προσέγγιση όσον αφορά στις επενδύσεις τους στις ΤΠΕ: για τη λήψη αποφάσεων όσον αφορά στις μορφές τεχνολογικού ή ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ στις οποίες θα πρέπει να επενδύσουν προκειμένου να μεγιστοποιηθεί οι θετικές επιδράσεις στην καινοτομία. Η παροχής μιας τέτοιας βάσης θα είναι πολύ χρήσιμη για την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα, καθώς θα επιτρέψει στις επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν στον υψηλότερο βαθμό τις ΤΠΕ ως καταλύτες και παράγοντες καινοτομίας.Σε αυτή την κατεύθυνση η παρούσα Διδακτορική Διατριβή παρουσιάζει μια εμπειρική μελέτη που διερευνά τις επιδράσεις των διαφορετικών μορφών τεχνολογικού και ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, όσον αφορά στο τεχνολογικό κεφάλαιο ΤΠΕ, εξετάζονται διαφορετικοί ευρέως χρησιμοποιούμενοι τύποι ΤΠΕ ως προς τη λειτουργικότητα καθώς και τη διαλειτουργικότητα. Όσον αφορά στο ανθρώπινο κεφάλαιο των ΤΠΕ, διερευνήθηκε εμπειρικά η επίδραση των διαφόρων μορφών αυτού στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών. Επιπλέον, προχωρήσαμε σε μια σύγκριση μεταξύ των παραπάνω μορφών τεχνολογικού και ανθρώπινου κεφαλαίου ΤΠΕ ως προς την επίδρασή τους στην καινοτομία, καθώς επίσης και με τους «κλασσικούς καθοριστικούς παράγοντες της καινοτομίας» (προσδοκία ζήτησης, ανταγωνισμός ως προς την τιμή και άλλους παράγοντες, συγκέντρωση της αγοράς, δραστηριότητες Έρευνας & Ανάπτυξης). Τέλος, γίνεται μια σύγκριση όσον αφορά στα παραπάνω μεταξύ δύο χωρών με διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και χρήσης των ΤΠΕ (Ελλάδα – Ελβετία).Εντοπισμός ερευνητικών κενών και αδυναμιών της υπάρχουσας βιβλιογραφίαςΕκτεταμένη θεωρητική έρευνα έχει πραγματοποιηθεί κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια, η οποία εξετάζει και αναλύει τη δυναμική των ΤΠΕ ως καταλύτη και παράγοντα καινοτομίας, τις πηγές της, τις μορφές και τις πιθανές επιδράσεις που έχει (Hammer, 1990; Hammer and Champy, 1993; Davenport, 1993; Bresnahan and Trajtenberg, 1995; Brynjolfsson and Hill, 2000; Bresnahan et al., 2002; Champy, 2002; Lyytinen and Rose, 2003; Avgerou, 2003; Lyytinen and Newman, 2008; Brynjolfsson and Saunders, 2010; Brynjolfsson, 2011). Η μελέτη της θεωρητικής βιβλιογραφίας σχετικά με την επίδραση των διαφόρων μορφών των ΤΠΕ στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αυτή μπορεί να χωριστεί σε δύο διαφορετικές κατηγορίες. Η πρώτη αφορά στην άμεση επίδραση των ΤΠΕ στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Η δεύτερη θεωρητική κατηγορία ασχολείται με τις έμμεσες επιδράσεις που προκύπτουν από την υιοθέτηση των διαφόρων μορφών των ΤΠΕ στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Επιπλέον, υπάρχει αρκετά σημαντική θεωρητική βιβλιογραφία που εξετάζει και αναλύει τη δυναμική καινοτομίας που προσφέρει το Διαδίκτυο. Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι το Ίντερνετ μπορεί να οδηγήσει σε ριζικές καινοτομίες στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων, προσφέροντας νέες προτάσεις αξίας και δημιουργώντας νέα επιχειρηματικά μοντέλα (Timmers, 1998; Afuah and Tucci 2001; Zwass, 2003; Wu and Hisa, 2004; Tavlaki and Loukis, 2005; Wu and Hisa, 2008; Chaffey, 2009; Wirtz et al., 2010).Ωστόσο, υπάρχει πολύ λιγότερη εμπειρική διερεύνηση της επίδρασης των ΤΠΕ σε καινοτομία των επιχειρήσεων, προκειμένου να διαπιστωθεί σε ποιο βαθμό επιβεβαιώνονται οι υψηλές προσδοκίες που διατυπώνονται από τη θεωρητική βιβλιογραφία. Όπως συνάγεται από τη μελέτη της περιορισμένης εμπειρικής βιβλιογραφίας (αναλυτική παρουσίαση αυτής στο υποκεφάλαιο 2.3), οι μελέτες αυτές αντιμετωπίζουν τις ΤΠΕ ως μια ενιαία και ομοιογενή οντότητα, χωρίς να εξετάζουν και να συγκρίνουν διαφορετικά είδη των ΤΠΕ ως προς την ικανότητά τους να οδηγούν σε καινοτομία, παρόλο που διαφέρουν σε διεισδυτικότητα και σε βαθμό επιρροής των διαδικασιών, προϊόντων και υπηρεσιών της επιχείρησης.Αυτές οι λίγες εμπειρικές μελέτες που εξετάζουν τη σχέση μεταξύ των ΤΠΕ και της καινοτομίας δεν κάνουν διάκριση μεταξύ των διαφόρων τύπων ΤΠΕ, δεδομένου ότι χρησιμοποιούν γενικά μέτρα των ΤΠΕ της επιχείρησης με επίκεντρο το τεχνολογικό κεφάλαιο των ΤΠΕ.Επίσης, δε λαμβάνουν υπόψη τον παράγοντα του ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ, παρά την ευρεία αναγνώριση της σημασίας αυτού για την ανταγωνιστικότητα και τις επιδόσεις των επιχειρήσεων.Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι περισσότερες από αυτές τις εμπειρικές έρευνες έχουν διεξαχθεί σε ένα μικρό αριθμό ανεπτυγμένων χωρών (κυρίως στη Γερμανία και τις ΗΠΑ), οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή διείσδυση των ΤΠΕ και πολύχρονη εμπειρία και ωριμότητα στην αποτελεσματική χρήση τους, και επίσης έχοντας υψηλότερα επίπεδα καινοτομικής δραστηριότητας.Τέλος, αυτές οι εμπειρικές μελέτες δεν προβαίνουν σε συγκρίσεις των ΤΠΕ με τους «κλασικούς καθοριστικούς παράγοντες» της καινοτομίας ως προς τις επιπτώσεις τους στην καινοτομική δραστηριότητα της επιχείρησης.Συνεισφορά της παρούσας διατριβήςΗ παρούσα Διδακτορική Διατριβή συνεισφέρει στην υπάρχουσα βιβλιογραφία συμπληρώνοντας τα κενά που προσδιορίστηκαν και αναφέρθηκαν προηγουμένως. Συγκεκριμένα:Εξετάζει διαφορετικές ευρέως χρησιμοποιούμενες μορφές ΤΠΕ όσον αφορά στη λειτουργικότητα καθώς και στη διαλειτουργικότητά τους, ως προς τις επιπτώσεις τους στην καινοτομική δραστηριότητα της επιχείρησης. Ειδικότερα:- Διερευνά εμπειρικά και συγκρίνει τις επιδράσεις των διαφόρων μορφών τεχνολογικού κεφαλαίου των ΤΠΕ, τόσο στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών όσο και διαδικασιών: εξετάζονται αφ’ ενός μεν διάφορες μορφές εσωτερικών ΠΣ (ERP, SCM, CRM, ΠΣ ενδοεπιχειρησιακής συνεργασίας), καθώς και μορφές ΠΣ προσανατολισμένες προς το εξωτερικό περιβάλλον (ΠΣ ηλεκτρονικών πωλήσεων και ΠΣ ηλεκτρονικών προμηθειών).- Παρουσιάζει μια εμπειρική διερεύνηση και σύγκριση των επιπτώσεων της διαλειτουργικότητας των ΠΣ (όσον αφορά στην εναρμόνισή τους με διαφορετικούς τύπους προτύπων) με την καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών. Συγκεκριμένα, η μελέτη αυτή εξετάζει τις επιπτώσεις από την υιοθέτηση τριών διαφορετικών βασικών τύπων προτύπων διαλειτουργικότητας ΠΣ (Industrial, XML – horizontal και Proprietary) για την ανταλλαγή δεδομένων με τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις (προμηθευτές, συνεργάτες, πελάτες) στην επίδοση της καινοτομίας της επιχείρησης.Εξετάζει εμπειρικά και συγκρίνει την επίδραση των διαφόρων μορφών του ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών. Συγκεκριμένα, ερευνά την επίδραση πέντε σημαντικών διαστάσεων του ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ σε επίπεδο επιχείρησης (οργανωτική δομή των ΤΠΕ, προσωπικό ΤΠΕ, δεξιότητες ΤΠΕ, στρατηγική ΤΠΕ, διαδικασίες ΤΠΕ) στην επίδοση καινοτομίας της επιχείρησης, όσον αφορά τόσο στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών όσο και στην καινοτομία δραστηριοτήτων.Προχωρά στη σύγκριση των παραπάνω ως προς την επίδρασή τους στην καινοτομία, καθώς επίσης και σε σύγκριση με τους «κλασικούς καθοριστικούς παράγοντες» της καινοτομίας (προσδοκία ζήτησης, ανταγωνισμός όσον αφορά στην τιμή και άλλους παράγοντες, συγκέντρωση της αγοράς, δραστηριότητες Έρευνας & Ανάπτυξης).Και τέλος, γίνεται μια σύγκριση μεταξύ δύο χωρών με διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και χρήσης ΤΠΕ (Ελλάδα – Ελβετία) όσον αφορά στα παραπάνω. Λαμβάνοντας υπόψη ότι, όπως συμπεραίνεται από τη βιβλιογραφία, το εθνικό περιβάλλον (national context) μπορεί να επηρεάσει την υιοθέτηση και χρήση των ΤΠΕ (π.χ. Hofstede and Hofstede, 2005; Leidner and Kayworth, 2006; Ali and Brooks, 2008), καθώς επίσης και την καινοτομική δραστηριότητα (π.χ. Shane, 1993; Williams and McGuire, 2005; Kaasa and Vadi, 2010), είναι απαραίτητο να διερευνηθούν οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων ΤΠΕ και της καινοτομίας σε διάφορα εθνικά πλαίσια (με διάφορα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης, διείσδυση των ΤΠΕ και καινοτομίας).Για τους σκοπούς της παρούσας ερευνητικής μελέτης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από τέσσερις διαφορετικές πηγές. Η πρώτη πηγή δεδομένων για την παρούσα μελέτη συλλέχθηκε μέσω της έρευνας «e-Business Survey 2006» που διεξήχθη από την European e-Business Market W@tch (www.ebusiness-watch.org), η οποία αποτελεί έναν αναγνωρισμένο οργανισμό – ερευνών, υποστηριζόμενο από τη Γενική Διεύθυνση Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Από αυτή την έρευνα συλλέχθηκαν δεδομένα από 14.065 Ευρωπαϊκές εταιρείες από 29 χώρες και 10 κλάδους. Η δεύτερη πηγή δεδομένων συλλέχθηκε μέσω της έρευνας «e-Business Survey 2009», πάλι από τη European e-Business Market W@tch. Η μελέτη αυτή περιλαμβάνει δεδομένα από 676 Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις από 10 χώρες και 3 κλάδους. Η τρίτη πηγή δεδομένων συλλέχθηκε μέσω έρευνας σε 271 Ελληνικές επιχειρήσεις από 27 διαφορετικούς κλάδους (που περιλαμβάνουν τη μεταποίηση, τις κατασκευές και τις υπηρεσίες), σε συνεργασία με την εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων ICAP Α.Ε. Η τέταρτη και τελευταία πηγή δεδομένων συλλέχθηκε χρησιμοποιώντας το ίδιο ερωτηματολόγιο με την προηγούμενη Ελληνική έρευνα, κατά την ίδια περίοδο, στην Ελβετία. Αυτή η μελέτη περιλαμβάνει δεδομένα από 1.591 εταιρείες από τον κλάδο της βιομηχανίας και των υπηρεσιών.Για τον έλεγχο των ερευνητικών υποθέσεων της Διατριβής έχουν εκτιμηθεί μοντέλα Λογιστικής Παλινδρόμησης, η οποία είναι η πλέον κατάλληλη μέθοδος εκτίμησης, όπως προτείνεται από τη σχετική διεθνή βιβλιογραφία, όταν η εξαρτημένη μεταβλητή είναι δυαδική (Gujarati, 2008).Ευρήματα και συμπεράσματαΤα κύρια ευρήματα και συμπεράσματα της Διδακτορικής Διατριβής μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα (τα οποία παρουσιάζονται λεπτομερώς στα επόμενα κεφάλαια):-Όσον αφορά στη μελέτη των διαφόρων μορφών του τεχνολογικού κεφαλαίου των ΤΠΕ ως προς τη λειτουργικότητα στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων (διάφορες μορφές εσωτερικών και εξωτερικών ΠΣ) προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα:-Αναφορικά με τα Ευρωπαϊκά σύνολα δεδομένων, οι έξι εξεταζόμενοι τύποι τεχνολογικού κεφαλαίου ΤΠΕ (ERP, CRM, SCM, ΠΣ ενδοεπιχειρησιακής συνεργασίας, ΠΣ ηλεκτρονικών πωλήσεων, ΠΣ ηλεκτρονικών προμηθειών) έχουν στατιστικά σημαντικές θετικές επιδράσεις στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών, αλλά διαφέρουν τα μεγέθη των επιδράσεών τους. Κατά συνέπεια, οι σχετικές μελλοντικές εμπειρικές μελέτες επιπτώσεων των ΤΠΕ στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων είναι απαραίτητο να διακρίνουν μεταξύ διαφόρων τύπων ΠΣ .-Μερικές από τις παραπάνω επιπτώσεις είναι τόσο ισχυρές, ώστε υπερβαίνουν αυτές των παραδοσιακών παραγόντων της καινοτομίας.oΗ σχετική σημασία των διαφόρων μορφών του τεχνολογικού κεφαλαίου ΤΠΕ για την καινοτομία διαφέρει μεταξύ των καινοτομιών προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών, και επίσης επηρεάζεται έντονα από το κλαδικό και εθνικό περιβάλλον.-Όσον αφορά στα αποτελέσματα από την Ελβετική έρευνα, τα ΠΣ ηλεκτρονικών πωλήσεων φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών όσο και διαδικασιών, ενώ τα εσωτερικά ΠΣ και τα ΠΣ ηλεκτρονικών προμηθειών έχουν θετικό αντίκτυπο μόνο στην καινοτομία διαδικασιών.-Στο δυσμενές και εχθρικό για την καινοτομία (innovation averse) Ελληνικό περιβάλλον, οι «κλασσικοί καθοριστικοί παράγοντες» της καινοτομίας έχουν περιορισμένο αντίκτυπο στις καινοτομίες των επιχειρήσεων, ενώ οι ΤΠΕ φαίνεται να είναι ένας ισχυρός παράγοντας καινοτομίας. Οι Ελληνικές επιχειρήσεις δεν ανταποκρίνονται στον υψηλό ανταγωνισμό ή την προσδοκία της ζήτησης με καινοτομίες στις διαδικασίες τους, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Αντίθετα, οι Ελβετικές και Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται από ένα ευρύτερο και περισσότερο ισορροπημένο σύνολο εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων καινοτομίας.Όσον αφορά στη μελέτη της επίδρασης στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων διαφόρων μορφών του τεχνολογικού κεφαλαίου ΤΠΕ ως προς τη διαλειτουργικότητα (χρήση διαφόρων προτύπων διαλειτουργικότητας ΠΣ) προκύπτουν τα παρακάτω:-Η διαλειτουργικότητα ΠΣ εν γένει, και συγκεκριμένα, η υιοθέτηση των Industry – Specific, XML – Horizontal και Proprietary προτύπων στις τεχνολογικές υποδομές των επιχειρήσεων για την επίτευξη διαλειτουργικότητας με αυτές των συνεργαζόμενων επιχειρήσεων (π.χ. πελάτες, προμηθευτές, συνεργάτες) έχει θετικές επιπτώσεις τόσο στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών όσο και στην καινοτομία διαδικασιών. Η υιοθέτηση των προτύπων διαλειτουργικότητας ΠΣ, δεδομένου ότι διευκολύνει την επικοινωνία και ανταλλαγή δεδομένων/γνώσης με τους πελάτες, τους προμηθευτές και τους επιχειρηματικούς εταίρους, μπορεί να προωθήσει την καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών.-Ο βαθμός ανάπτυξης της διαλειτουργικότητας των ΠΣ της επιχείρησης έχει ισχυρό θετικό αντίκτυπο στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών, ο οποίος είναι λίγο μικρότερος από την επίδραση του βαθμού ανάπτυξης των εσωτερικών ΠΣ, αλλά υψηλότερος από το βαθμό ανάπτυξης των ΠΣ ηλεκτρονικών πωλήσεων, καθώς επίσης και σημαντικών «παραδοσιακών παραγόντων της καινοτομίας» (δραστηριότητα Έρευνας & Ανάπτυξης, ανταγωνισμός, ανθρώπινο κεφάλαιο). Αυτό είναι πολύ σημαντικό, αν λάβουμε υπόψη ότι τα εσωτερικά ΠΣ και τα ΠΣ ηλεκτρονικών πωλήσεων αναγνωρίζονται ευρέως ως οι κύριοι καθοριστικοί παράγοντες για την έκταση των επιχειρηματικών οφελών που προσδίδουν οι ΤΠΕ, και τη σχετική αξία τους, σε επίπεδο επιχείρησης.-Από τη σύγκριση μεταξύ των επιδράσεων των τριών εξεταζόμενων κατηγοριών προτύπων διαλειτουργικότητας προέκυψε ότι η υιοθέτηση των XML – Horizontal και Industry – Specific προτύπων έχει τη μεγαλύτερη θετική επίδραση στην καινοτομία των προϊόντων/υπηρεσιών των επιχειρήσεων, ενώ τα Proprietary πρότυπα έχουν χαμηλότερη.-Σε μια γενική σύγκριση μεταξύ όλων των εξεταζόμενων συστημάτων ΤΠΕ σχετικά με την καινοτομική δραστηριότητα των διαδικασιών της επιχείρησης, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο βαθμός ανάπτυξης της διαλειτουργικότητας των ΠΣ της επιχείρησης έχει επίσης θετική επίδραση στην καινοτομία των διαδικασιών, η οποία είναι χαμηλότερη από την επίδραση των εσωτερικών ΠΣ, αλλά υψηλότερη από τις επιπτώσεις των ΠΣ ηλεκτρονικών πωλήσεων, καθώς επίσης και των εξεταζόμενων «παραδοσιακών παραγόντων της καινοτομίας» (δραστηριότητα Έρευνας & Ανάπτυξης, ανταγωνισμός).-Από τη σύγκριση μεταξύ των τριών εξεταζόμενων κατηγοριών προτύπων διαλειτουργικότητας, προέκυψε ότι τα XML – Horizontal και τα Industry – Specific πρότυπα έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στην καινοτομία διαδικασιών των επιχειρήσεων, ενώ τα Proprietary πρότυπα έχουν χαμηλότερη επίδραση.Όσον αφορά στη μελέτη της επίδρασης των διαφόρων μορφών του ανθρωπίνου κεφαλαίου των ΤΠΕ στην καινοτομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων προκύπτουν τα παρακάτω:-Τα αποτελέσματα αυτού του μέρους της έρευνας δείχνουν τη σημασία της επένδυσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο ΤΠΕ ως παράγοντα της καινοτομίας. Υποδεικνύουν ότι οι μελλοντικές έρευνες σχετικά με την επίδραση των ΤΠΕ στην καινοτομία δε θα πρέπει πλέον να παραμελούν το ανθρώπινο κεφαλαίο ΤΠΕ, αλλά να λαμβάνουν υπόψη διάφορα είδη τόσο του τεχνολογικού όσο και του ανθρωπίνου κεφαλαίου ΤΠΕ. Συμπεραίνεται ότι η επένδυση των επιχειρήσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο των ΤΠΕ είναι εξίσου σημαντική όσο και εκείνη σε τεχνολογικό κεφάλαιο των ΤΠΕ όσον αφορά στη θετική επίδραση στην καινοτομία.-Από τα αποτελέσματα της Ελληνικής έρευνας προκύπτει το συμπέρασμα ότι στο δυσμενές για την καινοτομία Ελληνικό εθνικό περιβάλλον οι εξεταζόμενοι «κλασσικοί παράγοντες» της καινοτομίας έχουν πολύ χαμηλή επίπτωση στις καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων. Αντίθετα, τόσο το τεχνολογικό κεφάλαιο των ΤΠΕ, όσο και οι πέντε από τις έξι εξεταζόμενες συνιστώσες του ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ (το προσωπικό ΤΠΕ, η κατάρτιση στις ΤΠΕ του προσωπικού ΤΠΕ και των απλών χρηστών, ο στρατηγικός σχεδιασμός ΤΠΕ με βάση τη συνολική στρατηγική σχεδίαση της επιχείρησης, η ύπαρξη του Service Level Management (διαχείριση επιπέδου υπηρεσιών)) έχουν θετική επίδραση στην καινοτομία τόσο των προϊόντων/υπηρεσιών όσο και των διαδικασιών. Οι επιδράσεις των 5 από τις 6 εξεταζόμενων μεταβλητών του ανθρωπίνου κεφαλαίου των ΤΠΕ στην καινοτομία είναι εξίσου – ή και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα περισσότερο – σημαντικές από το βαθμό ανάπτυξης των εσωτερικών και εξωτερικών ΠΣ της επιχείρησης.-Όσον αφορά στα Ευρωπαϊκά αποτελέσματα (που εξάγονται από την πρώτη πηγή δεδομένων), προκύπτει το συμπέρασμα ότι τόσο η παροχή κατάρτισης στις ΤΠΕ στο προσωπικό όσο και η απασχόληση προσωπικού ΤΠΕ έχουν θετική επίδραση στην καινοτομία προϊόντων/υπηρεσιών και διαδικασιών. Ωστόσο, (σε αντίθεση με τα Ελληνικά αποτελέσματα) οι κύριες μεταβλητές τεχνολογικού κεφαλαίου των ΤΠΕ (ανάπτυξη των εσωτερικών ΠΣ) είναι πολύ σημαντικότερες από ό,τι οι μεταβλητές ανθρώπινου κεφαλαίου των ΤΠΕ για την καινοτομία. Αυτό δείχνει ότι, σε εθνικά πλαίσια τα οποία χαρακτηρίζονται από χαμηλότερο επίπεδο οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, η σπουδαιότητα του προσωπικού ΤΠΕ και της κατάρτισης στις ΤΠΕ για την καινοτομία είναι μεγαλύτερη από ό,τι στις περισσότερο προηγμένες χώρες, αφού στην πρώτη περίπτωση υπάρχει ένα χαμηλότερο επίπεδο ενημέρωσης και δεξιοτήτων αναφορικά με τις ΤΠΕ, και επίσης, παράδοσης και τάσης για καινοτομία.-Τέλος, με βάση τη δεύτερη Ευρωπαϊκή πηγή δεδομένων προκύπτει το συμπέρασμα ότι, από τις τρεις μορφές του ανθρώπινου κεφαλαίου ΤΠΕ που εξετάστηκαν, το προσωπικό των ΤΠΕ που έχει παρακολουθήσει πιστοποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα (όπως αυτά που οργανώνονται από διεθνούς κύρους εταιρείες ΤΠΕ) έχει την ισχυρότερη θετική επίδραση στην καινοτομία. Ακολουθείται από προσωπικό ΤΠΕ το οποίο έχει πτυχίο Πανεπιστημίου ή Κολεγίου, και τέλος, από προσωπικό ΤΠΕ που έχει λάβει σχετική επαγγελματική κατάρτιση.
IntroductionIt is widely recognized that innovation is of critical importance for the competitiveness and growth of firms, sectors and countries, not only in advanced economies, but also in the emerging ones as well. Innovation can be a very good strategy to enhance competitiveness, diversify activities and move towards higher value added activities (OECD 2007, 2010a and 2010b, Buesa et al, 2010). Innovation boosts firms’ competiveness, enabling them to diversify their activities and move towards higher added value activities. For these reasons the identification of factors affecting the innovation performance of firms, often referred to as ‘determinants of innovation’, has been a critical research question for long time. Extensive research has been conducted in the last thirty years, which has revealed several innovation determinants (Cohen and Levin (1989), Cohen (1995), Kleinknecht (1996), Raymond et al. (2004), Wan et al. (2005), Van Beers et al (2008) and Buesa et al. (2010)). From these studies it has been concluded that demand expectations, type and intensity of competition, market structure, factors affecting the production of knowledge (such as technological opportunities and appropriability) and firm size are the main determinants of firm’s innovation activity. On the other hand, beyond these ‘classical’ innovation determinants, there has been extensive theoretical literature concerning the potential of Information and Communication Technologies (ICT) to drive not only efficiency improvements but also significant innovations in firms’ processes, products and services (Brynjolfsson and Hitt, 2000; Bresnahan et al, 2002; Champy, 2002; Avgerou, 2003; Brynjolfsson and Saunders, 2010; Brynjolfsson, 2011). On the other hand, there is considerable theoretical literature (e.g. Amit and Zott, 2001; Zwass, 2003; Wu and Hisa, 2008; Wirtz et al., 2010), which argues that it is not only the ‘classical’ ICT (aiming mainly at the development of internal IS of firms), but also the Internet technologies as well (and to a much larger extent) that have a big potential for driving innovation.Τhe limited previous empirical research on the impact of ICT on innovation views the former as a single and homogeneous entity, does not discriminate between the existing different types of Hard and Soft ICT Capital. Therefore it does not provide a basis to firms for a ‘selective’ approach to their ICT investment: for deciding on which Hard or Soft aspects of ICT they should invest in order to maximize the innovation drive and facilitation it provides. Providing such a basis will be quite beneficial for the economy and the society in general, as it will allow firms to increase the exploitation of the innovation potential of ICT. In this direction this Ph.D. Dissertation presents an empirical study investigating the effects of different forms of Hard and Soft ICT Capital on firms’ innovation activity. In particular, as far as the Hard ICT Capital is concerned, different widely used types of enterprise ICT, from a functionality as well as interoperability perspective are examined. Concerning the Soft ICT Capital, the impact of different forms on product and process innovation is empirically investigated. Moreover, it proceeds to a comparison among the above as to their effect on innovation, and also with ‘classical’ innovation determinants (demand expectation, price and non-price competition, market concentration and R&D activity). Finally, a comparison is made between two countries with different levels of economic development and ICT use (Greece – Switzerland).Literature review and research gapsThere have been extensive theoretical research in the last twenty years which examines and analyses the innovation potential of ICT, its sources, forms and possible impacts (Hammer, 1990; Hammer and Champy, 1993; Davenport, 1993; Bresnahan and Trajtenberg, 1995; Brynjolfsson and Hill, 2000; Bresnahan et al., 2002; Champy, 2002; Lyytinen and Rose, 2003; Avgerou, 2003; Lyytinen and Newman, 2008; Brynjolfsson and Saunders, 2010; Brynjolfsson, 2011). The study of the literature regarding the impact of various forms of ICT on firms’ innovation activity, led to the conclusion that the relevant theoretical literature can be divided in two distinct streams. The first has to do with the direct effect of ICT on firm’s innovation activity, basically on products/services and processes innovation. The second theoretical research stream deals with the indirect effects deriving from the adoption of different forms of ICT on firms’ innovation activity. Moreover, there is also quite significant theoretical literature examining and analyzing the innovation potential offered by the Internet, referring that it can enable dramatic innovations in the way firms do business, and new value propositions and business models (Timmers, 1998; Afuah and Tucci 2001; Zwass, 2003; Wu and Hisa, 2004; Tavlaki and Loukis, 2005; Wu and Hisa, 2008; Chaffey, 2009; Wirtz et al., 2010).However, there has been much less empirical investigation of the potential of ICT to drive innovation, in order to find out to what extend the high expectations of this theoretical literature are realized. As concluded from the review of the limited empirical literature (in Chapter 2, section 2.3), these studies view ICT as a single and homogeneous entity and do not examine and compare different types of ICT as to their capacity to drive innovation, though they differ in pervasiveness in the firm and the degree of influence on its processes, products and services. These few empirical firm – level studies of the relation between ICT and innovation do not discriminate among different types of IS, since they use overall measures of firm’s ICT focusing on the ‘Hard’ dimensions of ICT. Also, they neglect the ‘Soft’ dimensions of ICT at firm level, despite the wide recognition of their importance to firms’ competitiveness and performance. Moreover, it should be noted that most of these few empirical investigations have been conducted in a small number of highly developed countries (mainly in Germany and USA), which are characterized by high penetration of ICT and long experience and maturity in using them effectively, and also higher levels of innovation.Finally, these empirical studies do not proceed to comparisons of ICT with the ‘classical’ innovation determinants as to their impact on firm’s innovation activity. Contribution of the present researchThe present Ph.D. Dissertation contributes to the existing literature by fulfilling the gaps that have been identified and mentioned in the previous section. In particular:It examines different widely used types of enterprise ICT, from a functionality as well as interoperability perspective, as to their impact on firm’s innovation activity. In particular:-It investigates empirically and compares the effects of different IS forms of Hard ICT Capital, on both product and process innovation: internal IS (ERP, SCM, CRM, Internal Collaboration IS) as well as the external environment oriented IS (e-Sales IS and e-Procurement IS).-It presents an empirical investigation and comparison of the effects of IS Interoperability (examining compliance with different types of standards) on product and process innovation. More specifically, this study focuses on the effects of the adoption of three different fundamental types of IS Interoperability standards (Industrial, XML – Horizontal and Proprietary) for exchanging data with cooperating firms (suppliers, business partners, customers) on firm’s innovation performance.It examines empirically and compares the impact of different forms of Soft ICT Capital on product and process innovation. In particular, it investigates the effect of five important Soft dimensions of ICT on firm level (ICT organizational structure, personnel, skills, strategy, processes) on firm’s innovation performance, concerning both products/services and processes innovation.Proceeds to a comparison among the above as to their effect on innovation, and also with ‘classical’ innovation determinants (demand expectation, price and non-price competition, market concentration, R&D).And finally, a comparison is made between two countries with different levels of economic development and ICT use (Greece – Switzerland). Taking into account that, as concluded from previous research, the national context can influence the adoption and the use of ICT (e.g. Hofstede and Hofstede, 2005; Leidner and Kayworth, 2006; Ali and Brooks, 2008), and also innovation activity (e.g. Shane, 1993; Williams and McGuire, 2005; Kaasa and Vadi, 2010), it is necessary to investigate the relations between different ICT and innovation in various national contexts (with various levels of economic development, ICT penetration and innovation). For all the above empirical investigations, data were collected through four different sources. The first data source for the present study was collected in the 'e-Business Survey 2006’, which was conducted by the European e-Business Market W@tch (www.ebusiness-watch.org), an observatory organization supported by the European Commission. This study includes 14.065 European firms from 29 countries from 10 sectors. The second dataset was collected in the 'e-Business Survey 2009’ again by the European e-Business Market W@tch. This study includes 676 European firms from 10 countries from 3 sectors. The third dataset was collected through a survey of 271 Greek firms from 27 different industry sectors (covering manufacturing, construction and services), in cooperation with ICAP S.A., one of the largest business information and consulting companies in Greece. The fourth and final dataset was collected using the same questionnaire as the previous dataset, in the same period in Switzerland. This study includes 1.591 firms from industry and services. Our research hypotheses have been tested through LOGIT estimation (logistic regression), which is the most appropriate estimation method, as recommended by the relevant econometric literature, if the dependent variable is binary (Gujarati, 2008).Findings and conclusionsThis Ph.D. Dissertation contributes to filling the abovementioned important research gaps. In particular:It examines different widely used types of enterprise ICT, from a functionality as well as interoperability perspective, as to their impact on firm’s innovation activity. In particular:-It investigates empirically and compares the effects of different forms of Hard ICT Capital on both Product and Process Innovation: Internal IS (ERP, SCM, CRM, Internal Collaboration IS) as well as the external environment oriented IS (e-Sales IS and e-Procurement IS).-It presents an empirical investigation and comparison of the effects of IS Interoperability (examining compliance with different types of standards) on Product and Process Innovation. More specifically, this study focuses on the effects of the adoption of three different fundamental types of IS Interoperability standards (industrial, horizontal and proprietary ones) for exchanging data with cooperating firms (suppliers, business partners, customers) on firm’s innovation performance.It examines empirically and compares the impact of different forms of Soft ICT Capital on Product and Process Innovation. In particular, it investigates the effect of five important soft dimensions of ICT on firm level (ICT organizational structure, personnel, skills, strategy, processes) on firm’s innovation performance, concerning both products/services and processes innovation.Proceeds to a comparison among the above as to their effect on innovation, and also with ‘classical’ innovation determinants (demand expectation, price and non-price competition, market concentration, R&D).And finally, a comparison is made between two countries with different levels of economic development and ICT use (Greece – Switzerland). Taking into account that, as concluded from previous research, the national context can influence the adoption and the use of ICT (e.g. Hofstede and Hofstede, 2005; Leidner and Kayworth, 2006; Ali and Brooks, 2008), and also innovation activity (e.g. Shane, 1993; Williams and McGuire, 2005; Kaasa and Vadi, 2010), it is necessary to investigate the relations between different ICT and innovation in various national contexts (with various levels of economic development, ICT penetration and innovation). The main findings and conclusions are:Regarding the study of the effects on firms’ innovation activity of different forms of Hard ICT, as to their functionality:-As far as the European datasets are concerned, the examined six types of Hard ICT Capital (ERP, CRM, SCM, Internal Collaboration IS, e-Sales, e-Procurement) all have statistically significant positive effects on product and process innovation, but of different magnitudes; so future empirical studies on the effects of ICT on innovation should discriminate between different types of IS.-Some of these effects are so strong that exceed the ones of traditional innovation factors. -The relative importance of different forms of Hard ICT Capital for innovation differs between product/service and process innovation, and is also strongly influenced by sectoral and national context.oAs far as the Swiss results are concerned, e-Sales IS seem to play an important role for both process and product innovation, while Internal IS and e-Procurement have a positive impact only on process innovation.-In the Greek innovation averse environment, ‘classical’ innovation determinants have limited impact on firms’ innovation, but ICT seems to be a strong innovation drive. Swiss and European firms are characterized by a more balanced set of internal and external innovation drivers.Regarding the study of the effects on firms’ innovation activity of different forms of Hard ICT from interoperability perspective (= compliance with various IS Interoperability standards):-The IS interoperability in general, and the adoption of Industry – Specific, XML – Horizontal or Proprietary standards in particular, in firms’ ICT infrastructures for establishing IS interoperability with cooperating firms (e.g. customers, suppliers, business partners), all have positive effects on both product/service and process innovation. The adoption of IS interoperability standards, since it facilitates the communication and data/knowledge exchange with their customers, suppliers and business partners, can promote product and process innovation.-The degree of development of the interoperability of firm’s IS has a very strong positive impact on product innovation, which is a little lower than the impact of the degree of development of internal IS, but is higher than the impacts of the degree of development of e-Sales IS, and also than important traditional innovation factors (R&D, Competition, Human Capital). This is very important if we take into account that internal and e-Sales IS are widely recognized as the main determinants of the extent of ICT business benefits and value at firm level.-A comparison among the three examined IS Interoperability standards showed that the adoption of XML – Horizontal and Industrial standards have the strongest positive impact on firms’ product innovation, while proprietary standards have weaker effect.-The degree of development of interoperability of firm’s IS has a very strong positive impact on process innovation as well, which is lower than the impact of the internal IS, but higher than the impacts of the e-Sales IS, and also more important than traditional innovation factors (R&D, Competition).-A comparison among the three examined IS Interoperability standards showed that the XML – Horizontal and the Industrial standards have the strongest effects on process innovation, while the Proprietary standards have weaker effect.Regarding the study of the effects of different forms of Soft ICT on firms’ innovation activity:-The results of this part of our research reveal the importance of Soft ICT Capital as driver of innovation; they indicate that future research on the impact of ICT on innovation should not any more neglect the Soft ICT Capital, but should consider various types of both Hard and Soft ICT Capital. It has been concluded that the investment on Soft ICT Capital is equally important as the one on Hard ICT Capital from an innovation drive perspective. -As far as the Greek results are concerned it has been concluded that in the innovation averse Greek national context the examined traditional innovation determinants have very low impact on firms’ innovation performance, however on the contrary both Hard ICT Capital, and five out of the six examined types of Soft ICT Capital (ICT personnel, ICT training of ICT personnel and users, ICT strategic planning based on the overall strategic planning of the firm, existence of Service Level Management) have positive impact on both process and product/services innovation. The effects of the five out of the six examined Soft ICT variables on innovation are equally – or even more – important than the main Hard ICT variables (development of Internal IS).-As far as the European results are concerned (first dataset) it is concluded that both the provision of ICT training to firm’s personnel and the employment of ICT practitioners have positive effects on process and product/service innovation. However, (in contrast to Greek results) the main Hard ICT variables (development of Internal IS) are more important than the Soft ICT variables for innovation. This indicates that in national contexts of lower level of economic and technological development the role of ICT practitioners and ICT training for innovation is more important than in the more advanced ones, since in the former there is a lower level of ICT awareness and skills, and also innovation tradition and propensity.-Finally, based on the second European dataset, it has been concluded that from the three examined forms of firm’s human ICT capital it is ICT personnel having attended certified training programs (such as those organized by ICT products and service providers) that has the strongest positive effects on innovation, followed by ICT personnel with a University or College degree, and then by ICT personnel with concluded vocational training.
