ΠερίληψηΣκοπός: Η παρούσα διδακτορική διατριβή σκοπό είχε τη διερεύνηση του ρόλου των ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου. Ανάμεσα στους επιμέρους στόχους της ήταν: (α) η διερεύνηση μέσα από μια εκτενή βιβλιογραφική αναζήτηση της σχέσης των ψυχοκοινωνικών παραγόντων με τη καρδιαγγειακή νόσο β) ο σχεδιασμός στα πλαίσια της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ενός ερευνητικού πρωτοκόλλου ο οποίος θα αποτυπώσει με εφικτότητα και συνάφεια δεδομένα καρδιαγγειακής νοσηρότητας σε σχέση με μη παραδοσιακούς παράγοντες κινδύνου και γ) η μελέτη του ρόλου συγκεκριμένων ψυχο-κοινωνικών χαρακτηριστικών όπως είναι η ικανότητα διαχείρισης του στρες, η θρησκευτικότητα και η πνευματικότητα σε ένα αγροτικό πληθυσμό της Κρήτης ο οποίος χαρακτηρίζεται από χαμηλά ποσοστά καρδιαγγειακής νοσηρότητας.Πληθυσμός μελέτης και μέθοδοι: Για τη διερεύνηση της σχέσης της καρδιαγγειακής νόσου με τους ψυχο-κοινωνικούς παράγοντες πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική αναζήτηση στη βάση δεδομένων MEDLINE (PubMed) με τη χρήση των ιατρικών όρων (MesH terms). Πραγματοποιήθηκαν δύο βιβλιογραφικές αναζητήσεις. Ως κριτήρια ένταξης στην πρώτη και δεύτερη βιβλιογραφική αναζήτηση χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα:1.Οι μελέτες να αφορούν στην επίδραση ψυχο-κοινωνικών παραγόντων στην εμφάνιση της καρδιαγγειακής νόσου2.Οι μελέτες να αξιολογούν το βαθμό που το χρόνιο ψυχο-κοινωνικό στρες αποτελεί αυτοδύναμο προσδιοριστικό παράγοντα καρδιαγγειακής νόσου.Ως κριτήρια αποκλεισμού στη δεύτερη βιβλιογραφική αναζήτηση χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα:1.Μελέτες δημοσιευμένες εκτός Αγγλικής γλώσσας2.Μη τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτεςΣτη συνέχεια διοργανώθηκε στα πλαίσια της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ένα ερευνητικό πρωτόκολλο το οποίο επικεντρώθηκε στη μελέτη του ρόλου των ψυχο-κοινωνικών προσδιοριστών και στην εκτίμηση του καρδιαγγειακού κινδύνου σε έναν πληθυσμό από την ενδοχώρα του Νομού Ρεθύμνης. Τέλος μελετήθηκε ο ρόλος της θρησκευτικότητας/πνευματικότητας και της αίσθησης συνεκτικότητας με τη χρήση ειδικών ερωτηματολογίων σταθμισμένων και μεταφρασμένων στα ελληνικά σε σχέση με διάφορους βιολογικούς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου όπως η αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης η υπερλιπιδαιμία, και το κάπνισμα ενώ παράλληλα μετρήθηκαν δείκτες στρες (κορτιζόλη πλάσματος) και προκλινικοί δείκτες αθηροσκλήρωσης (υπερηχογραφική μέτρηση του ενδοθηλίου της κοινής καρωτίδας αρτηρίας). Αποτελέσματα: Από τη βιβλιογραφική αναζήτηση, η ανάλυση των αποτελεσμάτων οδήγησε στην κατηγοριοποίηση των μελετών σε πέντε ομάδες ψυχοκοινωνικών παραγόντων και συγκεκριμένα στην προσωπικότητα τύπου Α, στην κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, στο χρόνιο στρες, την κατάθλιψη και την κοινωνική υποστήριξη (δημοσίευση#1). Η διοργάνωση του ερευνητικού πρωτοκόλλου αφορούσε τη δεύτερη επανεξέταση της κοορτής του προγράμματος του Σπηλίου και εξέτασε την υπόθεση εργασίας για πιθανή καρδιο-προστατευτική δράση ψυχο-κοινωνικών παραγόντων που χαρακτηρίζουν ένα πληθυσμό υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου ο οποίος παρουσιάζει διαχρονικά χαμηλα ποσοστά καρδιαγγειακής νοσηρότητας (δημοσίευση #2). Τα κύρια ευρήματα της δεύτερης επανεξέτασης του πληθυσμού αυτού (SPILI III) , είναι ότι συμμετέχοντες με υψηλά επίπεδα θρησκευτικότητας/πνευματικότητας παρουσίασαν χαμηλότερη επίπτωση υπέρτασης, σακχαρώδους διαβήτη και καρδιαγγειακής νόσου. Επιπλέον βρέθηκαν χαμηλότερα επίπεδα πάχους έσω–μέσω χιτώνα της κοινής καρωτίδας αρτηρίας και χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης πλάσματος σε σχέση με τους συμμετέχοντες με χαμηλά επίπεδα θρησκευτικότητας/πνευματικότητας. Αξιοσημείωτο εύρημα ήταν επίσης οτι η θρησκευτικότητα/πνευματικότητα παρουσίασε θετική συσχέτιση με την αίσθηση συνεκτικότητας (δημοσίευση #3). ΣυμπεράσματαΗ υψηλή θρησκευτικότητα/πνευματικότητα και η αίσθηση συνεκτικότητας παρουσιάζουν μια θετική συσχέτιση στον υπό μελέτη πληθυσμό και μια αντίστροφη συσχέτιση με βιολογικούς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Επιπλέον, και παρά τις όποιες τεχνικές δυσκολίες του προγράμματος, είναι η πρώτη φορά που αναφέρεται στην Ευρώπη, αντίστροφη συσχέτιση ανάμεσα στη θρησκευτικότητα/πνευματικότητα και στο πάχος του έσω μέσω χιτώνα της κοινής καρωτίδας αρτηρίας. Η παρούσα ερευνητική προσπάθεια αναμένεται να διαμορφώσει ένα νέο κλίμα εκτίμησης του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου που θα λαμβάνει υπ’ οψιν και άλλους μη παραδοσιακούς παράγοντες κινδύνου.
AbstractObjective:The current thesis aimed at exploring the role of psychosocial determinants in the development of cardiovascular disease. Among the study objectives were: (a) the investigation through an extensive literature review of the relationship between psycho-social factors and cardiovascular disease (b) the design of a research protocol within primary health care environment that will illustrate with feasibility and relevance data of cardiovascular morbidity in relation to non traditional risk factors and c) the study of the effects of particular psycho-social determinants such as the sense of coherence, the religiosity and spirituality in a rural Cretan population, characterized by low levels of cardiovascular morbidity. Study population and methodsIn order to investigate the link between cardiovascular disease and psycho-social factors we performed a literature research of published articles in the electronic database MEDLINE (PubMed) by using MeSH terms. Two literature reviews were performed. As inclusion criteria for the first and second literature research were used:1.studies that examined the effect of psycho-social factors in the development of cardiovascular disease2.studies that evaluated to what extend chronic psycho-social stress represents an autonomous determinant of cardiovascular diseaseAs exclusion criteria for the second literature search were used:1.Studies published in non-English language2.Non-randomized clinical trials.After that a research protocol was organized with the aim to study the role of psychosocial determinants and evaluate the cardiovascular risk in a primary care population of rural Crete. More specifically we studied the role of religiosity/spiritually and of the sense of coherence with the use of international questionnaires translated into the Greek language and linguistically validated in association with other biological markers of cardiovascular disease. Among the parameters examined were: hypertension, diabetes, hyperlipidemia and smoking. Furthermore, we tested stress markers (serum cortisol levels) as well as preclinical markers of cardiovascular disease (ultrasound measurement of carotid intimae media thickness). Results: Literature research led to the classification of studies in five groups of psycho-social factors: personality A, socio-economical status, chronic stress, depression and social support. Organization of the research protocol concerned the second follow up of the SPILI cohort and examined the hypothesis of potential cardio-protective effect that may exert specific psychosocial factors in a high cardiovascular risk population with paradoxically low levels of cardiovascular disease. The main findings of this observational study was that participants with higher levels of religious and spiritual beliefs presented lower levels of carotid intimae media thickness and lower levels of serum cortisol levels. Furthermore, highly religious participants presented lower prevalence of hypertension, diabetes and cardiovascular disease. Furthermore sense of coherence was positively associated with religiosity and spirituality. ConclusionsThis project attempted to establish a link between psycho-social factors and cardiovascular health within a rural primary care setting in Greece. Despite the technical difficulties of the project, this is the first report in Europe of an inverse association between religiosity/spirituality in relation to carotid IMT. Furthermore, these findings are expected to shift the evaluation of the total cardiovascular risk towards a holistic model that takes also into account others non traditional cardiovascular risk factors.
