In the current study we explored the neuropsychological test performance of cognitively healthy illiterate individuals (i.e., without dementia) and their literate counterparts, as well as their literate peers with cognitive impairment, to identify useful tools for the clinical assessment of illiterate individuals. The main purpose of the study was to investigate the appropriateness of cognitive tasks in the diagnostic assessment of older illiterate individuals. The sample of this cross-sectional study included 1794 older adults, all participants of the Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet (HELIAD) study in Greece. The participants were divided in groups (cognitively healthy or with cognitive impairment) according to their level of functioning (high-low) and their educational level (attended formal schooling or not). A comprehensive neuropsychological battery was administered evaluating memory (verbal and visual), visuospatial perception, attention/information processing speed, executive functioning (switching, inhibition and cognitive flexibility) and language skills. The healthy illiterate cohort was at a disadvantage relative to the literate group on all variables (p’s < .002) but verbal memory recognition and consolidation, congruent motor responses and phonological fluency clustering (p’s > .002). Moreover, only word list learning immediate and delayed free recall and delayed cued recall differentiated the healthy illiterate from the cognitive impairment literate group, favoring the former (p’s < .002). Our findings suggest that only particular verbal memory test variables are fair in determining whether older illiterate individuals have cognitive impairment suggestive of a neurodegenerative process. On all other neuropsychological variables, this cohort was at a disadvantage, thus, at risk of being misdiagnosed. Therefore, we highlight the need for identifying appropriate methods of assessment such as to adapt or develop new tests with construct validity and normative data for the older illiterate population.
Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκε η επίδοση σε νευροψυχολογικές δοκιμασίες γνωστικά υγιών (χωρίς άνοια) αναλφάβητων ατόμων σε σύγκριση με γνωστικά υγιή εγγράμματα άτομα και εγγράμματα άτομα με γνωστική έκπτωση, ώστε να αναδειχθούν οι δοκιμασίες οι οποίες αποτελούν χρήσιμα εργαλεία στην κλινική διάγνωση αναλφάβητου πληθυσμού. Ο βασικός σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνηθεί η καταλληλότητα των νευροψυχολογικών δοκιμασιών για τη διαγνωστική εκτίμηση ηλικιωμένων αναλφάβητων ατόμων. Το δείγμα της συγχρονικής μελέτης αποτέλεσαν 1794 ηλικιωμένοι (65 ετών και άνω), όλοι συμμετέχοντες του ερευνητικού προγράμματος Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet (HELIAD) που διεξάγεται στην Ελλάδα. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ομάδες (γνωστικά υγιείς ή με γνωστική έκπτωση) σύμφωνα με το επίπεδο λειτουργικότητάς τους (υψηλή ή χαμηλή), καθώς επίσης, σύμφωνα με το αν έχουν φοιτήσει ή όχι στην τυπική εκπαίδευση. Στους συμμετέχοντες χορηγήθηκε μια πλήρης συστοιχία νευροψυχολογικών δοκιμασιών με την οποία εξετάστηκαν η μνήμη (λεκτική και οπτική), η οπτικοχωρική αντίληψη, η προσοχή/ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών, οι εκτελεστικές λειτουργίες (εναλλαγή, αναστολή και νοητική ευελιξία) και οι λεκτικές ικανότητες. Οι δοκιμασίες οι οποίες ανέδειξαν ομοιότητες στην επίδοση των υγιών εγγράμματων και αναλφάβητων ατόμων είναι η λεκτική μνήμη αναγνώρισης και ο δείκτης ελλείμματος της παγίωσης, ο Κινητικός Προγραμματισμός Μέρος Α και ο αριθμός ομαδοποιήσεων στη Φωνολογική Ευχέρεια (όλα τα p > .002), ενώ στις υπόλοιπες δοκιμασίες που εξετάστηκαν οι αναλφάβητοι συμμετέχοντες είχαν χαμηλότερη επίδοση από τους εγγράμματους (όλα τα p < .002). Επίσης, όλες οι δοκιμασίες που εξετάστηκαν δεν ανέδειξαν διαφορές στην επίδοση μεταξύ των γνωστικά υγιών αναλφάβητων και των εγγράμματων ατόμων με γνωστική έκπτωση (όλα τα p > .002), με εξαίρεση την άμεση και καθυστερημένη ελεύθερη ανάκληση και την καθυστερημένη ανάκληση με υποδείξεις λίστας λέξεων (όλα τα p < .002), στις οποίες υπερτερούσαν τα υγιή αναλφάβητα άτομα. Με βάση τα παρόντα ευρήματα, η επίδοση σε ορισμένες μεταβλητές σε έργο λεκτικής μνήμης υποδεικνύει την ύπαρξη ή μη γνωστικού ελλείμματος ανεξάρτητα από το εκπαιδευτικό επίπεδο, ενώ με βάση τις υπόλοιπες μεταβλητές που εξετάστηκαν υποτιμάται η επίδοση των γνωστικά υγιών αναλφάβητων ατόμων, γεγονός το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένη διάγνωση νοητικής έκπτωσης κατά την κλινική εκτίμηση σε αυτή την ομάδα. Επομένως, αναδεικνύεται η ανάγκη δημιουργίας διαφορετικού τρόπου εξέτασης με μεγαλύτερη οικολογική εγκυρότητα, καθώς και κανονιστικών τιμών για την εκτίμηση της νοητικής κατάστασης των ηλικιωμένων αναλφάβητων ατόμων.
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ)
