Στις αρχές της πρώτης δεκαετίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίζεται στη διεθνή αγορά για πρώτη φορά ένα νέο καπνιστικό προϊόν, το τσιγάρο με φίλτρο, απόρροια μάλλον των ανησυχιών που διατυπώνονται έντονα από διάφορους φορείς υγείας αυτή την εποχή και αφορούν τις επιβλαβείς επιπτώσεις του καπνίσματος. Η διάδοσή του μεταπολεμικά φαίνεται πως αποτέλεσε το έναυσμα για τεχνολογικές αλλαγές στη βιομηχανία τσιγάρων. Οι μεγάλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές βιομηχανίες τσιγάρων επιδόθηκαν σε μια νέα φάση εκσυγχρονισμού: ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού –με σημαντικότερη καινοτομία τις μηχανές παραγωγής τσιγάρων με φίλτρο– αλλά και υιοθέτηση νέων μεθόδων οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας στο σύνολό της. Οι τεχνολογικές εξελίξεις που παρατηρούνται στον κλάδο της βιομηχανίας τσιγάρων στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και το αυξημένο επιχειρηματικό ενδιαφέρον για την επιστημονική διαχείριση της εργασίας φαίνεται πως προκάλεσαν την αναβάθμιση του ρόλου των «ειδικών» που είχαν ως αντικείμενο μελέτης τις συνθήκες εργασίας, την υγιεινή και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας. Η έννοια των μετρήσεων, των καταγραφών, των συστηματικών μελετών και ταξινομήσεων του εργατικού δυναμικού από τους «ειδικούς», όπως και το ζήτημα της πρόληψης για την υγιεινή και την ασφάλεια στην εργασία μέσα στους εργασιακούς χώρους, συνδέεται με το αίτημα για αύξηση της παραγωγικότητας και «επιστημονική οργάνωση της εργασίας». Στην Ελλάδα, οι μεγάλες βιομηχανίες τσιγάρων έχοντας γνώση των αλλαγών που συντελούνταν στον κλάδο σε διεθνές επίπεδο την ίδια περίοδο, επιδίωξαν να αναβαθμίσουν τον τεχνολογικό και τον μηχανολογικό τους εξοπλισμό. Προμηθεύτηκαν νέα μηχανήματα, με κυριότερα τις φιλτρομηχανές, προκειμένου να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα και στις νέες καπνιστικές συνήθειες που είχαν εμφανιστεί στην Ευρώπη λίγο νωρίτερα, με τη δημιουργία ενός τσιγάρου νέου τύπου: του τσιγάρου με φίλτρο. Παράλληλα, αναζήτησαν και αυτές μεθόδους επιστημονικής οργάνωσης της εργασίας προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση της παραγωγικότητας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος και ο λόγος των «ειδικών» –μηχανικών, τεχνικών συμβούλων, συμβούλων επιχειρήσεων και ιατρών εργασίας– που είχαν ως αντικείμενο τους όρους, τις συνθήκες εργασίας, την υγιεινή και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας, μοιάζει να αναβαθμίζεται. Στο ερευνητικό έργο προσεγγίσαμε, μέσα από μια συγκριτική οπτική μεταξύ των εργοστασίων τσιγάρων της Ελλάδας και των καπνοβιομηχανιών άλλων χωρών, το ζήτημα των επιπτώσεων που είχαν η εισαγωγή της νέας τεχνολογίας και οι οργανωτικές μεταβολές στη διαμόρφωση των επαγγελματικών ειδικοτήτων και στη συγκρότηση των κοινωνικών σχέσεων στον χώρο παραγωγής. Επίσης, μας απασχόλησε η διερεύνηση των στάσεων, των λόγων και των πρακτικών των «ειδικών», καθώς και των εργαζομένων και των επαγγελματικών σωματείων, γύρω από τα θέματα που θίχτηκαν παραπάνω.
(EL)
During the first years of the 1950s the American cigarette industry dominated almost the entire world. That decade a new smoking product, the filter cigarette, appeared as a result of the grave concern that was put forward by different health institutions concerning the harmful effects of smoking. The spreading of the filter cigarette in the post-war era provoked technological changes in the cigarette industry. The largest American and European cigarette industries entered a new phase of modernization: renewal of mechanical equipment – the cigarette-filter machine was the major innovation – and the adoption of new methods of labour organization on the whole. The technological developments that are noticed in the cigarette industry across Europe after the end of World War II, as well as the increasing business interest regarding the scientific management, forced the upgrading of the role of the “experts” who dealt with working conditions, health and safety in the workplace. The measurements and the recordings, the analytical study and the classification of the employees by the “experts,” alongside the matter of precautionary measures in the factories are linked with the demand for the increase of productivity and scientific management. In Greece, the largest cigarette industries aware of those changes taking place internationally in the branch, sought to modernize their technological and mechanical equipment. In order to respond to the new circumstances and smoking habits that occurred in Europe during that period, and gradually adopted by Greek consumers, they acquired new machinery. The most significant technological innovation was the cigarette-filter machine as was the case in most cigarette factories in Europe. Besides, the Greek cigarette industries looked for methods of scientific management aiming to achieve the increase of productivity. In this context, it seems that the status of “experts” – engineers, technical consultants, managers, and doctors of occupational medicine – was raised. In this research, we draw our attention on the issue of the effects that technological and organizational modifications had on labour and their effects on the construction of social relations in the workplace, through a comparative approach between Greek and foreign cigarette industries. The investigation of attitudes, discourses and practices of “experts,” as well as the stance and the rhetoric of employees and labour unions, regarding the issues raised above, constitutes the main goal of this paper.
(EN)
Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ)
