Η εργασία αυτή καταπιάνεται με τέσσερα βασικά στοιχεία: το πρώτο εστιάζει στην ιστορία της σχέσης μεταξύ των Αιγυπτίων και των Ελλήνων και τις καμπύλες της ανάμεσα στην συμπάθεια και την αντιπάθεια. Αυτό που στην πραγματικότητα μ’ ενδιαφέρει να τονίσω στο κομμάτι αυτό, είναι πως κατά τη διάρκεια της εποχής του έβδομου και έκτου αιώνα Π.Χ. και την εγκατάσταση των Ελλήνων στη Ναύκρατι, έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του υποβάθρου και της εικόνας της Αιγύπτου, και των αιγυπτιακών στοιχείων σε αμφότερες την ελληνική μυθολογία και τραγωδία. Επιπλέον, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας βοήθησαν στην δημιουργία ενός τέτοιου υποβάθρου την στιγμή που οι Αθηναίοι δεν είχαν καμία άμεση επικοινωνία με την Αίγυπτο, μέχρι τον πέμπτο αιώνα. Το βιβλίο ΙΙ του Ηρόδοτου – δίχως αμφιβολία – έχει συνεπικουρήσει στη διαμόρφωση μιας τέτοιας εικόνας, το οποίο δεν μπορεί να αγνοηθεί σε μια περίοδο που λάμβαναν χώρα οι ελληνικές τραγωδίες, παρ’ όλο που οι μαρτυρίες του σχετίζονταν με την ιστορία της Αιγύπτου και όχι την ιστορία της επικοινωνίας της Ελλάδας με την Αίγυπτο και τους Αιγύπτιους, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψιν την ημερομηνία έκδοσης του βιβλίου ΙΙ και τις ημερομηνίες παρουσίασης αυτών των τραγωδιών που περιλαμβάνουν αυτές τις αιγυπτιακές αναφορές. Τα γραπτά του Ηροδότου – όπως γνωρίζουμε – είχαν ένα ευρύ κοινό, καθώς οι Έλληνες καλλιέργησαν ένα ηδονοβλεπτικό ενδιαφέρον σε ξένες παραδόσεις, παρ’ όλο που περιφρονούσαν του ίδιους τους ξένους.
Το δεύτερο στοιχείο καταπιάνεται με τους λόγους που ενθάρρυναν τον Αισχύλο να αναφέρει την Αίγυπτο και τα αιγυπτιακά στοιχεία καθ’ όλη τη διάρκεια των τραγωδιών του (π.χ. Ικέτιδες). Κατά την άποψή μου, ο Αισχύλος δεν επεδίωκε να χρησιμοποιήσει την δραματική διαμάχη μεταξύ των Δαναών και των γιων του Αιγύπτου στις Ικέτιδες, έτσι ώστε να εκφράσει, τη λεγόμενη, τεταμένη σχέση μεταξύ των Ελλήνων και των Αιγυπτίων των ημερών εκείνων, ή να διατηρήσει και ακόμα και να συμβάλλει σε μια τέτοια διαμάχη. Ο Αισχύλος δελεάστηκε να χρησιμοποιήσει τον μύθο των Δαναών λόγω της φύσεώς του που στην ουσία βασίζεται σε μια τέτοια συναρπαστική διαμάχη (Δαναός – γιος του Αιγύπτου), που θεωρείται ως ο βασικός παράγοντας του δράματος. Η διαμάχη στις Ικέτιδες του Αισχύλου, όπως μου φαίνεται, δεν ήταν Ελληνική – Αιγυπτιακή ή Δύση εναντίον Ανατολής, όπως έχει προσληφθεί από πολλούς ακαδημαϊκούς. Ήταν Ελληνική – Ελληνική, ή με άλλα λόγια παλιές πολιτικές και κοινωνικές ιδεολογίες (μοναρχία, εξωγαμία) και του νέου προτιμότερου σχήματος (δημοκρατία, ενδογαμία). Η Αίγυπτος ήταν για τον Αισχύλο η εικόνα της Ελλάδας στο παρελθόν και το παρόν, το σύμβολο και το καλύτερο πεδίο παραδείγματος, με το οποίο παρασύρει το αθηναϊκό κοινό στις μακρινές και παροντικές τους μέρες. Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι διαφορές ανάμεσα στα δύο πολιτικά και κοινωνικά συστήματα (Ελληνικό & Αιγυπτιακό) δεν σημαίνουν αναγκαστικά διαμάχη μεταξύ των δύο πολιτισμών, όπως πίστεψαν κάποιοι ακαδημαϊκοί, και η διαμάχη δεν σημαίνει νομοτελειακά βία. Ο αγώνας των Δαναών και των εναγόντων τους, δεν ήταν εν γένει ένας αγώνας μεταξύ σωστού και λάθους, αλλά ανάμεσα σε δύο σωστά, ένα παλιό και ένα νέο. Οι Ικέτιδες του Αισχύλου χρειάζονται μια νέα ανάγνωση από έναν επαρκή αριθμό άλλων απόψεων, καθώς νιώθω απογοητευμένος να εκφράσω πως η ρατσιστική μεροληψία κυριαρχεί σε πολλές από τις συμπεριφορές και απόψεις που έχουν εκφραστεί.
Το τρίτο μέρος της εργασίας ασχολείται με τα χρώματα των αρχαίων Αιγυπτίων σε όλη τη διάρκεια των τραγωδιών του Αισχύλου, και ειδικότερα τις Ικέτιδες. Ο κύριος στόχος μου είναι να ερευνήσω την αρχαία Ελληνική άποψη σχετικά με το θέμα, και τη στάση τους απέναντι σε άλλα έθνη, ειδικά προς τους Αιγυπτίους, των οποίων η όψη είναι αρκετά διαφορετική από αυτούς. Φρονώ, πως αν και οι Έλληνες είχαν συναντήσει Αιγύπτιους και Αιθίοπες, δεν προέκυψε κάποιο ιδιαίτερο αίσθημα εναντίον των μαύρων. Οι αρχαίοι δεν έπεφταν στην παγίδα του βιολογικού ρατσισμού. Το μαύρο χρώμα του δέρματος δεν αποτελούσε σημάδι κατωτερότητας. Η σκοτεινότητα του δέρματος των Αιγυπτίων, αναφέρεται συχνά στις Ικέτιδες να είναι, όπως και η ασυνήθιστη ομιλίας τους, ένα αναπόσπαστο κομμάτι του χαρακτήρα τους. δίνεται έμφαση στη μη – ελληνική τους εμφάνιση (γραμμές 277-290) από το γεγονός πως ο βασιλιάς δυσκολεύεται να πιστέψει την ιστορία των Δαναών, λόγω του ότι δεν είναι σαν τις παρθένες από το Άργος – αλλά σαν τους Λίβυους, τους Αιγυπτίους, του Αμαζόνες ή τους Νομάδες, όλοι πιθανότατα σκοτεινής απόχρωσης. Το να δείχνεις διαφορετικός, δεν είναι για τον Αισχύλο, ένα βασικό χαρακτηριστικό των ξένων, περισσότερο από το να μιλά κανείς διαφορετικά.
Το τέταρτο μέρος της εργασίας καταπιάνεται με την ιδέα της Αιγύπτου στις τραγωδίες του Ευριπίδη, και ειδικότερα στην Ελένη. Η διαμάχη στην Ελένη του Ευριπίδη, όπως μου φαίνεται, δεν ήταν Ελληνική – Αιγυπτιακή, αλλά πιθανώς Αιγυπτιακή – Τρωική ή Αθηναϊκή – Σπαρτιατική. Η στρατιωτική διαμάχη Αθήνας – Σπάρτης και οι πολιτικές σκέψεις του Ευριπίδη έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του έργου που δεν θα πρέπει να αγνοηθεί. Ο Ευριπίδης, αντίθετα, ήθελε με σθένος κατά τη διάρκεια ενός από τα έργα του (Ελένη) να εξαίρει την θέση της Αιγύπτου και των Αιγυπτίων καθ’ όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, και την ευγένεια, την γενναιοδωρία και την ικανοποίηση που κρατήθηκε η αγνότητα της ωραίας Ελένης, ως δείγμα ευγνωμοσύνης προς την Αίγυπτο.
Τέλος, μπορούμε να συνοψίσουμε στα εξής: ενώ οι Ικέτιδες του Αισχύλου, τόνισαν, σε ένα βαθμό, την εξωτερική όψη του Αιγυπτιακού πολιτισμού (την γεωγραφία, την φυσική εμφάνιση, γλώσσα, ήθη και συνήθειες, πολιτικά και κοινωνικά συστήματα κ.α.), η Ελένη του Ευριπίδη, από την άλλη πλευρά, τόνισε την εσωτερική πλευρά του Αιγυπτιακού πολιτισμού, το βάθος του Αιγυπτιακού χαρακτήρα από πολλές διαφορετικές πλευρές (τις θρησκευτικές πτυχές, την ευγένεια και τους ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς στην αρχαία Αίγυπτο). Ο Ευριπίδης διαφοροποιείται επιπλέον από τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή αναφορικά με το ενδιαφέρον του για τη σχετική αξία του Ελληνικού πολιτισμού αλλά και αυτού των βαρβάρων.
(EL)
T
his paper deals with four essential elements: the first one focus our attention on the history of the relationship between the Egyptians and the Greeks and its curves between sympathy and antipathy. What I am actually interested in pointing out in this part, is that the epoch of the seventh and sixth century B.C., and the settlement of the Greeks in Naukratis, has played an important role in better forming the background and the image of Egypt, and those Egyptian elements in both Greek mythology and tragedy. Moreover, the Greeks of Asia Minor helped in essentially creating such background at a time where the Athenians were far from any direct contact with Egypt, until the fifth century. Herodotus' book II also – without doubt - has participated in forming such background, which cannot be ignored at the time when Greek tragedies were performed, although his accounts were concerned with the history of Egypt and not a history of Greek contact with Egypt and the Egyptians. Taking into account the publishing date of book II and the performing date of those tragedies which contain these Egyptian allusions. Herodotus' writings – as we know - had a wide audience, for the Greeks cultivated a voyeuristic interest in alien customs, however much they looked down on the aliens themselves.
The second element deals with the reasons that encouraged or may forced Aeschylus to mention Egypt and Egyptian elements throughout his tragedies (e. g. the Supplices). As it seems to me, Aeschylus did not intend to use the dramatic conflict between the Danaids and the sons of Aegyptus in the Supplices, in order to express, the so called, the tense relationship between the Greeks and the Egyptians of his own days, or to maintain and contribute such conflict. Aeschylus was tempted to use the Danaids myth because of its nature which basically depend on such an exciting conflict (Danaids - sons of Aegyptus), which is considered the main factor of the drama. The conflict in Aeschylus’ Supplices, as it seems to me, was not Greek - Egyptian or West against East, as it was seen by most scholars. It was Greek - Greek or in other words, old political and social Greek ideologies (monarchy, exogamy) and the preferable new one (democracy, endogamy). Egypt was for Aeschylus the image of Greece in the past and present; the symbol and the better field of example, from which he currents the Athenian audience to their remote and present days. It should be noted here that differences between two political or social systems (Greek & Egyptian) do not necessarily mean conflict between two civilizations, as some scholars believed, and conflict does not necessarily mean violence. The struggle between the Danaids and their suitors, generally, was not a conflict between right and wrong, but between two rights, one old and the other new. Aeschylus’ Supplices needs to be re-read again from a fair view points, for I feel sorry to say that racist biases throughout some attitudes and opinions were sounded.
The third part of this paper deals with the colors of the ancient Egyptians throughout the tragedies of Aeschylus, particularly, the Supplices. My main aim is to investigate the ancient Greek viewpoint about this issue, and their attitude towards the other nations, particularly the Egyptians, whom their complexions are quiet different from them. It seems to me that although the Greeks had encountered Egyptians and Ethiopians, there was no specifically anti-black sentiment in Greek drama. The ancients did not fall into the error of biological racism; black skin color was not a sign of inferiority. The darkness of the Egyptians, is referred to often enough in Suppliants to be, like the strangeness of their speech, a consistent part of their characterization. Stress is laid on their non-Greek appearance (lines 277-290) by the fact that the king can hardly believe the tale of the Danaids because they are not like Argive maidens, but like Libyans, Egyptians, Amazons, or Nomads - all, presumably, of dark complexion. Looking different is not, for Aeschylus, an essential part of the characterization of foreigners, any more than speaking differently is.
The fourth part of this paper treats the concept of Egypt in the tragedies of Euripides particularly Helen. The conflict in Euripides’ Helen, as it seems to me, was not actually Greek - Egyptian, but probably Egyptian - Trojan or Athenian -Spartan. The Athenian - Spartan military conflict and Euripides political thoughts played an important role in forming the play that should not be ignored. Euripides, in contrary, wished, strongly and throughout one of his tragedies (Helen), to praise the position of Egypt and the Egyptians throughout the Trojan War and its nobleness, generosity, and fulfillment that kept the chastity of the beautiful Helen untouched as a way of gratitude to Egypt.
Finally, we can conclude our summary as follows: Aeschylus’ Supplices stressed, to an extent, on the external side of the Egyptian civilization (its geography, physical appearance, language, costume and habits, political and social systems and so on ….), Euripides’ Helen, from the other side, stressed on the internal side of the Egyptian civilization (the deepness of the Egyptian character from all its different sides (its religious aspects, kindness, nobility, and the strong family ties in ancient Egypt). Euripides is further distinguished from Aeschylus and Sophocles by his interest in the question of the relative value of Greek and barbarian culture and individuals.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
