Εισαγωγή: Η α ύξηση τ ου π αιδιού α ντικατοπτρίζει σ ε μ εγάλο β αθμό τ η γ ενική
του υγεία. Παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας, ενδέχεται να παρουσιάζουν ως
μόνο σύμπτωμα, για αρκετό χρονικό διάστημα πριν την εκδήλωση των κυρίων
συμπτωμάτων της νόσου, χαμηλό ρυθμό αύξησης. Κύριος στόχος της παρούσας
μελέτης ήταν να διερευνηθεί η αύξηση των ελληνοπαίδων και πιο συγκεκριμένα ο
ρυθμός αύξησής τους. Τα συνήθως χρησιμοποιούμενα διαγράμματα εκτίμησης
του ρυθμού α ύξησης τ ων π αιδιών π ροέρχονται από διεθνείς μελέτες που έγιναν
προ π ολλών ε τών κ αι π αρά τ η χ ρησιμότητά τ ους είναι πολύ πιθανό ότι δεν
αντικατοπτρίζουν το ρυθμό αύξησης των σύγχρονων Ελληνοπαίδων, ιδιαίτερα
στα περιεφηβικά και εφηβικά χρόνια. Επιπλέον του ρυθμού της αύξησης θέλαμε
να υπολογίσουμε την ηλικία έναρξης της εφηβικής αυξητικής έκρηξης, της
κορυφαίας ταχύτητας ύψους και της συνολικής εφηβικής αύξησης. Ένας άλλος
στόχος της μελέτης ήταν να διερευνηθεί η επίπτωση της παχυσαρκίας στον
παιδικό πληθυσμό της Δυτικής Αττικής, καθώς και η μεταβολή της κατά τα
περίπου 3 χρόνια που διήρκεσε η μελέτη. Επίσης σκοπός της μελέτης ήταν να
υπολογιστεί η ηλικία που τα κορίτσια επιτυγχάνουν το τελικό τους ανάστημα και
αν υπάρχει ακόμη θετική τάση για υψηλότερο ανάστημα.
Υλικό και Μέθοδοι: Από το Νοέμβριο του 2009 έως το Μάιο του 2012
πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις του ύψους και του βάρους 1514 Ελληνοπαίδων
ηλικίας 6 – 18 ετών, σε σχολεία της περιοχής Χαϊδαρίου, Αιγάλεω, Περιστερίου
και Αγίων Αναργύρων. Συνολικά έγιναν περίπου 7500 μετρήσεις. Η μελέτη ήταν
μικτή μακροχρόνια και οι μετρήσεις αφορούσαν σε 4 ηλικιακές ομάδες.
Συγκεκριμένα μετρήθηκαν τα παιδιά που φοιτούσαν κατά την πρώτη μέτρηση
στην πρώτη και τετάρτη τάξη του Δημοτικού, στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου και στην πρώτη τάξη του Λυκείου, ενώ κατά την τελευταία μέτρηση φοιτούσαν
στην τρίτη και έκτη τάξη του Δημοτικού, στην τρίτη τάξη του Γυμνασίου και
στην τρίτη τάξη του Λυκείου, αντίστοιχα. Οι σωματομετρήσεις διεξάγονταν κάθε
6 μήνες επί 2,5 συνεχή έτη. Έτσι στα 3 χρόνια που διήρκεσε η μελέτη ελέγχθηκε
η αύξηση των παιδιών όλου του σχολικού ηλικιακού φάσματος. Για την εκτίμηση
του ρ υθμού τ ης α ύξησης κ άθε π αιδιού έ γινε αναγωγή τ ων μ ετρήσεων κ άθε
6μήνου σ ε ε τήσιο ρ υθμό ε κφρασμένο γ ια τ ο ύψος σ ε c m/έτος, γ ια το β άρος σ ε
kg/έτος, και για το ΔΜΣ σε kg/m2/έτος. Υπολογίσαμε την ταχύτητα αύξησης για
κάθε σωματομετρική παράμετρο ανά ηλικιακό 6μηνο, σε όλες τις ηλικίες από 6-
18 χρόνων, ξεχωριστά για το κάθε φύλο.
Αποτελέσματα: Συγκρίνοντας τ ο μ έσο ύ ψος α γοριών κ αι κ οριτσιών μέχρι τ ην
ηλικία των 11 χρόνων τα αγόρια είναι λίγο ψηλότερα από τα κορίτσια. Μεταξύ 11
και 12 χρόνων τα κορίτσια γίνονται λίγο ψηλότερα και από τα 12,5 χρόνια και
μετά τα αγόρια είναι σημαντικά ψηλότερα από τα κορίτσια.
Ο ρυθμός αύξησης του ύ ψους είναι υ ψηλότερος στην ηλικία των 6 και στα δύο
φύλα. Σ τα α γόρια π αρουσιάζει σ ταθερή μείωση ω ς τ ην η λικία τ ων 9 ,86 ( 5,18
εκ./έτος) οπότε αρχίζει η επιτάχυνση (ATO) που οδηγεί στην κορύφωσή του στην
ηλικία των 12,61 (PHV 7,82 εκ./έτος) και στη συνέχεια μειώνεται κάτω από 1
εκ./έτος μετά την ηλικία τ ων 1 7. Τα α γόρια α πό τ ην η λικία έ ναρξης τ ης
επιτάχυνσης έως το σχεδόν τελικό ανάστημα τους κερδίζουν συνολικά 35,8 εκ.
ενώ μετά από τη PHV 18,3 εκ.
Στα κ ορίτσια η μ είωση τ ου ρ υθμού φ θάνει σ το ν αδίρ σ ε η λικία 9 ,06 ( 6,45
εκ./έτος) οπότε αρχίζει η επιτάχυνση ε κ ν έου. Η κ ορύφωση τ ου ρ υθμού
συμβαίνει στην ηλικία των 10,93 (6,76 εκ./έτος) και ο ρυθμός γίνεται σχεδόν
μηδενικός, κάτω από 0,5 εκ./έτος, μετά την ηλικία των 16,5 ετών. Από την ηλικία έναρξης της επιτάχυνσης έως το σχεδόν τελικό ανάστημα τους κερδίζουν
συνολικά 27,3 εκ., ενώ μετά την PHV αποκτούν 16,5 εκ.
Κατά τ ην η λικία « απογείωσης» τ ο ύ ψος τ ων α γοριών ή ταν 1 41 c m κ αι τ ων
κοριτσιών 136 cm. Η διαφορά της συνολικής εφηβικής αύξησης, δηλαδή από την
αρχή της ΑΤΟ μέχρι το τελικό ανάστημα, μεταξύ των αγοριών και των κοριτσιών
ήταν 8,5 cm υπέρ των αγοριών.
Ο ρ υθμός α ύξησης τ ου β άρους σ τα α γόρια π αραμένει π ερίπου σ ταθερός α πό 6
έως 8 ε τών, με μ ικρή μ είωση ω ς τ ην η λικία των 9 ε τών, οπότε α ρχίζει η
επιτάχυνση που κορυφώνεται στα 12,5 (7,2 κιλά/έτος) όπως συμβαίνει και με το
ρυθμό του ύψους, ενώ σταδιακή επιβράδυνση εμφανίζεται στη συνέχεια. Στα
κορίτσια υ πάρχει σ ταδιακή α ύξηση α πό τ ην η λικία τ ων 6 μ έχρι 7 ε τών, μ ε
σταθεροποίηση τ ου ρ υθμού έ ως τ ην η λικία τ ων 9 π ου α ρχίζει ε κ ν έου η
επιτάχυνση που κορυφώνεται στα 11,5 χρόνια (4,9 κιλά/έτος).
Στην ταχύτητα του BMI στα αγόρια, μετά από μια αρχική αύξηση, παρατηρείται
σταθερή ε πιβράδυνση π ου χ ρονικά σ υμπίπτει μ ε τ ην έ ναρξη τ ης ε φηβικής
αυξητικής έκρηξης (ΑΤΟ). Η επιβράδυνση μάλιστα γίνεται αρνητική στην ηλικία
των 12 ε τών, δ ηλαδή 6 μήνες π ριν τ ην η λικία τ ης P HV. Σ την η λικία τ ων 1 2,5
ετών κατά την οποία παρουσιάζεται η PHV, παραδόξως εμφανίζεται εκ νέου
σημαντική αύξηση του ΒΜΙ, η οποία όμως είναι παροδική, γιατί μετά από ένα
χρόνο ακολουθεί εκ νέου συνεχής επιβράδυνση με αρνητικό ναδίρ στην ηλικία
των 15,5 χρόνων. Σημαντική όμως επιτάχυνση του BMI παρατηρείται μετά την
ηλικία των 17 χρόνων.
Στα κορίτσια, μετά την ηλικία των 7 ετών παρατηρείται σταθερά μικρή αύξηση
του Β ΜΙ, ε κτός α πό τ ην η λικία τ ων 9 χ ρόνων ο πότε π αρατηρείται αρνητική αύξηση, π ου η λικιακά σ υμπίπτει μ ε τ ην Α ΤΟ. Σ ημαντική ε πιτάχυνση τ ου Β ΜΙ
παρατηρείται, όπως και στα αγόρια, μετά την ηλικία των 17 ετών.
Επίσης καταγράφηκε ο επιπολασμός της παχυσαρκίας, του υπερβάλλοντος
βάρους, του φυσιολογικού βάρους και του λιποβαρούς, των αγοριών και των
κοριτσιών, σε 2 χρονικές περιόδους, κατά την πρώτη και την τελευταία μέτρηση.
Στη συνέχεια καταγράφηκε ο επιπολασμός του υπερβάλλοντος βάρους
(συμπεριλαμβάνοντας την παχυσαρκία), του φυσιολογικού βάρους και του
λιποβαρούς σε όλο τ ον π ληθυσμό τ ων π αιδιών α νά φύλο κ ατά τ ις 2 α υτές
χρονικές περιόδους. Κατά τα 2,5 χρόνια της μελέτης υπήρξε μείωση του
επιπολασμού της παχυσαρκίας και του υπερβάλλοντος βάρους που όταν
συνδυάζονταν ήταν στατιστικά σημαντική p= 0.02 για τα αγόρια και p=0.0056 για
τα κορίτσια. Αντίστοιχα υπήρξε στατιστικά σημαντική αύξηση του φυσιολογικού
βάρους και μικρή αλλά μη στατιστικά σημαντική αύξηση του λιποβαρούς και στα
2 φύλα.
Επίσης υπολογίστηκε η μεταβολή του ποσοστού επί της εκατό στον επιπολασμό
της παχυσαρκίας, του υπέρβαρου, του φυσιολογικού βάρους και του λιποβαρούς
στις διάφορες ηλικιακές ομάδες κατά την πρώτη και τελευταία μέτρηση και ανά
φύλο, όπως και το BMI z-score σε κάθε ηλικιακή ομάδα κατά την έναρξη και
λήξη της μελέτης. Σε όλες τις ομάδες υπήρχε μείωση του BMI z-score κατά τη
λήξη της μελέτης, η οποία γινόταν στατιστικά σημαντική σε κάποιες μόνο
ηλικιακές ομάδες, δηλαδή στα αγόρια της Δ’ Δημοτικού (ηλικία 9-10 ετών) στην
αρχή της μελέτης και στα κορίτσια της Δ’ Δημοτικού και 1ης Λυκείου (ηλικία 9-
10 & 15-16 ετών). Ενώ υπήρχε και υψηλή στατιστική σημαντικότητα στη μείωση του BMI z-score
όταν σ υγκρίθηκε η π ρώτη μ ε τ ην τ ελευταία μ έτρηση τ ου σ υνόλου τ ων π αιδιών
0,68 (0,94) έναντι 0,55 (1,12) αντίστοιχα.
Για τον υπολογισμό της ηλικίας επίτευξης του τελικού αναστήματος στα κορίτσια
καθώς και το αν υπάρχει θετική τάση υψηλότερου αναστήματος,
χρησιμοποιήθηκαν οι μετρήσεις των κοριτσιών Γυμνασίου και Λυκείου. Το
τελικό ανάστημα ήταν 163,3 cm, ενώ μεταξύ των ηλικιών 16,34 και 16,67 χρόνων
η αύξηση ή ταν μ όλις 0 ,7 mm. Επειδή δεν διαπιστώθηκε περαιτέρω αύξηση σε
μεγαλύτερη ηλικία συμπεραίνουμε ότι το τελικό ανάστημα επετεύχθη γύρω στα
16,5 έτη.
Συγκρίνοντας το τελικό ανάστημα των κοριτσιών της μελέτης μας με πρόσφατες
μελέτες διατομής πληθυσμού (cross-sectional) στην Αθήνα, είδαμε ότι το 1995 το
τελικό ανάστημα ήταν 163,3 cm και επετεύχθη στο 16ο έτος ζωής, ενώ το 2000
στην ηλικία των 16 χρόνων ήταν 162,2 cm και το τελικό ανάστημα ήταν 163,1
στην ηλικία των 17 χρόνων, χωρίς περαιτέρω αύξηση στην ηλικία των 18 χρόνων.
Συμπεράσματα: Τα διαγράμματα του ρυθμού αύξησης του ύψους και του βάρους
είναι π ολλοί ε υαίσθητοι δ είκτες τ ης α ύξησης, π ου π ροσφέρουν χ ρήσιμες
πληροφορίες κ αι μ ας β οηθούν ν α ε κτιμήσουμε κ αλύτερα τ ην α ύξηση τ ων
ελληνοπαίδων αποδίδοντας τη σύγχρονη εικόνα του ελληνικού πληθυσμού.
Επίσης, τα στοιχεία μας δείχνουν ένα ανησυχητικά υψηλό ποσοστό επίπτωσης
υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών, το οποίο βελτιώθηκε κατά τα πρώτα χρόνια
της οικονομικής κρίσης που έπληξε τη χώρα μας και συνέπεσαν με το χρόνο που
εκπονήθηκε η μελέτη μας.
Τέλος φαίνεται ότι η τάση για υψηλότερο ανάστημα στα κορίτσια έχει
ουσιαστικά ανασταλεί.
(EL)
Background: Growth is a mirror of children’s health status. Children with
chronic disease may have as an only symptom, for a long time, retarded growth
velocity. The main objective of our study was to examine the growth of Greek
schoolchildren, especially growth velocity. The usually used reference ranges for
growth velocity is from international studies done many years ago and probably
they do not reflect growth velocity contemporary Greek schoolchildren, especially
during puberty. Furthermore we calculated the age of take-off, peak velocity and
total pubertal growth. Another objective of our study was to examine the weight
status of Greek schoolchildren in West Attika and alteration during the 3 years of
the study. In addition another aim of our study was to determine whether a secular
trend for taller final height in Greek girls had continued and to record the age that
final height occurred.
Material and methods: 1514 Greek schoolchildren, 6-18 years old, participated
in our study which took place from November 2009 until May 2012. A total of
almost 7500 measurements were obtained. It was a mixed longitudinal study and
children who were in the 1st, 4th, 7th and 10th grades at the ages of 6–7, 9–10,
12–13 and 15–16 years, respectively, were followed every six months for twoand-
a-half years until they finished the 3rd grade, 6th grade, 9th grade and 12th
grade, respectively.
Results: The mean peak height velocity (PHV) was 7.82 cm/year in boys seen at
12.61 years and 6.76 cm/year in girls at 10.93 years. Age at take-off (ATO) was
5.18 cm/year and seen at 9.86 years and 6.45 cm/year at 9.06 years in boys and
girls respectively. Total amount of gaining height until final height in boys was
35.8 cm and in girls 27.3 cm.
The mean peak weight velocity was 7.2 kg/year seen at 12.5 years in boys and 4.9
kg/year seen at 11.5 years in girls.
During the 2.5-year study period, there was a decrease in the total prevalence of
overweight and obesity, which reached a statistical significance for both sexes. It
decreased from 43% to 37.3% (p = 0.02) in boys and from 33.4% to 26.9% (p =
0.0056) in girls. There was also a statistically significant increase in normal
weight children and a slight but insignificant increase in underweight children of
both sexes.
The final height of the girls was 163.3 cm and between the ages of 16.34 and
16.67 years, the mean height gain was only 0.7 mm. No further increases in height
were recorded at later ages, so we presumed that the final height was achieved at
about 16.50 years of age. Comparing these data with other cross-sectional studies
performed in Athens in 1995 and 2000, the final height was 163.3 cm and 163.1
cm respectively.
Conclusions: Height and weight velocity curves are sensitive indicators of growth
and offer useful information of contemporary Greek schoolchildren. The
prevalence of overweight and obesity is alarmingly high, but decreased during the
early years of the Greek economic crisis where our study took place. Finally our
findings showed a levelling off of the secular trend in final height in Greek girls
and that the final height was achieved at the age of 16.5 years.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
