Στην παρούσα διπλωματική εργασία μελετήθηκαν οι θηλυκές μορφές ελληνικής προέλευσης και οι λόγοι για την παρουσία τους ή της αναφοράς τους στο ένατο άσμα της Κόλασης του Δάντη. Αναλύθηκαν ακόμη οι πιθανοί λόγοι για τους οποίους ο ποιητής επέλεξε να τις «τοποθετήσει» στο συγκεκριμένο σημείο. Επίσης πραγματοποιήθηκε αντιπαραβολή τους με τις αντίστοιχες ελληνικές και λατινικές εκδοχές τους. Πρόκειται για την Εριχθώ, τις τρείς Ερινύες, την Περσεφόνη και την Μέδουσα. Από αυτές, ο Δάντης αντικρίζει με τα μάτια του μόνο τις Ερινύες.
Το ένατο άσμα αποτελεί μια κρίσιμη στιγμή για την επιτυχή έκβαση του ταξιδιού του Δάντη στο σκοτεινό βασίλειο της κόλασης. Εδώ μελετάται η στιγμή της προσπάθειας εισόδου του Δάντη και του Βιργιλίου στην πόλη της Δίτης. Πριν εισέλθουν, ο Δάντης δίνει αφορμή στον Βιργίλιο να του μιλήσει για μία Θεσσαλή μάγισσα, την Εριχθώ. Η συγκεκριμένη μάγισσα πιστευόταν ότι είχε τη δύναμη να επαναφέρει τις ψυχές των νεκρών, με στόχο να αντλήσει πληροφορίες για το μέλλον. Ενδεχομένως, ο Δάντης να γνώριζε πληροφορίες για την Εριχθώ από το έργο Pharsalia του Λουκανού, αλλά και από την Αινειάδα του Βιργιλίου. Παρατηρήθηκε ακόμα ότι η πεποίθηση ότι οι νεκροί μπορούν να προφητεύουν το μέλλον συναντάται ήδη στον Όμηρο.
Πάνω στην πύλη της Δίτης βρίσκονται οι τρείς Ερινύες, που θυμωμένες φωνάζουν την Μέδουσα να έρθει να πετρώσει τον Δάντη. Αναφέρονται ως σύμβολα βιαιότητας και θυμού, ανθρωποκτονίας, μεταμέλειας καθώς και της ανθρώπινης συνείδησης. Οι Ερινύες χαρακτηρίζονται ως υπηρέτριες της Περσεφόνης. Έτσι ο Δάντης αναφέρει τη βασίλισσα του κάτω κόσμου, στην οποία όμως δεν δίνει συγκεκριμένη τοποθεσία, αφού η ύπαρξή της στην κόλαση θα ερχόταν σε αντίθεση με τη θρησκευτική αντίληψη του μεσαιωνικού αναγνώστη. Γι’ αυτό περιορίζεται απλώς σε μία μυθολογική αναφορά.
Όλες οι μορφές αυτές προετοιμάζουν τον αναγνώστη για την ενδεχόμενη εμφάνιση της Μέδουσας, της μόνης που θα μπορούσε να διακόψει το ταξίδι του Δάντη. Η Μέδουσα έχει στην Κόλαση το ρόλο του φύλακα της Δίτης, τόπος απ’ όπου ξεκινούν να τιμωρούνται τα πιο σοβαρά αμαρτήματα. Ενδεχομένως να λειτουργεί ως σύμβολο της αλαζονείας, της θρησκευτικής αμφισβήτησης, της αίρεσης, των επίγειων απολαύσεων, της αδράνειας και του ορθολογισμού.
Γενικώς επισημάνθηκε ότι οι θηλυκές μορφές διακατέχονται από μεγαλύτερη μανία και ταραχή απ’ ό,τι οι αρσενικές. Το πάθος και τα συναισθήματά τους φαίνονται να τις κυριεύουν.
(EL)
Nella presente tesi sono state studiate le figure femminili di provenienza greca e i motivi della loro presenza o della loro citazione nel nono canto dell’Inferno di Dante Alighieri. Sono ancora stati analizzati i motivi per i quali il poeta le “ha poste” in questo determinato luogo. In più sono state paragonate alle loro rispettive versioni greche e latine. Si tratta di Eritone, delle tre Furie, di Proserpina e di Medusa. Tra le quattro, Dante vede con i propri occhi solamente le tre Furie.
Il nono canto costituisce un momento decisivo per la riuscita del viaggio di Dante nell’oscuro regno dell’inferno. Viene analizzato il momento del tentativo di Dante e di Virgilio di entrare nella città di Dite. Prima del loro ingresso Dante dà l’occasione a Virgilio di parlare di una Maga tessala, Eritone. Di lei si credeva che avesse il potere di riportare le anime dei morti nel loro corpo, al fine di trarre da loro informazioni per il futuro. Probabilmente Dante conosceva informazioni su Eritone dall’Opera Pharsalia di Lucano, ma anche dall’Eneide di Virgilio. Ancora è stato osservato che la convinzione che i morti potessero prevedere il futuro si trova già in Omero.
Sopra la porta di Dite si trovano le tre Furie, che irritate chiamano Medusa che venga ad impietrire Dante. Loro funzionano come simboli della violenza e dell’ira, dell’omicidio, del rimorso e della coscienza umana. Le Furie sono caratterizzate come serve di Proserpina. In questo modo Dante si riferisce alla regina dell’Aldilà, alla quale però non dà una sede precisa, in quanto la sua presenza nell’inferno si contrapporrebbe al sentimento religioso del lettore medievale. Perciò si limita ad un riferimento mitologico.
Tutte queste figure predispongono il lettore per l’eventuale arrivo di Medusa, l’unica che potrebbe interrompere il viaggio di Dante. Medusa ha nell’Inferno il ruolo del custode di Dite, da dove cominciano ad essere puniti i peccati più gravi. Probabilmente funziona come simbolo della superbia, dell’obiezione religiosa, dell’eresia, delle passioni terrene, dell’immobilità e del razionalismo.
In genere è stato rilevato che le figure femminili vengono presentate più irritate e più agitate di quelle maschili. Le loro passioni e le loro emozioni sembrano dominarle.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
