Στη διατριβή αυτή διερευνάται η σχέση ψυχής και σώματος στην περί σωτηρίας διδασκαλία του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου. Μέσα στο ιστορικό και θεολογικό πλαίσιο της εποχής του Συμεών του Νέου Θεολόγου όπου αναδύεται μια αντίθεση της φιλοσοφικής προσέγγισης της θεολογίας με τον εμπειρικό και αποκαλυπτικό τρόπο θεολογίας ο Συμεών παρουσιάζεται να κατανοεί την ορθόδοξη ανθρωπολογία υπό το πρίσμα της σχέσης κτιστού και ακτίστου και οι αναφορές του στην ψυχή και στο σώμα να έχουν στόχο να επισημάνουν τη δυνατότητα που έχει δοθεί στον κτιστό άνθρωπο με το «κατ’εικόνα και το καθ’ομοίωσιν» να μετέχει κατά χάρη με την ψυχή και το σώμα του στη θεότητα της Αγίας Τριάδας. Τονίζεται ιδιαιτέρως ότι η διδασκαλία του Συμεών αποσκοπεί στο να ανατρέψει την πεποίθηση των συγχρόνων του ότι λαμβάνουν την επίγνωση της αλήθειας του Θεού μέσῳ της σοφίας του κόσμου, προβάλλοντας την εμπειρία του για το δυνατό της θέας της δόξας του Θεού από σύνολη την ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου κατά την παρούσα ζωή. Η θέωση του ανθρώπου για τον Συμεών, η οποία αποτελεί και τη σωτηρία του, δεν πραγματώνεται μόνο στην ψυχή αλλά στο σύνολο της ψυχοσωματικής ενότητας του ανθρώπου, αναδεικνύοντας το σώμα ως συμμέτοχο της θέωσης.
Επίσης, αναδεικνύεται η συμβολή του Συμεών στην ανάπτυξη της χριστιανικής ανθρωπολογίας με την έμφαση που δίνει ο άγιος στην ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου και με την εμπειρική διερεύνηση των σχέσεων των δύο φύσεων του ανθρώπου, ψυχής και σώματος, κατά το μέγιστο γεγονός της σωτηρίας του, την κατά χάρη θέωση. Ο τρόπος ένωσης του Θεού με τον άνθρωπο δεν μπορεί να γίνει κατανοητός για τον Συμεών παρά μόνο μέσα από την κατανόηση του τρόπου που ενώνονται αμίκτως και ασυγχύτως η ορατή και νοερά του φύση, το σώμα και η ψυχή.
Η διδασκαλία του Συμεών παρουσιάζεται ως απάντηση σε ένα διάχυτο συντηρητισμό της εποχής που υιοθετούσε ένα εκκλησιαστικό και ασκητικό ήθος, το οποίο εκφραζόταν διά της εξωτερικής συμμόρφωσης στις εντολές του Θεού, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα προσωπείο χριστιανικής ευσέβειας και εγκλωβίζοντας με αυτό τους πιστούς σε μια ψευδεπίγραφη σωτηρία. Η εμπειρική αλήθεια που κομίζει ο Συμεών ως απάντηση είναι ότι στην κατά χάρη θέωση μετέχουν ταυτόχρονα η ψυχή και το σώμα, γιατί ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα ψυχή και σώμα. Η μετοχή του σώματος στην θέωση από την παρούσα ζωή προβάλλει κατά συνέπεια ως απαραίτητο τον ψυχοσωματικό προσανατολισμό του πιστού προς τον Θεό και αναδεικνύει τόσο την τήρηση των εντολών όσο και τη συμμετοχή στα ιερά μυστήρια της Εκκλησίας ως το μέσο επίτευξής του.
Υπογραμμίζεται ότι το υπόστρωμα όλης της διδασκαλίας του Συμεών για την κατά χάρη θέωση του ανθρώπου φαίνεται να συντίθεται από μια συνειδητή προσπάθεια ανάδειξης της σχέσης του υλικού σώματος και της νοεράς ψυχής, διά της οποίας το σώμα αρχίζει να πνευματικοποιείται, όταν η ίδια μετέχει στη δόξα του Θεού. Έτσι, τονίζεται ότι η δυνατότητα της αφθαρσίας του σώματος στη διδασκαλία του Συμεών δεν είναι δευτερεύουσα διδασκαλία αλλά κύρια θεολογική θέση πάνω στην οποία στηρίζει τη δυνατότητα ένωσης του κτιστού και ορατού ανθρώπου με τον άκτιστο, αθάνατο και άφθαρτο Θεό. Όταν η ψυχή καθαρθεί από τον ἐν πράξει προσανατολισμό της ψυχοσωματικής ενότητας του ανθρώπου στον Θεό, διά του νου θεωρεί το φως της δόξας του Αγίου Πνεύματος και η λαμπρότητα του νου μεταδίδεται και στο κτιστό σώμα καθιστώντας το πιο πνευματικό. Το σώμα «ενδύεται» με το ιμάτιο του Κυρίου, τη θεία δόξα, και διά των μυστηρίων του βαπτίσματος και της θείας μετάληψης γίνεται σύσσωμο με το θεωμένο σώμα του Ιησού Χριστού και μετέχει στη θεότητά Του. Τα μυστήρια της Εκκλησίας στη διδασκαλία του Συμεών λειτουργούν κατά συνέπεια ως ο ελκυσμός του ψυχοσωματικού ανθρώπου στην πνευματικότητα, στην πνευματική ζωή της ψυχής και του σώματος και διά αυτής στη θέα και οικειοποίηση του Αγίου Πνεύματος, με το οποίο το σώμα θα βρεθεί σε κατάσταση αφθαρσίας επιτρέποντας την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό και την αμυδρή από την παρούσα ζωή θεωρία Του.
Η κατανόηση της σχέσης σώματος και ψυχής στη διδασκαλία του Συμεών φαίνεται να αποτελεί προϋπόθεση για την εμβάθυνση στην περί σωτηρίας διδασκαλία του και στο γεγονός της κατά χάρη θέωσης του ανθρώπου. Στη σκέψη του Συμεών η υλική φύση του ανθρώπου, το σώμα, δεν μπορεί από μόνη της να έχει καμιά σχέση με τον νοερό κόσμο, ακόμα και με την νοερά ψυχή. Ως εκ τούτου ο ασύγχυτος και άμικτος συγκερασμός σώματος και ψυχής στην υπόσταση του ανθρώπου καθιστά το σώμα όργανο της ψυχής, διά του οποίου η νοερά ψυχή βλέπει την υλική κτίση και μεταφέρει σε αυτή διαμέσου του σώματος τη δόξα του Θεού, ως λαμπρότητα. Η απώλεια της δόξας του Θεού από την ψυχή επιφέρει την απώλεια της δόξας του Θεού και από το σώμα, το οποίο ενδύεται τη γυμνότητα της φθοράς, καθίσταται φθαρτό και αποκτά ανάγκες, τις οποίες η ψυχή πρέπει να θεραπεύει. Οι ανάγκες του φθαρτού σώματος, οι άλογες επιθυμίες, και αυτό ακόμα το βάρος του σώματος ενισχύουν τις εμπαθείς επιθυμίες της νεκρωμένης ψυχής και μαζί δημιουργούν την σάρκα, η οποία αποτελεί πλέον την ουσία της ψυχής και του σώματος. Η σάρκα και το σαρκικό φρόνημα στη διδασκαλία του Συμεών είναι το ψυχοσωματικό αποτέλεσμα της απομάκρυνσης της ψυχής από τα αγαθά και της προσκόλλησής της στα πονηρά. Με τον τρόπο αυτό ο Συμεών απενοχοποιεί πλήρως το σώμα, αναγνωρίζοντας όλη την ευθύνη για την ανθρώπινη τραγωδία στην στάση της ψυχής και του νου έναντι του Θεού. Επιπλέον, συνηγορεί αγαπητικά υπέρ του σώματος, το οποίο μη έχοντας δικό του θέλημα, άρα και ευθύνη, υφίσταται την φθορά και τον καταλογισμό σε αυτό του σαρκικού φρονήματος. Με την αντίληψη αυτή για το σώμα, όπως διαφαίνεται στα έργα του, ο Συμεών θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο «πλησίον» του σώματος.
Για να εκθέσουμε τη διδασκαλία του Συμεών ως προς τη σχέση ψυχής και σώματος και του ρόλου τους στη σωτηρία του ανθρώπου προκρίναμε τη διερεύνηση και παρουσίασή της σε τέσσερις περιόδους, που αντιστοιχούν σε τέσσερα διακριτά κεφάλαια της εργασίας αυτής: Ο άνθρωπος ως δημιούργημα του Τριαδικού Θεού, Ο άνθρωπος «γυμνός» από τη δόξα του Θεού, Ο άνθρωπος στην οδό προς τη σωτηρία, Η ψυχή και το σώμα μετά τον βιολογικό θάνατο. Εμβόλιμα αυτών των κεφαλαίων ο αναγνώστης θα συναντήσει τέσσερα κεφάλαια τα οποία θεωρήσαμε ότι είναι απαραίτητα για την κατανόηση της σκέψης και διδασκαλίας του Συμεών για την ψυχή και το σώμα και τη μεταξύ τους σχέση. Αυτά είναι: Χαρακτηριστικά και λειτουργίες του ψυχοσωματικού ανθρώπου, Ένωση ανθρωπίνης και θείας φύσης στο πρόσωπο του Χριστού, Ο άνθρωπος κατά την Όγδοη Ημέρα, Η διά των μυστηρίων της Εκκλησίας σωτηρία του ανθρώπου.
(EL)
In this thesis the relation of the soul and the body in the teaching of Simeon the New Theology is explored. In the historian and theological contest of the Simeon’s New Theologian time where a contrast emerged between tie philosophical approach of the theology and the empirical and apocalyptical way of theology, Simeon is featured to understand the orthodox anthropology in the light of the relation of the being and the inbuilt. His mentions of the soul and his body aim in pointing out the potential that has already been given to the human being using the «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» belief to participate by grace with his soul and body to the divinity of the Holy Trinity. It is mentioned particularly that the Simeon’s teaching aims at reversing his contemporary’ s belief that they receive the awareness of God’s truth through the world’s wisdom showing off his experience according to the possibility of the exposure of God’s glory from the whole psychosomatic human unity, revealing that the body is participant to the become divine.
Also Simeon’s contribution to the development of the Christian anthropology is making known according to the emphasis on the psychosomatic unity of the human that the saint is giving and with the empirical exploration of the relations of the two human natures soul and body through the greatest event of his salvation by God’s grace. The way that God’s and humans combination cannot be understood by Simeon but only through the understanding of the way that they are united and clearly the visible and mental nature the body and the soul.
Simon’s teaching is presented as an answer to a general conservatism of this era that adopted a religious and ascetic morals, which were expressed by the external conformity to God’s commands, creating, with that way, a disguise of religious devoutly and clashing it upon. The empirical truth which Simeon brings as an answer is that in God’s grace the soul and the body participate at the same time because human is simultaneously soul and body. The body’ s participant from the present life is shown as a consequence that the psychosomatic orientation of the faithful person towards God and it is making known also the observance of the commands and the participation in the holy sacrament of the Church as the mean of its accomplishment.
Also, it is noted that the substratum of the whole Simeon’ s teaching about humans, God’ s grace seems to be built by a conscious effort to show the relationship between the material body and the mental soul. Through the soul, the body starts to spiritualize when it participates to God’s glory. So it is emphasized that the possibility of body’s imperishability in Simeon’s teaching isn’t a secondary teaching but a main theological statement. According to this he bases the capability of the union between the mortal human and the immortal and imperishable God. When the soul reaches purgation from the orientation of the psychosomatic union between human and God, he thinks that the light of the Holy Spirit’s glory and the minds brilliance is transmitted to the mortal body making it more spiritual. The body ‘’is dressed’’ with God’s garment, God’s glory and through the baptism and the Holy Communion sacraments, it is in a body with the holy body of Jesus Christ and participates in his divinity. Church’s sacraments in Simeon’s teaching officiate as a consequence, as an attraction of the psychosomatic human to the spirituality the souls and body’s spiritual life. Through this to the view and the usurpation of the Holy Spirit with the body which is in mortal condition allowing humans union with God and the faith theory from his present life.
The understanding of the body and soul union in Simeon’s teaching seems to be a presupposition for going deeper into his teaching for salvation and God’s grace to human. In Simeon’s thinking the mortal nature of human the body cannot hare a connection with the mental world even with the mental soul. So the blending of the body and soul that it isn’t mixed to human’s hypostasis makes the body a soul’s tool in order the mental soul to see the mortal foundation and God’s glory is carried through the body as brilliance. The loss of God’s play from the soul brings the loss of God’s glory from the body which is mortal and has needs that the soul must heal. The mortal body’s needs, the irrational derives and from the body’s weight confirm the malicious desires of the dead soul and together they create the flesh that is the substance of the body and soul. The flesh and the mortal view in Simeon’s teaching is the psychosomatic result of the soul’s removal from the goods and its attachment to the evil things. With this way Simeon finds the body not guilty and admits that the whole responsibility for the human tragedy is to the soul’s and mind’s attitude versus God. Moreover he is in favor of the body which doesn’t have its will and responsibility suffers and is blamed by the mortal belief. Because of this belief about the body as we can see in his writings Simeon could be «a very close person» (πλησίον) to the body.
In order to show Simeon’s teaching as far as the relation between the soul and the body and their role on the human salvation we chose to present and explore in four periods which are four discreet chapters of this piece of work: The human as Trinitarian God’s creation, The ‘’Naked’’ human by the God’s glory, The human towards the salvation, The soul and the body after the biological death. Intercalary in the chapters the reader can read four chapters which we consider to be necessary for the understanding of Simeon’s thought and teaching about the soul and the body and their relation. These are: Characteristics and functions of the psychosomatic human, The union of the human and divine nature on Christ’s face, The man during the Eight Day, The human’s salvation via the Church’s sacraments.
(EN)
/aggregator-openarchives/portal/institutions/uoa
