Ο θεσμός του ανεστάτη άνθισε στον Κάμπο της Χίου το 18ο αιώνα, όταν ο Κάμπος ήταν ο τόπος όπου χτυπούσε η καρδιά του χιακού εμπορίου, χάρη στις εξαγωγές των εσπεριδοειδών. Οι πλούσιοι έμποροι, διασκορπισμένοι στο εξωτερικό λόγω των επιχειρήσεών τους, διακατέχονταν από τη νοσταλγία της επιστροφής στο γενέθλιο τόπο τους. Είχαν εμπιστευτεί απόλυτα τον ανεστάτη, τον άνθρωπο που με την οικογένειά του έμενε μέσα στο περιβόλι και είχε αφιερώσει τη ζωή του στη φροντίδα των πύργων και των περιβολιών.
Στόχος της παρούσης εργασίας είναι να φωτιστεί ο θεσμός του ανεστάτη μέσα από την προφορική και αρχειακή μνήμη, και να διερευνηθεί πώς ο θεσμός αυτός συνιστά στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι η συνδυασμένη μελέτη προφορικών μαρτυριών επιτόπιας έρευνας, δευτερογενών αφηγήσεων, νοταριακών εγγράφων από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στη Χίο, όπως και βιβλιογραφικών αναφορών.
Ερευνήθηκαν αναδυόμενα ερωτήματα που αφορούν στο ρόλο του θεσμού στην κοινωνία του Κάμπου, τις σχέσεις ανεστατών - ιδιοκτητών, τις εργασίες του ανεστάτη στον κύκλο του χρόνου, καθώς και τη σύνδεση ανάμεσα στις πληροφορίες από τα νοταριακά έγγραφα με τα στοιχεία από τις προφορικές μαρτυρίες.
Συμπερασματικά, ο ανεστάτης ήταν ο άνθρωπος που ανάσταινε τα περιβόλια. Ήταν ένας κοινωνικοοικονομικός θεσμός, στοιχείο κοινωνικής οργάνωσης, υλικού βίου, και εθιμικού δικαίου. Εμπίπτει μάλιστα σε τρία πεδία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σήμερα που ο αγροτικός ιστός του Κάμπου έχει συρρικνωθεί και δεν λειτουργεί πια ως παραγωγική μονάδα, ο θεσμός επιβιώνει μέσα από την επικοινωνιακή μνήμη, προφορικές μαρτυρίες και μνημονικούς τόπους.
(EL)
The sociocultural concept of the anestatis (“the one who raises, reanimates”) flourished in the Plain (“Kampos”) of the Greek island of Chios in the 18th century. At the time, the Plain was where the heart of the Chios trade used to beat, thanks to the export of citrus fruit. The island’s wealthy merchants, scattered abroad on business, were possessed by the nostalgia of returning to their homeland. They had completely trusted the anestatis, the man who lived with his family in the citrus orchard, and had dedicated his life to the care of the watchtowers and the orchards.
The aim of this work is to illuminate the concept of the anestatis through oral and archival memory, and to explore the way it represents an element of cultural heritage.
The methodology followed is the combined study of oral testimonies from field research, secondary narratives, and notarial documents from the General State Archives in Chios, along with bibliographic reference.
Emerging questions were investigated regarding the role of the anestatis in the society of Kampos, the relations between anestatis and owners, the work of the anestatis over the course of time, as well as the connection between the information from the notarial documents and the data from the oral testimonies.
In conclusion, the anestatis was the caretaker of the orchards, the one who used to give them life. His role was a socio-economic phenomenon, an element of social organization, material life, and customary law, which also falls into three areas of intangible cultural heritage.
Today, when the rural fabric of Kampos has shrunk and does not function anymore as a production unit, the concept of the anestatis survives through communicative memory, oral testimonies, and memorial sites.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
