Στόχος αυτής της μελέτης αποτελεί η διερεύνηση πιθανών επιρροών της Συνοδικής Κίνησης στην εκκλησιαστική πολιτική και σκέψη του ύστερου Βυζαντίου. Στα τέλη του Μεσαίωνα, κάτω από την πίεση ενός σοβαρού σχίσματος στη Δυτική εκκλησία, αναπτύχθηκε μία οργανωμένη εκκλησιολογική κίνηση, αποτελούμενη από καρδιναλίους, επισκόπους και λογίους, η οποία στράφηκε εναντίον της παραδοσιακής εκκλησιαστικής διοίκησης και της θεσμοθετημένης παπικής μοναρχίας. Η Συνοδική Κίνηση δεν υπήρξε κληρονόμος του αρχαίου εκκλησιαστικού πολιτεύματος αλλά τελικό προϊόν μιας τάσης ερμηνείας του Κανονικού Δικαίου της Δύσης που αμφισβητούσε την απολυτότητα της παπικής μοναρχίας και προέκρινε ένα κεντρικό συλλογικό σύστημα διοίκησης, ιεραρχικά δομημένο. Η σύνοδος, το διοικητικό όργανο το οποίο, σύμφωνα με τους θεωρητικούς των συνοδικών ιδεών, θα έπρεπε να είναι η ανώτατη πηγή εξουσίας της ορατής Εκκλησίας, να υπερβαίνει τον παπικό θεσμό σε δικαιοδοσία και κρίση. Οι ιδέες αυτές προέκυψαν κυρίως από τον υπομνηματισμό σημαντικών για το Κανονικό Δίκαιο της Δύσης έργων, όπως το Decretum του Γρατιανού και τα Decretales του πάπα Γρηγορίου Θ΄, φωνές αντίδρασης στους κόλπους της Ρωμαϊκής εκκλησίας, καθώς επίσης και πάγιες θεολογικές θέσεις της Δυτικής Εκκλησιολογίας.
Η Συνοδική Κίνηση, μολονότι ως ιστορικό φαινόμενο αποδείχτηκε θνησιγενές, επηρέασε σημαντικά όχι μόνον την εκκλησιαστική ιστορία αλλά ακόμη και την έγερση νέων, φιλελεύθερων και καινοτόμων ιδεών που σηματοδότησαν την αλλαγή της ιστορικής εποχής. Η πρώιμη Μοντέρνα Εποχή (Early Modern Ages) οφείλει πολλές από τις ανανεωτικές της πρωτοβουλίες στη σκέψη των θεωρητικών της Συνοδικής Κίνησης, η θεωρία των οποίων παρουσιάζεται διεξοδικά σε αυτή τη μελέτη.
Ο βυζαντινός κόσμος στην αυγή του 15ου αι. είναι αναστατωμένος αφενός λόγω του αγωνιώδους ζητήματος της επιβίωσής του (λόγω των συνεχούς προέλασης των Οθωμανών) και αφετέρου ως προς την κατεύθυνση των πνευματικών του αναζητήσεων. Το κύμα των Βυζαντινών λατινοφρόνων που άνθησε στην εποχή των ησυχαστικών ερίδων και οι οποίοι αποτέλεσαν τη συνδετήρια οδό μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η αποστολή διαπρεπών Βυζαντινών λογίων στη Δύση, τα ταξίδια των τελευταίων Παλαιολόγων προς αναζήτηση ουσιαστικής βοήθειας εναντίον των Τούρκων καθώς και οι ύστατες προσπάθειες για την επούλωση του τραύματος που είχε επιφέρει το Μέγα Σχίσμα στάθηκαν αφορμές ώστε να υπάρξουν έντονες ζυμώσεις μεταξύ των δύο κόσμων. Και μολονότι Ανατολή και Δύση είχαν σφυρηλατήσει τη θεολογική τους agenda με πολύ διαφορετικά επιχειρήματα, είναι απορίας άξιο πώς το βυζαντινό διπλωματικό δαιμόνιο δεν κατάφερε να αντιληφθεί τις σχεδόν επαναστατικές διακηρύξεις της Συνοδικής Κίνησης και να τις χρησιμοποιήσει αναλόγως. Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής γίνεται προσπάθεια να αναζητηθούν οι λόγοι για τους οποίους η πνευματική απήχηση της Συνοδικής Κίνησης, σε μία τόσο κρίσιμη περίοδο για το Βυζάντιο, παρέμεινε πολύ μικρή.
Απώτερος στόχος της μελέτης είναι να αναδειχθούν όχι τόσο σημεία σύγκλισης της ορθόδοξης Εκκλησιολογίας με το θεωρητικό μανιφέστο της Συνοδικής Κίνησης – τα οποία, ούτως ή άλλως, παραμένουν ελάχιστα – όσο οι αιτίες που οδήγησαν Αυτοκράτορα και Βυζαντινούς θεολόγους να μην στηριχθούν στο τότε ισχυρό συνοδικό ρεύμα της Δύσης και εν τέλει, να καταφύγουν στον παπικό θεσμό, ο οποίος ήταν διαχρονικά βασικό εμπόδιο στις συζητήσεις για ένωση. Επιθυμία θα ήταν το πόνημα αυτό να προσθέσει έναν ακόμη λίθο στο δαιδαλώδες οικοδόμημα της αλληλοκατανόησης της διαφορετικότητας της θεολογικής αφετηρίας από την οποία ξεκινάει η διαλεκτική συμφιλίωσης μεταξύ των εκκλησιολογικών θεωρήσεων Ανατολής και Δύσης, πεποίθηση που καλλιεργεί το έδαφος για παραγωγικές μελλοντικές συζητήσεις και εξελίξεις.
(EL)
The aim of this study is the investigation of possible influences of the Conciliar Movement to the ecclesiastical thought and politics of the late Byzantium. At the end of the High Middle Ages, under the pressure of the Great Western Schism, an orchestrated ecclesiastical movement, made up of cardinals, bishops and scholars rose and turned against the traditional administrative system of the Roman-Catholic Church, known as papal monarchy. By no means was the Conciliar Movement proved an inheritor of the synodal constitution of the ancient Church. It was a byproduct of hermeneutics of Medieval Canon Law of the Roman-Catholic Church which disputed the absoluteness of the papal monarchy and promoted instead a central cooperative and corporative administration system. Based on the conciliar scholars’ theory, the council surpasses the authority of the pope and consequently, it should have been the supreme source of authority in jurisdiction and judgement. These ideas originated from the scholastic review of acclaimed works of Canon Law, such as Gratian’s Decretum and the Decretales of medieval popes, particularly Gregory VII and Innocent IV. Further fundaments of these ideas are some reactionary voices of the ecclesiastical circles and the well-established theological views of the Western Ecclesiology.
The Conciliar Movement, albeit a stillborn historical phenomenon, had a significant position not only in the History of the Church but also in the rise of new, radical, and innovative ideas that signalized the change of the historical era. The Early Modern Age owes many of its initiatives thanks to the conciliar scholars’ concise thought, the theory of whom is partly expounded in this study.
This study made efforts to investigate the reasons why the impact of the conciliar theory remains weak to the late Byzantium. At the dawn of the 15th century the Byzantine world was uneased because of the rapid advance of the Ottomans as well as the question of its spiritual orientations. A wave of Byzantine scholars that flourished during the Hesychast controversy, found their spiritual shelter in the Latin West. Later, these scholars would become the connectors between the Latin and Byzantine efforts of interactions. Moreover, the royal voyage of Byzantine emperor Manuel II Palaeologus to the West was an opportunity of a mutual interaction between the two worlds, particularly during the Conciliar Movement’s birth in Paris. A third opportunity for interaction was given on the issue of enosis (the hail of East-West Schism and the subsequent reunification of the Catholic Church), posed by both sides in the middle of 15th century. The Byzantine delegation in the Council of Constance was sparse, a fact that concealed the conciliar theory from the Orthodox Ecclesiology. Nevertheless, the Council of Basel, being a massive event of its time, summoned the Byzantine interest for negotiations on the enosis. The luring of the Orthodox Church was a matter of struggle between the Conciliar Movement and the pope Eugenius IV. The papal diplomacy was proved more efficient and as it happened, the last chance for a conciliar-orthodox approach was lost.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
