Η παρούσα ποιοτική έρευνα φιλοδοξεί να διερευνήσει την κυρίαρχη αντίληψη για την αναπηρία, όπως αυτή γίνεται εμφανής μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα της γενικής, αλλά και της ειδικής, προσχολικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Εντούτοις, το αντικείμενο της έρευνας δεν θα μπορούσε να εξεταστεί χωρίς μία εκτενή θεωρητική πλαισίωση. Χρειάστηκε να μελετηθούν διεξοδικά τα μοντέλα και οι απορρέουσες ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας, καθώς και η σχολική ένταξη ως φαινόμενο, γενικά, αλλά και η εφαρμογή της ή μη στην προσχολική εκπαίδευση, ειδικά. Γνωρίζουμε, άλλωστε, ότι οι υιοθετούμενες προσεγγίσεις της αναπηρίας ευθύνονται, σε τελική ανάλυση, για την ένταξη, ή τον αποκλεισμό των μαθητών/τριών με αναπηρίες. Επιπλέον, αξιοσημείωτη είναι η παραδοχή ότι η εκπαίδευση ενταξιακού χαρακτήρα δεν αποτελεί τον αυτοσκοπό, αλλά το μέσο για τη θεμελίωση της κοινωνικής ισότητας. Σκοπός, λοιπόν, ήταν να ανιχνευθούν οι τρόποι εννοιολόγησης της αναπηρίας από τις συγγραφικές ομάδες των αναλυτικών προγραμμάτων και, κατ’ επέκταση, από τις ευρύτερες επιταγές της εκπαιδευτικής πολιτικής. Πιο λεπτομερώς, επιχειρήσαμε να αναδείξουμε την ορολογία που χρησιμοποιείται αναφορικά με τον ανάπηρο μαθητικό πληθυσμό και τις διασυνδέσεις που έχει αυτή η χρήση με τα κυρίαρχα μοντέλα της αναπηρίας. Ταυτόχρονα, εξετάστηκε η επιρροή των ερμηνευτικών προσεγγίσεων της αναπηρίας στη διαμόρφωση των βασικών σκοπών της εκπαίδευσης, όπως αυτοί εντοπίζονται στα αναλυτικά προγράμματα του δείγματος. Tέλος, βάσει των ευρημάτων που προέκυψαν στους προαναφερθέντες άξονες, σημειώθηκαν διάφορες στερεοτυπικές αναπαραστάσεις της αναπηρικής κοινότητας στο εσωτερικό των κειμένων. Ως δειγματικές μονάδες της έρευνας λήφθηκαν όλα τα νομοθετημένα, αλλά και τα ανεπίσημα, πιλοτικά αναλυτικά προγράμματα του ΥΠ.Ε.Π.Θ., που, στο σύνολό τους, απευθύνονται σε γενικές, καθώς και σε ειδικές δομές προσχολικής εκπαίδευσης. Η αναζήτηση του δείγματος πραγματοποιήθηκε στην ιστοσελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, μέσω της μεθόδου της σκόπιμης δειγματοληψίας, η οποία, μεταξύ άλλων, είναι συνυφασμένη με τον ποιοτικό προσανατολισμό της έρευνας. Λόγω αυτής της γενικότερης κατεύθυνσης, αλλά και του τύπου του δείγματος (επίσημος, γραπτός λόγος), επιλέχθηκε η ανάλυση περιεχομένου, και συγκεκριμένα η θεματική ανάλυση, ως μέθοδος ανάλυσης των ποιοτικών μας δεδομένων. Γνωρίζουμε, έτσι κι αλλιώς, πως η ανάλυση περιεχομένου προσφέρει τη δυνατότητα ταξινόμησης των πολλών λέξεων των κειμένων σε σημαντικά λιγότερες κατηγορίες. Όσον αφορά στα πιο καίρια αποτελέσματα της έρευνας, για αρχή, διαπιστώθηκε στη χρήση της ορολογίας η έντονη κυριάρχηση του κλινικού, καθώς και του ατομικού μοντέλου της αναπηρίας. Η χρήση πιο σύγχρονων όρων ήταν, σε έναν βαθμό, υπαρκτή, ωστόσο όχι ρεαλιστικά αντιπροσωπευτική της κοινωνικής θεώρησης της αναπηρίας. Ακολούθως, σχετικά με τη στοχοθεσία των αναλυτικών προγραμμάτων, παρατηρήθηκε επίδραση από αρκετές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας (βασικές, είτε απορρέουσες), με το κοινωνικό μοντέλο και αυτό της προσωπικής τραγωδίας να βρίσκονται στα ίδια περίπου επίπεδα, δημιουργώντας, έτσι, ένα πιο διάχυτο, συγκεχυμένο και, ως εκ τούτου, όχι τόσο ξεκάθαρο κλίμα. Τέλος, εντοπίστηκε η ύπαρξη πολλαπλών στερεοτύπων που φάνηκε να πλήττουν την ομάδα των αναπήρων. Mέσω της παγίωσης της ιατρικής αυθεντίας, οι ανάπηροι/ες μαθητές/τριες μεταχειρίζονται ως νοσούντα υποκείμενα, που έρχονται αντιμέτωπα με σοβαρές ελλείψεις σε βαρυσήμαντες πτυχές της ζωής τους, όπως και με μια υποτιθέμενη απουσία λειτουργικότητας και προσαρμοστικότητας, καθώς τονίζεται και η αναγκαιότητα υποβολής τους σε θεραπευτικές και αποκαταστασιακές διαδικασίες.
(EL)
The present qualitative research aspires to explore the dominant disability perceptions, as they become apparent through the curricula of general, but also, special, early childhood education in Greece. However, the research subject could not be investigated without following an extensive theoretical framework; models and resulting conceptual approaches to disability, school inclusion as a general phenomenon, in addition to its application in preschool education, had to be studied thoroughly. Previous research has also revealed that the adopted approaches to disability are ultimately responsible for the inclusion or exclusion of students with disabilities. Respectively, remarkable is the acknowledgement of education’s inclusive nature not constituting the utmost purpose, but an instrument for the foundation of social equality. Consequently, the aim was to detect the ways disability is conceptualized by the heads of curricula, and by extension, the wider dictations of educational policy. We precisely attempted to highlight the terminology used when referring to disabled student population, as well as its interconnections with dominant models of disability. The influence of conceptual disability approaches was simultaneously examined as shaping the key objectives of education, through the sample’s curricula. Lastly, findings from the pivots’ text contents, as mentioned previously, revealed various stereotypical representations of the disabled community. The sample’s research units were consisted of all the legislative, but also the informal pilot curricula of the Ministry of Education and Religious Affairs, which jointly address the general, in addition to special preschool educational institutions. The search for the sample was carried out on the website of the Pedagogical Institute, through the method of purposeful sampling, which is mutually interwoven with the qualitative orientation of the research. Due to this general direction, as well as the type of the sample (formal, written word), content analysis and more precisely, thematic analysis, was utilized as the analysis method of our qualitative data. Research has shown that content analysis has the potential of classifying lengthy text in significantly fewer categories. In view of the most crucial research findings, the immerse assimilation of the medical and the individual model of disability, was initially discovered in the use of terminology. The usage of more contemporary terms was partially existent, yet not realistically representative of the social perception of disability. Subsequently, with regard to the targeting of the curricula, the impact of several conceptual disability approaches (either basic or resulting) was observed with both the social, in addition to personal tragedy, models, being on the same level, creating this way a more diffused, ambiguous and, therefore, not so explicit, climate. Finally, the existence of multiple stereotypes that appeared to strike the disabled group, was also spotted. Through the consolidation of medical authority, disabled students are being treated as diseased subjects, that are facing serious shortcomings in integral aspects of their lives, as well as an assumed absence of functionality and adaptability, pointing out this way the need for them to be submitted to therapeutic and rehabilitative procedures.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
