Η επιστροφή, η απόδοση και ο επαναπατρισμός πολιτιστικών αγαθών αποτελεί αναμφίβολα εξόχως μείζον και διαχρονικό ζήτημα, το οποίο απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί την διεθνή κοινότητα. Οι προεκτάσεις του απασχολούν και επηρεάζουν ευθέως, αλλά και έμμεσα, το σύνολο των κρατών, των εθνών, των διαφόρων εθνοτικών ομάδων, των διεθνών οργανισμών, ενώσεων και θεσμών διεθνούς και περιφερειακής εμβέλειας, ενώ ως ζήτημα συνδέεται στενά με ζητήματα πολιτικής, διπλωματίας και διεθνών σχέσεων, αλλά και με το δίκαιο και τη νομοθεσία, τόσο εθνική - εγχώρια όσο και διεθνή, τις διάφορες δικαστικές αποφάσεις που παράγουν νομολογία, αλλά σαφώς και με τις διεθνείς συμβάσεις και συνθήκες. Η Ελλάδα και η Κύπρος εντάσσονται στην κατηγορία των κρατών που είναι πλούσια σε πολιτιστικά αγαθά, αφού αποτέλεσαν ανά τους αιώνες και από την αρχαιότητα έως σήμερα πεδίο συνάντησης και ανάπτυξης διαφόρων και σημαντικών πολιτισμών. Είναι σαφές ότι η γεωγραφική θέση της Ελλάδας και της Κύπρου αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος και συνετέλεσαν αποφασιστικά στο να αποτελούν αυτά τα κράτη «χρυσορυχεία» πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναδείχθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της ανθρωπότητας, ενώ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων. Αντίστοιχα πλούσια σε πολιτιστικά αγαθά είναι και άλλα έθνη και πολιτισμοί και κατά συνέπεια και τα κράτη που συνδέονται με αυτά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πολιτισμοί της Νοτίου και Κεντρικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας και αντίστοιχα κράτη όπως το Περού, το Μεξικό, η Γουατεμάλα, η Αίγυπτος, η Κίνα, το Ιράν, η Ινδία, το Αφγανιστάν κλπ.
Ωστόσο, οι πολύπλευρες ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις που διαδραματίστηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων και η πορεία της ανθρωπότητας ανά τους αιώνες, οι πόλεμοι, οι συρράξεις, η αποικιοκρατία, οι εκστρατείες και άλλα αντίστοιχα γεγονότα επηρέασαν τους διάφορους πολιτισμούς και τα διάφορα κράτη και ως προς το ζήτημα των πολιτιστικών αγαθών, καθώς πραγματοποιήθηκαν σε πολύ μεγάλη έκταση κλοπές, λαθρανασκαφές, παράνομες εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις πολιτιστικά αγαθά αποκολλήθηκαν ή αφαιρέθηκαν συνήθως ακόμα και βιαίως από ακίνητα μνημεία όπως ναούς, ανάκτορα, τάφους, πυραμίδες. Χαρακτηριστικό, παράδειγμα αποτελούν τα γλυπτά του Παρθενώνα, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Αφροδίτη της Μήλου, αλλά και τα ψηφιδωτά της Παναγίας Κανακαριάς στην Κύπρο. Επιπροσθέτως, χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση των συληθέντων από τους Βούλγαρους χειρογράφων κωδίκων και άλλων κειμηλίων των Ιερών Μονών Εικοσιφοινίσσης Δράμας και Τιμίου Προδρόμου Σερρών.
Η ανάγκη της εν γένει προστασίας των πολιτιστικών αγαθών και εξόχως η ανάγκη προστασίας τους από την κλοπή, παράνομη εξαγωγή, παράνομη διακίνηση και παράνομη αφαίρεση, αλλά και άλλες αντίστοιχες πράξεις, οδήγησε τη διεθνή κοινότητα άλλα και τα ίδια τα κράτη μεμονωμένα στην δημιουργία θεσμών, κανόνων και νομοθετικού πλαισίου (εσωτερικού – εθνικού και διεθνούς) με σκοπό την προστασία των πολιτιστικών αγαθών από τις παραπάνω βλαπτικές ενέργειες. Εκ των σημαντικότερων διεθνών συμβάσεων που έχουν συναφθεί για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών είναι η Διεθνής Σύμβαση της UNESCO του 1970 για τα μέσα παρεμπόδισης και πρόληψης της παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και μεταβίβασης ιδιοκτησίας των πολιτιστικών αγαθών (Παρίσι, 1970), η Σύμβαση της Χάγης για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης (Χάγη, 1954), το Πρώτο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Χάγης για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης (Χάγη, 1954), η Σύμβαση Unidroit για τα κλαπέντα ή παρανόμως εξαχθέντα πολιτιστικά αγαθά (Ρώμη, 1995), το Δεύτερο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Χάγης για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης (Χάγη, 1999). Επιπροσθέτως, η Ελλάδα σε εθνικό επίπεδο έχει διαμορφώσει αντίστοιχη νομοθεσία για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Επίσης η Ε.Ε. έχει εκδώσει πλήθος Κανονισμών, αλλά και Οδηγιών, σχετικά με την προστασία των πολιτιστικών αγαθών από πράξεις παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και απομάκρυνσής τους, καθώς και σχετικά με το ζήτημα της επιστροφής τους στα κράτη από τα οποία παρανόμως εξήχθησαν ή απομακρύνθηκαν.
Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, επιχειρείται μία ανάλυση του ζητήματος της επιστροφής της απόδοσης και του επαναπατρισμού των πολιτιστικών αγαθών στα κράτη προέλευσής τους, με κεντρικό άξονα ανάλυσης και ενδιαφέροντος τις περιπτώσεις της Ελλάδας και της Κύπρου. Αναλύονται οι βασικές έννοιες που σχετίζονται με την θεματική αυτή, παρουσιάζονται τα διάφορα διεθνή κείμενα, συμβάσεις, αλλά και τα διάφορα νομοθετήματα (διεθνή, κοινοτικά και εγχώρια) που έχουν συναφθεί και θεσπιστεί, αντίστοιχα, για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών και ιδίως από παράνομες ενέργειες, όπως κλοπή και παράνομη εξαγωγή. Περαιτέρω, γίνεται αναφορά και ανάλυση σε περιπτώσεις πολύ σημαντικών πολιτιστικών αγαθών τόσο του ελληνικού πολιτισμού όσο και άλλων πολιτισμών, που έχουν αποτελέσει αντικείμενο κλοπής, παράνομης εξαγωγής και παράνομης διακίνησης, με ιδιαίτερη έμφαση στα πολιτιστικά αγαθά που προέρχονται από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον πολιτισμό της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Συγχρόνως, γίνεται και αναφορά στη νομολογία και στις διάφορες περιπτώσεις αιτημάτων επιστροφής, απόδοσης και επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών ανά την υφήλιο. Επιπροσθέτως, επιχειρείται και ανάλυση της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών στο πλαίσιο του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, ενώ επιχειρείται και η εισφορά προτάσεων και απόψεων αναφορικά με το ζήτημα της επιστροφής, απόδοσης και επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών, αλλά και της δημιουργίας ενός πιο πλήρους νομοθετικού και συμβατικού πλαισίου προστασίας τους.
(EL)
Η επιστροφή, η απόδοση και ο επαναπατρισμός πολιτιστικών αγαθών αποτελεί αναμφίβολα εξόχως μείζον και διαχρονικό ζήτημα, το οποίο απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί την διεθνή κοινότητα. Οι προεκτάσεις του απασχολούν και επηρεάζουν ευθέως, αλλά και έμμεσα, το σύνολο των κρατών, των εθνών, των διαφόρων εθνοτικών ομάδων, των διεθνών οργανισμών, ενώσεων και θεσμών διεθνούς και περιφερειακής εμβέλειας, ενώ ως ζήτημα συνδέεται στενά με ζητήματα πολιτικής, διπλωματίας και διεθνών σχέσεων, αλλά και με το δίκαιο και τη νομοθεσία, τόσο εθνική - εγχώρια όσο και διεθνή, τις διάφορες δικαστικές αποφάσεις που παράγουν νομολογία, αλλά σαφώς και με τις διεθνείς συμβάσεις και συνθήκες. Η Ελλάδα και η Κύπρος εντάσσονται στην κατηγορία των κρατών που είναι πλούσια σε πολιτιστικά αγαθά, αφού αποτέλεσαν ανά τους αιώνες και από την αρχαιότητα έως σήμερα πεδίο συνάντησης και ανάπτυξης διαφόρων και σημαντικών πολιτισμών. Είναι σαφές ότι η γεωγραφική θέση της Ελλάδας και της Κύπρου αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος και συνετέλεσαν αποφασιστικά στο να αποτελούν αυτά τα κράτη «χρυσορυχεία» πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναδείχθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμούς της ανθρωπότητας, ενώ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων. Αντίστοιχα πλούσια σε πολιτιστικά αγαθά είναι και άλλα έθνη και πολιτισμοί και κατά συνέπεια και τα κράτη που συνδέονται με αυτά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πολιτισμοί της Νοτίου και Κεντρικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας και αντίστοιχα κράτη όπως το Περού, το Μεξικό, η Γουατεμάλα, η Αίγυπτος, η Κίνα, το Ιράν, η Ινδία, το Αφγανιστάν κλπ.
Ωστόσο, οι πολύπλευρες ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις που διαδραματίστηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων και η πορεία της ανθρωπότητας ανά τους αιώνες, οι πόλεμοι, οι συρράξεις, η αποικιοκρατία, οι εκστρατείες και άλλα αντίστοιχα γεγονότα επηρέασαν τους διάφορους πολιτισμούς και τα διάφορα κράτη και ως προς το ζήτημα των πολιτιστικών αγαθών, καθώς πραγματοποιήθηκαν σε πολύ μεγάλη έκταση κλοπές, λαθρανασκαφές, παράνομες εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις πολιτιστικά αγαθά αποκολλήθηκαν ή αφαιρέθηκαν συνήθως ακόμα και βιαίως από ακίνητα μνημεία όπως ναούς, ανάκτορα, τάφους, πυραμίδες. Χαρακτηριστικό, παράδειγμα αποτελούν τα γλυπτά του Παρθενώνα, η Νίκη της Σαμοθράκης, η Αφροδίτη της Μήλου, αλλά και τα ψηφιδωτά της Παναγίας Κανακαριάς στην Κύπρο. Επιπροσθέτως, χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση των συληθέντων από τους Βούλγαρους χειρογράφων κωδίκων και άλλων κειμηλίων των Ιερών Μονών Εικοσιφοινίσσης Δράμας και Τιμίου Προδρόμου Σερρών.
Η ανάγκη της εν γένει προστασίας των πολιτιστικών αγαθών και εξόχως η ανάγκη προστασίας τους από την κλοπή, παράνομη εξαγωγή, παράνομη διακίνηση και παράνομη αφαίρεση, αλλά και άλλες αντίστοιχες πράξεις, οδήγησε τη διεθνή κοινότητα άλλα και τα ίδια τα κράτη μεμονωμένα στην δημιουργία θεσμών, κανόνων και νομοθετικού πλαισίου (εσωτερικού – εθνικού και διεθνούς) με σκοπό την προστασία των πολιτιστικών αγαθών από τις παραπάνω βλαπτικές ενέργειες. Εκ των σημαντικότερων διεθνών συμβάσεων που έχουν συναφθεί για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών είναι η Διεθνής Σύμβαση της UNESCO του 1970 για τα μέσα παρεμπόδισης και πρόληψης της παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και μεταβίβασης ιδιοκτησίας των πολιτιστικών αγαθών (Παρίσι, 1970), η Σύμβαση της Χάγης για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης (Χάγη, 1954), το Πρώτο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Χάγης για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης (Χάγη, 1954), η Σύμβαση Unidroit για τα κλαπέντα ή παρανόμως εξαχθέντα πολιτιστικά αγαθά (Ρώμη, 1995), το Δεύτερο Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Χάγης για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης (Χάγη, 1999). Επιπροσθέτως, η Ελλάδα σε εθνικό επίπεδο έχει διαμορφώσει αντίστοιχη νομοθεσία για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Επίσης η Ε.Ε. έχει εκδώσει πλήθος Κανονισμών, αλλά και Οδηγιών, σχετικά με την προστασία των πολιτιστικών αγαθών από πράξεις παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και απομάκρυνσής τους, καθώς και σχετικά με το ζήτημα της επιστροφής τους στα κράτη από τα οποία παρανόμως εξήχθησαν ή απομακρύνθηκαν.
Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, επιχειρείται μία ανάλυση του ζητήματος της επιστροφής της απόδοσης και του επαναπατρισμού των πολιτιστικών αγαθών στα κράτη προέλευσής τους, με κεντρικό άξονα ανάλυσης και ενδιαφέροντος τις περιπτώσεις της Ελλάδας και της Κύπρου. Αναλύονται οι βασικές έννοιες που σχετίζονται με την θεματική αυτή, παρουσιάζονται τα διάφορα διεθνή κείμενα, συμβάσεις, αλλά και τα διάφορα νομοθετήματα (διεθνή, κοινοτικά και εγχώρια) που έχουν συναφθεί και θεσπιστεί, αντίστοιχα, για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών και ιδίως από παράνομες ενέργειες, όπως κλοπή και παράνομη εξαγωγή. Περαιτέρω, γίνεται αναφορά και ανάλυση σε περιπτώσεις πολύ σημαντικών πολιτιστικών αγαθών τόσο του ελληνικού πολιτισμού όσο και άλλων πολιτισμών, που έχουν αποτελέσει αντικείμενο κλοπής, παράνομης εξαγωγής και παράνομης διακίνησης, με ιδιαίτερη έμφαση στα πολιτιστικά αγαθά που προέρχονται από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τον πολιτισμό της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Συγχρόνως, γίνεται και αναφορά στη νομολογία και στις διάφορες περιπτώσεις αιτημάτων επιστροφής, απόδοσης και επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών ανά την υφήλιο. Επιπροσθέτως, επιχειρείται και ανάλυση της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών στο πλαίσιο του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, ενώ επιχειρείται και η εισφορά προτάσεων και απόψεων αναφορικά με το ζήτημα της επιστροφής, απόδοσης και επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών, αλλά και της δημιουργίας ενός πιο πλήρους νομοθετικού και συμβατικού πλαισίου προστασίας τους.
(EN)
/aggregator-openarchives/portal/institutions/uoa
