Ο Λατίνος ποιητής των χρόνων του Αυγούστου, Πόπλιος Οβίδιος Νάσων (Publius Ovidius Naso), γνωστός ως Οβίδιος, γεννήθηκε στην πόλη Σούλμο της κεντρικής Ιταλίας το έτος 43 π.Χ. Το πνευματικό δημιούργημα που ανέδειξε το ποιητικό του ταλέντο και τον κατέστησε διάσημο είναι οι Μεταμορφώσεις. Ο Οβίδιος άριστος γνώστης της ρητορικής τέχνης και των αδύτων της ανθρώπινης ψυχής περιγράφει με μοναδική ικανότητα και αληθοφάνεια την εσωτερική ψυχική σύγκρουση διαφόρων προσώπων υπό την επήρεια ψυχοπαθολογικών καταστάσεων και σημαντικών γεγονότων. Η φυσικότητα και η απλότητα της αφήγησης, η πλοκή και η αλληλουχία των γεγονότων, η σαφήνεια της περιγραφής, η κομψότητα του ύφους, η παραστατικότητα και η ποικιλία των εικόνων, η ανεξάντλητη επινοητικότητα και οι σπαρταριστοί ρητορικοί διάλογοι καθιστούν τις Μεταμορφώσεις ένα αριστοτεχνικό έργο. Ο Οβίδιος με το αφηγηματικό του ταλέντο, την ασυναγώνιστη επινοητική του δύναμη και την καταπληκτική δεξιοτεχνία του κατάφερε να συνδυάσει αρμονικά την ποιητική του τέχνη με τη ρητορική, καθώς στο πρωτοποριακό του έργο παράσχει βήμα στους ομηρικούς ήρωες να εκφωνήσουν το λόγο τους, να εκθέσουν τα επιχειρήματά τους και να πείσουν το κοινό τους για την ορθότητα των απόψεών τους.
Αναλυτικότερα, οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου αποτελούν καρπό της μακρόχρονης προσωπικής πορείας και ενασχόλησής του τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο με τη διδακτική της τέχνης του λόγου, δηλαδή της ρητορικής τέχνης και της σημαντικότερης έκφανσής της, της επιχειρηματολογίας. Ο μύθος του αφύσικου έρωτα του Καύνου και της Βυβλίδας και ο ιδιαίτερα γνωστός μύθος της διαμάχης μεταξύ των δύο πολύ ξεχωριστών ομηρικών ηρώων, του Οδυσσέα και του Αίαντα, για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα αποτελούν υποδείγματα της ρητορικής τέχνης. Ο Λατίνος ποιητής, ο οποίος από τα παιδικά του χρόνια γεύτηκε τα νάματα της ρητορικής εκπαίδευσης, αναγνώρισε τη δυνατότητα που είχε ο μύθος του Καύνου και της Βυβλίδας για μια μοντέρνα επεξεργασία υπό το πρίσμα των suasoriae. Αυτή είναι και η μεγάλη του καινοτομία στην πραγμάτευση του μύθου, μιας και αξιοποιεί τις ρητορικές προεκτάσεις του θέματος και παράλληλα ψυχογραφεί τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Με την καθοδήγηση του Οβιδίου, η Βυβλίδα εκθέτει την επιχειρηματολογία της, δηλαδή καταβάλλει σκληρή προσπάθεια για να κατακτήσει τον Καύνο, και διακρίνεται για την ευγλωττία της και τον ικανό χειρισμό του λόγου. Ο ποιητής την παρουσιάζει παγιδευμένη όχι μόνο σε ένα άνομο πάθος που δεν λέει να καταλαγιάσει, αλλά και σε μια αυτό-προτρεπτική ρητορική διαδικασία (αυτο-suasoria), η οποία διαμέσου των δύο μονολόγων και της επιστολής σχολιάζει και ερμηνεύει την τροχιά που ακολουθεί η ηρωίδα. Το γνωστό μυθολογικό θέμα της διαμάχης μεταξύ του Αίαντα και του Οδυσσέα σχετικά με το ποιος θα έπρεπε να κληρονομήσει τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα επιχειρηματολογίας και από τις δύο πλευρές του προς συζήτηση θέματος και προσομοιάζει στο χαρακτήρα και το πνεύμα μιας δικανικού τύπου controversiae, ενός αγώνα λόγων. Καθεμιά από τις δύο πλευρές αναπτύσσει την επιχειρηματολογία της, σαν να επρόκειτο για αγώνα ενώπιον ενός φανταστικού δικαστηρίου. Νικητής της λεκτικής αυτής σύγκρουσης κρίνεται ο Οδυσσέας, ο οποίος γνώριζε άριστα τη σαγήνη του λόγου, να πείθει, να συγκινεί και να κολακεύει με λόγους γλυκομίλητους και απατηλούς.
(EL)
The Latin poet of the time of Augustus, Publius Ovidius Naso, known as Ovid, was born in Sulmo in central Italy in the year 43 B.C. The intellectual creation that highlighted his poetic talent and made him famous is the Metamorphoses. Ovid, an excellent connoisseur of the art of rhetoric and the sanctuaries of the human soul, describes with unique ability and truthfulness the inner mental conflict of various persons under the influence of psychopathological states and important events. The naturalness and simplicity of the narrative, the plot and sequence of events, the clarity of the description, the elegance of the style, the vividness and variety of the images, the inexhaustible ingenuity and the lively rhetorical dialogues make the Metamorphoses a masterpiece. Ovid with his narrative talent, his unrivaled imaginative power and his amazing skill managed to harmoniously combine his poetic art with rhetoric, as in his pioneering work he provides a podium to homeric heroes to deliver their speech, to present their arguments and convince their audience of the correctness of their views.
More specifically, Ovid's Metamorphoses is the fruit of his long personal career and his involvement both on a theoretical and a practical level with the teaching of the art of speech, that is, the art of rhetoric and its most important manifestation, argumentation. The myth of the unnatural love of Caunus and Byblis and the well-known myth of the dispute between the two distinctive Homeric heroes, Odysseus and Ajax, over the weapons of the dead Achilles are models of rhetorical art. The Latin poet, who from his childhood was trained in rhetoric, recognized the potential of the myth of Caunus and Byblis for a modern elaboration in the light of the suasoriae. This is his great innovation in dealing with the myth, since he utilizes the rhetorical extensions of the subject and at the same time psychographs the persons involved. Under the guidance of Ovid, Byblis sets out her arguments, that is, she makes a hard effort to conquer Caunus, and is distinguished for her eloquence and skillful handling of speech. The poet presents her trapped not only in an illegal passion that does not subside, but also in a self-motivating rhetorical process (self-suasoria), which through the two monologues and the letter comments and interprets the trajectory followed by the heroine. The well-known mythological theme of the dispute between Ajax and Odysseus over who should inherit the weapons of the dead Achilles is an excellent example of argumentation on both sides of the subject under discussion and resembles the character and spirit of a judicial controversiae, a struggle of words. Each side develops its argument, as if it were a fight in front of an imaginary court. The winner of this verbal conflict is considered to be Odysseus, who knew perfectly well the seduction of speech, to persuade, to move and to flatter with sweet-spoken and deceptive words.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
