Οι σύγχρονες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από τη συνύπαρξη πολλών ατόμων με πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στοιχεία όπως η φυλή, το έθνος, ο θρησκευτικός προσανατολισμός, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η οικονομική κατάσταση, η ύπαρξη αναπηρίας ή μη διαμορφώνουν μια ολοένα και περισσότερο σύνθετη εικόνα. Υπό αυτό το πρίσμα μια ανάγκη που προκύπτει είναι αυτή της ουσιαστικής αποδοχής όλων των ανθρώπων. Τα στοιχεία προς αυτήν την κατεύθυνση, της ουσιαστικής αποδοχής όλων, ποικίλουν, με ορισμένα, μάλιστα, να είναι αντικρουόμενα ως προς τα βήματα που έχουν γίνει και το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε.
Η παρούσα έρευνα αποτελεί μία ποιοτική ερμηνευτική έρευνα η οποία μελετά τη συμμετοχή και τις αλληλεπιδράσεις του Αλέξανδρου, ενός παιδιού με ΔΑΦ, σε μία τάξη προσχολικής αγωγής. Τόσο η συμμετοχή όσο και η αλληλεπίδραση με τα άλλα παιδιά θεωρήθηκε ότι αποτελούν στοιχεία που δείχνουν αν και σε ποιο βαθμό ο Αλέξανδρος είναι ενταγμένος στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου και στην ομάδα των συνομηλίκων. Πρόκειται για μία μελέτη περίπτωσης, στην οποία συμμετείχαν το παιδί που έχει λάβει διάγνωση ΔΑΦ και η εκπαιδευτικός της τάξης, οι οποίοι επελέγησαν μέσω συμπτωματικής δειγματοληψίας. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 15 παρατηρήσεις, 5 στην αρχική φάση προκειμένου να επιλεχθούν οι δραστηριότητες που παρατηρήθηκαν συστηματικά στην δεύτερη φάση, για ένα διάστημα 10 ημερών. Αντικείμενο παρατήρησης αποτέλεσαν οι συμπεριφορές και οι αλληλεπιδράσεις τόσο του Αλέξανδρου όσο και των υπόλοιπων παιδιών στα διαφορετικά πλαίσια, αλλά και της εκπαιδευτικού της τάξης. Παράλληλα, υλοποιήθηκαν δύο συνεντεύξεις, μία με το ίδιο το παιδί και μία με την νηπιαγωγό, ώστε να εξασφαλιστεί η εγκυρότητα και η αξιοπιστία των δεδομένων της παρατήρησης. Σκοπός της έρευνας είναι να εντοπίσει τους παράγοντες και τα στοιχεία εκείνα που επηρεάζουν τόσο τη συμμετοχή παιδιών με αναπηρία όσο και την αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών και των μη ανάπηρων συμμαθητών/συμμαθητριών τους. Τα στοιχεία αυτά θεωρείται πως δεν οφείλονται στην ίδια την αναπηρία, αλλά στον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένο το εκπαιδευτικό σύστημα. Μέσω του εντοπισμού τους, μπορούν να αρχίσουν να τροποποιούνται, ώστε οι συνθήκες εντός των σχολικών τάξεων να βελτιωθούν για τα παιδιά με αναπηρία.
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως ο Αλέξανδρος ήταν σε έναν σημαντικό βαθμό ενταγμένος στο πρόγραμμα του σχολείου και στην ομάδα. Ωστόσο, φάνηκε πως η συμμετοχή του και η αλληλεπίδραση μεταξύ του ίδιου και των συμμαθητών/συμμαθητριών του διαφοροποιούνταν σε αρκετά σημεία συγκριτικά με τη συμμετοχή των άλλων παιδιών και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Με βάση τα ευρήματα αναδεικνύεται η σημασία που διαδραματίζουν στοιχεία του περιβάλλοντος, όπως είναι το είδος της δραστηριότητας ή η σύσταση της ομάδας, τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν διευκολυντικά, προάγοντας τη συμμετοχή και την αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών ή που αντίστροφα μπορούν να λειτουργήσουν ανασταλτικά, εμποδίζοντας τόσο την εμπλοκή όσο και την επικοινωνία. Παράλληλα, εντοπίστηκαν στοιχεία που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται το ημερήσιο πρόγραμμα, τις δραστηριότητες που επιλέγονται καθώς και τον τρόπο που υλοποιούνται. Η ύπαρξη παιδιών με αναπηρία δεν φάνηκε να συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών των παραγόντων.
Συμπερασματικά, κρίνεται αναγκαίο η προσοχή να μετατοπιστεί από τα παιδιά και την αναπηρία που αυτά φέρουν, στον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένο το εκπαιδευτικό σύστημα γενικότερα και το περιβάλλον στο οποίο κινούνται τα παιδιά με αναπηρία ειδικότερα. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας έδειξαν πως όταν εντοπίζονται οι παράγοντες που ασκούν επίδραση και τροποποιηθούν ή αξιοποιηθούν κατάλληλα, αφενός η συμμετοχή αυξάνεται, αφετέρου η αλληλεπίδραση μεταξύ όλων των παιδιών βελτιώνεται. Αυτό σημαίνει πως η ύπαρξη αναπηρίας από μόνη της δεν συνεπάγεται δυσκολίες ή περιορισμούς στις δυνατότητες που υπάρχουν.
(EL)
Modern societies are characterized by the coexistence of many individuals with many different characteristics. Elements such as race, nation, religious beliefs, sexual orientation, economic situation, disability or non-disability, form an increasingly complex picture. In this context, a need of genuine acceptance of all people arises. The elements that would lead in this direction, the essential acceptance of all, vary, with some even contradicting the steps that have been taken and the point at which we find ourselves.
This research is a qualitative interpretive research that studies the participation and interactions of Alexander, a child with ASD, in a pre-school education class. Both the participation and interaction with the other children were considered to be evidence indicating whether and to what extent Alexander is included in the kindergarten program and in the group of peers. This was a case study, in which the participants were a child diagnosed with ASD and a classroom teacher, both selected by random sampling. In total, 15 observations were made, 5 in the initial phase to select the activities that were systematically observed in the second phase, over a period of 10 days. The subject of observation were the behaviors and interactions of both Alexander and the rest of the children in different contexts, but also those of the educator of the class. At the same time, two interviews were conducted, one with the child himself and one with the kindergarten teacher, to ensure the validity and reliability of the observation data. The aim of this survey is to identify those factors and elements that affect both the participation of children with disabilities and the interaction between children and their non-disabled classmates. These elements are thought not to be attributed to the disability itself, but to the way the education system is structured. By identifying them, they can start to change, so that the conditions within school classes improve for children with disabilities.
The results showed that Alexander was to a considerable extent included into the school program and the team. However, it appeared that his participation and the interaction between him and his classmates differed in several ways compared to the participation of other children and their interactions. The findings highlight the importance of environmental elements, such as the type of activity or the composition of the group, both as factors which can work as facilitators, promoting participation and interaction between children, or both as factors which conversely can work as inhibitors, preventing both engagement and communication. At the same time, elements were identified as the determinants of how the daily program is organized, the activities selected and how they are implemented. The existence of children with disabilities did not appear to be among these factors.
In conclusion, attention needs to be shifted from children and their disability to the way the educational system is organized in general and the environment in which children with disabilities in particular move. The findings of the present research have shown that when effective factors are identified, modified or used properly, not only does participation increase, but also the interaction between all children improves. This means that the sole existence of a disability does not imply difficulties or limitations in the possibilities available.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
