Η παρούσα μελέτη βασίζεται σε δύο κύρια μέρη. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται η ανάδειξη του ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου που διέπει τη διαχείριση των αποβλήτων και στο δεύτερο μέρος αναλύεται η οικονομική διάσταση των αποβλήτων στην ΕΕ.
Πιο συγκεκριμένα, η προσέγγιση του ενωσιακού δικαίου των αποβλήτων θα μελετηθεί υπό τρεις οπτικές. Αρχικά, θα αναδείξουμε τα ζητήματα που συνδέονται με την αειφορική διαχείριση των αποβλήτων στην ενωσιακή έννομη τάξη, αφενός, ενόψει της διασύνδεσης της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων με την περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ, και αφετέρου, ενόψει της επιλογής της ορθής νομικής βάσης για την εφαρμογή της νομοθεσίας περί αποβλήτων.
Εν συνεχεία, θα παρουσιαστεί η οδηγία-πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση των αποβλήτων. Αρχικά, θα γίνει μια γενική επισκόπηση στην οδηγία 2008/98/ΕΚ και στην βασική στόχευσή της. Στην συνέχεια, θα εξεταστούν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένα προϊόν μπορεί να υπαχθεί στον «κόσμο των αποβλήτων» και, παράλληλα, θα μελετηθούν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ένα απόβλητο επιστρέφει στον κόσμο των «προϊόντων» και αποχαρακτηρίζεται.
Τέλος, αναλύονται οι αρχές που διέπουν τη νομοθεσία και την πολιτική για τα απόβλητα προς το σκοπό της επίτευξης της κυκλικής οικονομίας. Ειδικότερα, δίνεται έμφαση στην αρχή της ιεράρχησης των αποβλήτων και εν συνεχεία, η ανάλυση επικεντρώνεται στα συστήματα κατανομής ευθύνης για τη διαχείριση των αποβλήτων υπό το φως της κοινοτικής οδηγίας. Παράλληλα, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον τρόπο κάλυψης του περιβαλλοντικού κόστους από την μη περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των αποβλήτων με την επισκόπηση της αρχής της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού ως έκφανσης της αρχής « ο ρυπαίνων πληρώνει».
Το δεύτερο μέρος της παρούσας μελέτης επιδιώκει να αναδείξει την οικονομική διάσταση των αποβλήτων εντός της ΕΕ, αφενός μεν, ως πόρου με οικονομική αξία στο πλαίσιο του νέου οικονομικού μοντέλου της κυκλικής οικονομίας, και, αφετέρου, ως εμπορεύματος με ιδιαίτερη οικονομική και εμπορική αξία. Για τον σκοπό αυτό, η διπλή διάσταση και η σημασία των αποβλήτων θα προσεγγιστεί υπό δύο οπτικές.
Υπό την μια οπτική, θα αναδειχθεί ο ρόλος της κυκλικής οικονομίας στη διαχείριση των αποβλήτων και, ειδικότερα, θα περιγράφει η μετάβαση από την γραμμική στην κυκλική οικονομία και, στη συνέχεια, θα αναπτυχθούν οι πολιτικές και στρατηγικές επιλογές της ΕΕ για την μετάβαση προς την κυκλική οικονομία.
Υπό την άλλη οπτική, θα παρουσιαστεί η ελεύθερη κυκλοφορία των αποβλήτων ως εμπορευμάτων σύμφωνα με το πρωτογενές κοινοτικό δίκαιο. Αρχικά, θα προσεγγιστεί ο ρόλος των αποβλήτων στο ενωσιακό δίκαιο ως εμπορευμάτων «ιδιαίτερης φύσης» και, στη συνέχεια, θα αναλυθούν οι προϋποθέσεις που διέπουν τον κανόνα περί απαγόρευσης θέσπισης μη δασμολογικών περιορισμών στις εισαγωγές και εξαγωγές εντός της ΕΕ σύμφωνα με τα άρθρα 34 και 35 ΣΛΕΕ. Ακολούθως, θα αναλυθούν οι επιτρεπόμενες παρεκκλίσεις από τον κανόνα αυτόν με βάση το άρθρο 36 ΣΛΕΕ, όπως έχουν ερμηνευτεί από τον Δικαστή της Ένωσης. Στη συνέχεια, θα γίνει μια συνοπτική αναφορά στις αρχές της αυτάρκειας και της εγγύτητας και τέλος, θα παρουσιαστούν τρεις χαρακτηριστικές υποθέσεις που απασχόλησαν το ΔΕΚ στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων, ήτοι η υπόθεση απόβλητα Βαλλονίας, η υπόθεση Dusseldorp και η υπόθεση Γερμανικά Απόβλητα .
(EL)
The current study is based on two main parts. In the first part, an attempt is made to highlight the European legislative framework that governs waste management and in the second part the economic dimension of waste in the EU is analyzed.
More specifically, the approach to EU waste law will be studied from three perspectives. First, we will highlight the issues related to sustainable waste management in the EU legal order, on the one hand, in view of the interconnection of European waste management policy with EU environmental policy and on the other hand, with a view to choosing the right legal basis for the implementation of waste legislation.
Afterwards, the framework directive governing waste management will be presented. First, a general overview of Directive 2008/98/EC and its main objective will be given. Then, the conditions under which a product can be included in the "world of waste" will be examined and, at the same time, the cases in which a waste returns to the world of "products" and is declassified will be studied.
Finally, the principles governing waste legislation and policy to achieve the circular economy are analyzed. In particular, emphasis is placed on the principle of waste prioritization and subsequently, the analysis focuses on systems of responsibility allocation for waste management in the light of the Community Directive. At the same time, special emphasis will be placed on how to cover the environmental costs from non-environmentally sound waste management by reviewing the principle of extended producer responsibility as an expression of the "polluter pays" principle. The second part of this study seeks to highlight the economic dimension of waste within the EU, on the one hand, as a resource with economic value in the context of the new economic model of the circular economy and, on the other hand, as a commodity with particular economic and commercial value. For this purpose, the dual dimension and importance of waste will be approached from two perspectives.
In one perspective, it will highlight the role of the circular economy in waste management and, in particular, describe the transition from a linear to a circular economy, and then develop the EU's policy and strategic options for the transition to a circular economy. From the other point of view, the free movement of waste as goods in accordance with primary Community law will be presented. It will first approach the role of waste in EU law as goods of a "particular nature" and then analyze the conditions governing the non-tariff restriction on intra-EU imports and exports under Articles 34 and 35 SLEE. Next, the permitted deviations from this rule will be analyzed based on Article 36 TFEU, as interpreted by the Union Judge. Then, a brief reference will be made to the principles of self-sufficiency and proximity and finally, three typical cases that occupied the ECJ in the field of waste management will be presented, namely the Walloon waste case, the Dusseldorp case and the German Waste case.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
