Τα ελεγχόμενα λεξιλόγια, ως σύνολα προκαθορισμένων όρων και εννοιών οργανωμένων σε συγκεκριμένη δομή ή όχι, ανέκαθεν αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι των εργασιών καταλογογράφησης και ταξινόμησης στην επιστημονική έρευνα. Ως διασυνδεδεμένα δεδομένα, μπορούν ακόμη και να αναχθούν σε αυτόνομη πηγή πληροφοριών. Στην εποχή του Σημασιολογικού Ιστού, παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διασύνδεση των διαδικτυακών πόρων και στο άνοιγμα ενός κόσμου πληροφοριών σε όλους μας. Η παρούσα εργασία περιγράφει τα κίνητρα και τα βήματα προς την ανάπτυξη μιας ψηφιακής εφαρμογής που επιτρέπει τη δημιουργία ελεγχόμενων λεξιλογίων σε μορφή διασυνδεδεμένων δεδομένων σύμφωνα με το Simple Knowledge Organization σχήμα (SKOS), χωρίς να απαιτεί προηγούμενη γνώση των τεχνολογιών του Σημασιολογικού Ιστού ή του Resource Description Framework (RDF). Στην αρχή, γίνεται λόγος για τη σημασία και τους τύπους των ελεγχόμενων λεξιλογίων και τα πλεονεκτήματα από τη μετατροπή τους σε συνδεδεμένα δεδομένα. Επίσης, δίνεται μια σύντομη περιγραφή του SKOS, του αναγνωρισμένου από την Κοινοπραξία του Παγκόσμιου Ιστού (W3C) σχήματος για τη δόμηση ελεγχόμενων λεξιλογίων. Aκολουθεί μια περιγραφή του ρόλου των ελεγχόμενων λεξιλογίων και του Σημασιολογικού Ιστού στον επιστημονικό τομέα που επικεντρώνεται η έρευνα, αυτόν της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Απαριθμούνται οι προκλήσεις της μετάβασης στα διασυνδεδεμένα δεδομένα και επισημαίνεται ο ρόλος που μπορούν να παίξουν οι φιλικές προς τον χρήστη εφαρμογές. Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις, ορίζονται οι απαιτήσεις για μια εφαρμογή επεξεργασίας SKOS λεξιλογίων που απευθύνεται σε ειδικούς της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στη συνέχεια, δίνονται μερικά παραδείγματα παρόμοιων εφαρμογών από τη βιβλιογραφία, πριν προχωρήσουμε στο κύριο θέμα της εργασίας, την εφαρμογή CoVEd (COntrolled Vocabulary EDitor). Η περιγραφή της εφαρμογής ξεκινά από τις τεχνολογίες και την αρχιτεκτονική του CoVEd και συνεχίζει με τη λειτουργικότητά της και τις δύο λειτουργίες χρήστη. Η απλή και η προχωρημένη λειτουργία χρήστη αναπτύχθηκαν για να υποστηρίζουν τόσο χρήστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με το RDF ή το σχήμα SKOS, όσο και εκείνους που έχουν εμπειρία με αυτές τις τεχνολογίες. Στο τέλος της ενότητας σημειώνονται, επίσης, ορισμένες λεπτομέρειες της υλοποίησης. Ακολουθεί η ενότητα για την αξιολόγηση της εφαρμογής. Παρουσιάζεται η οργάνωση και τα αποτελέσματα μιας μελέτης χρηστών με 15 συμμετέχοντες, η οποία είχε ως στόχο να καταγράψει την οπτική και τις προσδοκίες τους από μια τέτοια εφαρμογή. Ένας πρώτος απολογισμός από τη χρήση της εφαρμογής σε πραγματικές συνθήκες δίνεται σε ξεχωριστή ενότητα. Το κείμενο ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα και επόμενα βήματα για την εφαρμογή και για την ανάπτυξη παρόμοιου λογισμικού που θα μπορούσε να διευκολύνει τη μετατροπή των επιστημονικών δεδομένων σε προσβάσιμους, διασυνδεδεμένους και επαναχρησιμοποιήσιμους πόρους στον Σημασιολογικό Ιστό.
(EL)
Controlled Vocabularies, i.e. structured or unstructured sets of predefined terms or concepts, have always been an integral part of cataloging and classification tasks in scientific research. As linked data, they can even become a source of information themselves. In the Semantic Web era, they play a crucial role in interlinking web resources and bringing a world of information closer to us all. This thesis describes the motivation behind and the steps towards developing an application that facilitates the creation of controlled vocabularies as linked data in the Simple Knowledge Organization Schema (SKOS) without requiring prior training in the Semantic Web technologies or the Resource Description Framework (RDF). In the beginning, there is an introduction to the significance and types of controlled vocabularies and the extra qualities they acquire as linked data. Also, a brief description of SKOS is given, the standard schema, according to the World Wide Web Consortium (W3C), for defining controlled vocabularies. The section that follows describes the importance of controlled vocabularies and of the Semantic Web in the use-case domain, Cultural Heritage. The challenges of the transition to linked data are presented and the role that user-friendly applications can play in this transition is highlighted. Based on those observations, the requirements are set for a SKOS editor for Cultural Heritage experts. Next, examples of related works are given, before continuing with the description of the main topic of the thesis, the CoVEd (COntrolled Vocabulary EDitor) application. The technologies and architecture of CoVEd are described first and a summary of its functionality and its two user modes is given. The simple and advanced modes were developed to support both users unfamiliar with RDF or the SKOS schema, as well as those that have experience with these technologies. Details of the implementation conclude the chapter. A section about the evaluation of the application comes next. The organization and results of a user study with 15 participants is described, which aimed to record their perspective and expectations from such an application. A preliminary overview of the use of the application in practice is given in a separate section. In the end, some conclusions and next steps are added for the application and for the development of similar software that could facilitate the transformation of scientific data into accessible, interlinked and reusable resources in the Semantic Web.
(EN)
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
